๋ณ์์ฝ์ฌํ์ง (2010), ์ 27 ๊ถ์ 1 ํธ J. Kor. Soc. Health-Syst. Pharm., Vol. 27, No. 1, 64 ~ 71 (2010) ์ ๋ฌด๊ฐ์ ์ฌ๋ก Unit Dose System ์ํตํ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์์ ๋ฌดํ๋ ๊ฐํจ๋ฆญ๋ํ๊ต์์ธ์ฑ๋ชจ๋ณ์์ฝ์ ๋ถ, ๊ฐํจ๋ฆญ๋ํ๊ต์๊ณผ๋ํ์ฝ๋ฆฌํ๊ต์ค * Work activities of a clinical pharmacist through a Unit Dose System implementation Ji Yun Woo0, Sung Hee Kwon, Hyun Joon Ku, Young Hyun Han, Jeong Yi Yoon, Ok yeon Han, Hyen-oh La* Department of Pharmac, Seoul St. Mary 's Hospital, 505 Banpo-Dong, Seocho-Ku, Seoul, 137-040, KOREA Abstract : In a hospital pharmacy, traditional drug distribution system (TDS) was a combination of patient prescription system (PPS) and floor stock system (FSS). But, these systems can increase more medication error, drugs discarded, and wasteful nursing time. Therefore, we introduced Unit Dose System (UDS), which provides drugs for 24hr from noon to next day noon, in a trial ward from May 2008 and a clinical pharmacist managed patient medication profile and dispensing. To make a quality index for UDS extension, we evaluated administration-related improvements and analyzed medication intervention by a clinical pharmacist. Rate of regular medication order increased from 40.3% to 60.0% which implied the efficiency of pharmacy work flow. Nurses administration time was decreased as much as 44.4% from average 322 minutes to average 179 minutes after UDS implementation. Medication error was none in UDS compared to one case of wrong time administration in TDS. Efficiency of stock management was improved by reducing floor stock down by 96.1%, the floor stock remained was 4 kinds of parenteral analgesics. Dispensing time for UDS bin filling and checking was required average 42 minutes. A clinical pharmacist performed medication intervention through management of patient medication profile (PMP) after rounding with physicians. A pharmacist also did patient educations, clinical pharmacokinetic consultation service, and drug identification. The clinical service was concentrated to medication intervention by 37.5% which included adverse drug event (ADE) 23.6%, dosage 20.1%, and drug recommendation 14.6%. In conclusion, we achieved medication order process setting for UDS, decrease in nurses administration time. A clinical pharmacist, who is - 64 -
์ฐ์ง์ค : Unit Dose System ์ํตํ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์์ ๋ฌดํ๋ a essential model of UDS implement, performed a critical role in pharmaceutical care and communication with other health care provider. [Key words] Unit Dose System, UDS, clinical pharmacist, medication intervention ์๋ก ์ ์ํ์์ํฌ์ฝ์์กฐ์ ๋์ฝ์๋ณ๋์ผ๋ก์ด๋ฐํ์ดํํฌ์ฝํ๋ PPS(Patient Prescription System) ์๋ณ๋๋นํ์ฝ์๋น์นํ์ฌ์ฒ๋ฐฉ์ด๋์ค๋ฉด๊ฐํธ์ฌ๊ฐ์ ์ ํ์ ํ, ์ฌํฌ์ฅํ์ฌํฌ์ฝํ๋ FSS(Flow Stock System) ๋ฅผ์ฌ์ฉํ๊ณ ์๋๋ฐ, ์ด๋์ฌํฌ์ฅํ๋๊ณผ์ ์์์ํฌ์ฝ๊ณผ์ค์จ์ด์์น๋๊ณ ํ๊ธฐ๋๋์ฝํ์ด์ฆ๊ฐ๋๋ฉฐ๊ฐํธ์ธ๋ ฅ์ด๋ญ๋น๋๋๋ฑ์๋ฌธ์ ๊ฐ๋ฐ์๋์ด์๋ค. ๋ํ, ์ด๋ฐํฌ์ฝ์์คํ ์์๋์ฝ์ฌ๊ฐ์ค์ ์ํ๋๋ํฌ์ฝ๋ด์ฉ, ๊ฒ์ฌ๊ฒฐ๊ณผ๋ฑ์๊ทผ๊ฑฐ๋ฅผ๋์ฝ๋ฌผ์๋ฒ์ํ๊ฐํ๊ธฐ๊ฐ์ด๋ ค์ด์ํฉ์ผ๋ก์ฝ์ฌ์์ํด๊ฐํ์์ํฌ์ฝ๋ ฅ์ดํฌ์ฝ๊ณผ๋์์๊ธฐ๋ก๊ด๋ฆฌ๋ ์์๋์๋ก์ดํฌ์ฝ์์คํ ์๋ํํ์์ฑ์ด์ ๊ธฐ๋์ด์๋ค. Unit Dose System( ์ดํ UDS) ์ 1960๋ ๋์ค๋ฐ๋ฏธ๊ตญ์์ํฌ์ฝ์๋ชจ๋ ๋จ๊ณ์์์ฝ์๋ํ์ ๋ฌธ์ ์ง์์ด์๊ตฌ๋์ด์ฝ์ฌ์์ฑ ์ํ์๊ด๋ฆฌํด์ผ๋๋์ธ์๋ณํ๋ก์์๋์์ผ๋ฉฐ์ดํ, ๊ฒฝ์ ์ฑ, ์์ ์ฑ, ํจ์จ์ฑ์์๊ฐ์ฅ์ฅ์ ์ด๋ง์ํฌ์ฝ์์คํ ์ผ๋กํ๊ฐ๋์ด์๋ค. 1977๋ JACHO(Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organizations) ์์๋ํ์ค์ฝ์ ์๋น์ค๋ก UDS๋ฅผ์ถ์ฒํ์๊ณ 1992๋ ์๋ UDS ์ํ๋ณ์์ด์ ์ฒด์ 24% ์๋ถ๊ณผํ๋๊ฒ์ด 95% ๋ก์ฆ๊ฐ๋์๋ค. ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์๋์์ธ๋ํ๊ต, ์ผ์ฑ์์ธ๋ณ์, ์์ธ์์ฐ๋ณ์, ์๋ ์ค์นจ๋ก๋ณ์๋ฑ์์์ํํ๊ณ ์๋ค. 3) UDS๋๋ชจ๋ ์ฝํ์ single unit ๋๋ unit dose package์ํฌ์ฝ๊ฐ๋ฅํํํ๋ก๋ถ๋ฐฐํ์ฌํฌ์ฝํ๋๋กํ๋์์คํ ์ผ๋ก, ํ๋ฒ์ 24์๊ฐ์ด๋ด์์ฌ์ฉํ ์ฝํ๋ง๊ณต๊ธํ๋ฉฐ์ฝ์ฌ์์ํ์ฝ๋ ฅ์๊ฒํ ์ unit dose package, ์ฝ์ฌ์ํฌ์ฝ๊ด๋ฆฌ๋ฑ์ 3๊ฐ์ง๋ฅผ๊ธฐ ๋ณธ์์๋กํ๋ค 3). UDS๋์ฝ์ฌ์์ํํฌ์ฝ๊ด๋ฆฌ์์คํ ์ผ๋ก, ๋ณธ์์์๋ UDS ์ค์์ํด๋น๋ณ๋์์ฒ๋ฐฉ๋ด์ฉ๊ณผ์ ๋ฌดํ๋ฆ์๋ํ๋ถ์์๋ฐํ์ผ๋ก์ต์ ์์ฝ๋ฌผ์๋ฒ์ด๋๋๋ก์๋ฃ์ง์๊ฒ์๋ฌธ์ ๋ฌด๋ฅผ์ํํ๊ณ , ์ฝ๋ฌผ์ ๋ณด๋ฅผ์ ๊ณตํ๋๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์ ๋๋ฅผ์ด์ํ์๋ค. ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ๋ PMP(patient medication profile) ๋ฅผํตํด์์ฝ๋ฌผ์ํธ์์ฉ, ์ฝ์ฉ๋์์ ์ ์ฑ, ์ฝ๋ฌผ๋ถ์์ฉ๋ฐํ๋ฑ์์๋ฌธํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ์ฝ๋ํ๋ฑ์์์์ ๋ฌด์๋ณต์ฝ์๋ด๋ฑ์์ํํจ์ผ๋ก์จ์ ๋ฌธ์ ์ธ์์์ฝ์ฌ๋ก์์์ญํ ์๋ด๋นํ๊ณ ์๋ค. 7) ๋ณธ์ฐ๊ตฌ๋์๋ฒ๋ณ๋์ UDS์๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์ํ์ํตํดํฌ์ฝ๊ด๋ จ๊ฐ์ ์ฌํญ์๋์ถํ๊ณ ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ๋ด์ฉ์๋ถ์ํ์ฌํฅํ, ์ ๋ณ๋ํ๋์ํ์์ ๋ฌด์์ง์งํ๋กํ์ฉํ๊ณ ์์ค์ํ์๋ค. ์ฐ๊ตฌ๋ฐฉ๋ฒ 1. ์ฐ๊ตฌ๋์๋ฐ๊ธฐ๊ฐ๋ณธ์์๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ๋ 2007๋ 7์๋ถํฐ์ ๊ฒฝ์ธ๊ณผ๋ณ๋์๋์์ผ๋ก์ค์ํ์๊ณ UDS๋๋์ผ๋ณ๋์์๋ฒ๋ณ๋์ผ๋ก 2008๋ 5์๋ถํฐ์ค์ํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ์ด๊ธฐ๊ฐ์์ฐ๊ตฌ๊ธฐ๊ฐ์ผ๋กํ์๋ค. 2. ํ๊ฐ์งํ 1) ํฌ์ฝ๊ด๋ จ๊ฐ์ ์ฌํญ UDS๋ 24์๊ฐ์ด๋ดํ์ํ์ฝํ์๊ณต๊ธํ๋์์คํ ์ผ๋ก์ด๋ฅผ์ํด์๋์ ๊ท์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ์์ฒ๋ฐฉ๋ฐํ์ด์ ํ๋์ด์ผํ๊ณ ์กฐ์ ์ํฌ์ฝ์ค๋น๋ฅผ์ํดํฌ์ฝ์ ์ฉ์์ ์์ ์ฌ์ผ๋กํ๋์ฒ๋ฐฉํ๋ก์ธ์ค์์ ๋ฆฝํ๊ฐ์ - 65 -
JKSHP, VOL. 27, NO.1 (2010) ๊ตฌ๋์๋ค. ๋ณธ์์ํฌ์ฝ์ ์ฉ์์ ์๊ฒฝ๊ตฌ์ฝ์์ ์ฌ๋ถํฐ, ์ฃผ์ฌ์ ๋์์นจ๋ถํฐ๋ก์ด์ํ๋์ด์์๊ณ , ์ด์๋ฐ๋ฅธ์ผ๊ฐ์์๊ธ์ฒ๋ฐฉ๋ฐํ๋ฑ์ด๋ฌธ์ ์๋์ด์๋ค. UDS ์ค์์์์์ฃผ์ฌ์ ์ ์ฉ์์ ์๊ฒฝ๊ตฌ์ฝ์ ์์ผ์ํ์์ผ์๋ณ๋ํฌ์ฝ์๊ฐ์๋ง์ถ์ด์ฝ์ด๋ณ๋์๋๋ฌํ ์์๋๋กํ์๊ณ ์ด๋ฅผ์ํด๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ๊ฐ์ ๊ฒฝ์ธ๊ณผ์ฃผ์น์๋ฅผ๋์์ผ๋ก์ฒ๋ฐฉ์ ์ฉ์์ ๋ฐ์ ๊ท์ฒ๋ฐฉ๋ฐํ์๋ํด์ง์์ ์ธ๊ต์ก์์ค์ํ์๋ค. ์ ๊ท์ฒ๋ฐฉ๋ฐํ์จ์ UDS ์ค์์ , ํ๊ฐ 5์ผ๊ฐ์์กฐ์ฌํ์ฌ๋ณํ์จ์์ธก์ ํ์์ผ๋ฉฐ, ๋นํ์ฝ์ ๋์ค์ํ์๋ก์ ์ ๋๋นํ์ฝ์ ์๊ธฐ์กด์ํ๋ชฉ์์๋น์ฉ์๋น๊ตํ์๋ค. ๊ฐํธํฌ์ฝ๊ด๋ จ์ ๋ฌด์๊ฐ๋ณํ๋์ค์์ , ํ 3 ์ผ๊ฐ 3๋ ์ฐจ์ด์์๊ฐํธ์ฌ๋ฅผ๋์์ผ๋ก worksampling ๋ฐฉ๋ฒ์์ฌ์ฉํ์ฌ๊ทผ๋ฌด์ค์ ๋ฌด์๊ฐ์์ธก์ ํ์๋ค. UDS์์ํ์ฑ๊ณผ๋ฅผํ๊ฐํ๋๋ฐ์ค์ํ์งํ์ธํฌ์ฝ๊ณผ์ค์จ์๋ณํ๋์์ฌ์ฒ๋ฐฉ์๋ฐ๋ฅธํฌ์ฝ๊ณผ์ค 6๊ฐํญ๋ชฉ์์ ํ์ฌ์ค์์ , ํ 2์ฃผ๊ฐ์๊ฑด์๋ฅผ์กฐ์ฌํ์๋ค.( Table 1) 2) ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์ ๋ฌด๋ถ์๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์ UDS ์ค์์๋ฐ๋ฅธ์ ๋ฌด์๊ฐ๋ณํ๋์ , ํ 3์ผ๊ฐ work-sampling ๋ฐฉ๋ฒ์์ฌ์ฉํ์ Table1. ํฌ์ฝ๊ณผ์ค์กฐ์ฌํญ๋ชฉ Omission ์ฒ๋ฐฉ๋์ฝ์ํฌ์ฌํ์ง์์๊ฒฝ์ฐ Extra dose ์ฒ๋ฐฉ์์๋์ฝ์ํฌ์ฝํ๊ฒฝ์ฐ Wrong dose ์ฒ๋ฐฉ๋์ฝ์ฉ๋๋ณด๋ค๊ณผ๋ค๋๋๊ณผ์ํฌ์ฝํ๊ฒฝ์ฐ Unordered dose ์ฒ๋ฐฉ์ A ์ฝ๋ฌผ์ด๋ B ์ฝ๋ฌผ์ํฌ์ฝํ๊ฒฝ์ฐ Wrong route ๊ฒฝ๋ก์ค๋ฅ Wrong dosage form ์ง์ ๋ dosage form๊ณผ๋ค๋ฅธ์ฝ์ํฌ์ฝํ๊ฒฝ์ฐํฌ์ฝ์๊ฐ์์ค๋ฅ Wrong time ( ์ ๊ทํฌ์ฝ์๊ฐ์์ 60๋ถ์ด์์์ค์ฐจ๋ฐ์์ ) ์ผ๋ฉฐ, ์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ๋ด์ฉ๋ถ์์ 2007๋ 7์๋ถํฐ 2008 ๋ 9์๊น์ง๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ์ 2008๋ 8์๋ถํฐ 9์๊น์ง๋ณ๋์ฝ๊ตญ์ฝ์ฌ์์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ๋ฅผ๋น๊ต๋ถ์, ๋น๊ตํ์๋ค. ๊ฒฐ๊ณผ 1. ํฌ์ฝ๊ด๋ จ๊ฐ์ ์ฌํญ 1) ์ฒ๋ฐฉํ๋ก์ธ์ค์์ ๋ฆฝํ์ค์์ ์์ ๊ท์ฒ๋ฐฉ์ 40.3%( ์ด 866๊ฑด์ค 349๊ฑด ) Fig. 1 ์ ๊ท์ฒ๋ฐฉ๋ฐํ์จ - 66 -
์ฐ์ง์ค : Unit Dose System ์ํตํ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์์ ๋ฌดํ๋ Table 2. ๋ณ๋๋นํ์ฝ์ ๋ณํ ํญ๋ชฉํ๋ชฉ์๋น์ฉ ( ์ ) UDS ์ค์์ UDS ์ค์ํ ๋ณํ์จ 102 4 96.1% 6,801,829 7,932 Table 3. ๋ฐํ๋๋ณ๋๋นํ์ฝ์ ํญ๋ชฉ (n=102) ๊ณ์ด ๊ฐ์ผ์ฆ์น๋ฃ์ ๋ด๋ถ๋น๋ฐ๋์ฌ์์ฉ์ฝ๋ฌผ * ์ํ๊ธฐ๊ณ์์ฉ์ฝ๋ฌผ์ํ๊ธฐ๊ณ์์ฉ์ฝ๋ฌผ์ ๊ฒฝ๊ณ์์ฉ์ฝ๋ฌผ ์กฐํ๊ธฐ๊ณ์์ฉ์ฝ๋ฌผํด๋ ์ ํธํก๊ธฐ๊ณ์์ฉ์ฝ๋ฌผ < ๊ณ์ด๋ถ๋ฅ๋ CMC ์์ฝํ์ง 10 ๊ฐ์ ํ์ฐธ์กฐ > * ์คํ ๋ก์ด๋๋ฑํธ๋ฅด๋ชฌ์ , ์ ํด์ง, ๊ฐ์ฅ์ฉ์ ํฌํจ ๋ง์ทจ์ , ์งํต์ , ์์ผ์ , ํญ์ ์ ๋ณ์ฝ๋ฌผ, ํญ์ ๊ฐ์ , ๊ทผ์ก์ด์์ ๋ฑ ์ธ์ฉํก์ ์ 4 ๊ฐ์งํฌํจ 99.8% ํ๋ชฉ์ 36 12 9 14 11 7 6 7 ์ด์๊ณ , ์ค์ํ 60.0%(632๊ฑด์ค 379๊ฑด ) ๋ก์ฆ๊ฐํ์๋ค. ์ด์๋นํด์ถ๊ฐ์ฒ๋ฐฉ๋ฐ์๊ธ์ฒ๋ฐฉ์์ค์์ ๊ฐ๊ฐ 30.0%(260๊ฑด ), 25.9%(224๊ฑด ) ์์์ค์ํ 19.6%(124๊ฑด ) 18%(114๊ฑด ) ์ผ๋ก๊ฐ์ํ์๋ค (Fig. 1). ์ ๊ท์ฒ๋ฐฉ์ด์ฆ๊ฐํ๊ณ ์ถ๊ฐ๋ฐ์๊ธ์ฒ๋ฐฉ์๊ฐ์๋ก๋น์ผ 24์๊ฐ์ด๋ดํฌ์ฝํ ์ฝ์๋๋ถ๋ถ์ UDS ์์คํ ์์ด์ฉํ์ฌํฌ์ฝํจ์ผ๋ก์จ์ ๋ฌดํจ์จ์๊ธฐ๋ํ ์์์๋ค. ๋ํํฌ์ฝ์ ์ฉ์์ ์๊ฒฝ๊ตฌ์ ๋์ ์ฌ๋ถํฐ, ์ฃผ์ฌ์ ๋์์นจ๋ถํฐ์ค์ํ๋๊ฒ์์ ์ฌ์ ์ฉ์ผ๋ก์ผ์ํํ์ฌ์ค์ํ์๋ค. 2) ๋ณ๋๋นํ์ฝ์ ๊ด๋ฆฌ๋ณ๋๋นํ์ฝ์ ์ํ๋ชฉ์๋์ค์์ 102ํ๋ชฉ์์์ค์ํํ์์ํฌ์ฝํ๋์ฝ์ ์ธ์งํต์ 4ํ๋ชฉ์ผ๋ก๊ฐ์ํ์๊ณ (96.1%), ๋น์ฉ์ 99.8% ๊ฐ๊ฐ์ํ์๋ค (Table 2). ๋นํ์ฝ์ ๋๊ฐ์ผ์ฆ์น๋ฃ์ ๊ฐ 36ํ๋ชฉ์ผ๋ก๊ฐ์ฅ๋ง์์ผ๋ฉฐ, ์ํ๊ธฐ๊ณ์ฝ๋ฌผ์ด 14ํ๋ชฉ, ๋ด๋ถ๋น๋ฐ๋์ฌ์์ฉ์ฝ๋ฌผ์ด 12ํ๋ชฉ, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ ๊ฒฝ๊ณ์์ฉ์ฝ๋ฌผ์ด 11ํ๋ชฉ๋ฑ์ด์๋ค. ๊ธฐํ์ํ๊ธฐ๊ณ์์ฉ์ฝ๋ฌผ, ์กฐํ๊ธฐ๊ณ์์ฉ์ฝ๋ฌผ, ํด๋ ์ , ํธํก๊ธฐ๊ณ์์ฉ์ฝ๋ฌผ์ด๋ณ๋๋นํ์ฝ์ ์ํฌํจ๋์ด์์๋ค (Table 3). ๋นํ์ฝ์ ์๊ฐ์๋์ฃผ์ฌ์ ์ ์ฉ์์ ์์ ์ฌ์ผ๋กํ์ฌ์์นจํฌ์ฝ Fig. 2 ๊ฐํธํฌ์ฝ๊ด๋ จ์ ๋ฌด์๊ฐ๋ณํ - 67 -
JKSHP, VOL. 27, NO.1 (2010) ๋ถ์ดํ์ํ์ง์์์๊ธฐ์ธํ๋ค๊ณ ๋ณผ์์๋ค. 3) ๊ฐํธํฌ์ฝ๊ด๋ จ์ ๋ฌด์๊ฐ๋ณํ๊ฐํธ์ ๋ฌด์คํฌ์ฝ๊ด๋ จ์ ๋ฌด์๊ฐ์ day๊ทผ๋ฌด์ evening ๊ทผ๋ฌด์์์๋๋์๊ฐ์์ธก์ ํ์๋๋ฐ์ค์์ ํ๊ท 322๋ถ์์์ค์ํ 179๋ถ์ผ๋ก 44.4% ์๊ฐ์ํจ๊ณผ๋ฅผ๋ํ๋ด์๋ค. ์๊ฐ๋๋ณ๋ก์ ๋ฌด์๊ฐ๋ณํ๋ฅผ๋ณด๋ฉด day์ evening์๊ฐ๊ฐ์ค์์ 155๋ถ, 167 ๋ถ์์์ค์ํ 72๋ถ, 107๋ถ์ผ๋ก๊ฐ์ํ์๋ค (Fig. 2). 5) ํฌ์ฝ๊ณผ์ค๊ด๋ฆฌํฌ์ฝ๊ณผ์ค๋ UDS ์ฑ๊ณผ๋ฅผ์ํ์ค์ํ์งํ๋ก์์ฌ๊ฐ์ฒ๋ฐฉ์ํ๋ด์ฉ์๋ํํฌ์ฝ๊ณผ์ค๋ฅผ๊ธฐ์ค์ผ๋กํ๊ฐํ์๋ค. ํ๊ฐํญ๋ชฉ์์๋ฌด๊ธฐ๋ก์ง์์๋ 6๊ฐ์ง๋ก์์ฌ์์ฒ๋ฐฉ์๋ฒ์ด๋๋๋ชจ๋ ์ฝ๋ฌผํฌ์ฝ๋๋ฝ, ์ฒ๋ฐฉ๋์ง์๋์ฝ, ํ์์ด์์์ฉ๋ํฌ์ฝ, ์๋ชป๋์ฉ๋, ํฌ์ฌ์๊ฐ์์๋ชป์ผ๋กํ์๋ค. ์ค์์ ๋ฐ์๋ํฌ์ฝ๊ณผ์ค๊ฑด์๋ 1๊ฑด์ผ๋ก wrong time์์ํํฌ์ฝ๊ณผ์ค์์ผ๋ฉฐ์ค์ํ์๋ํฌ์ฝ๊ณผ์ค๊ฐ๋ฐ์๋์ง์์๋ค. 4) ์กฐ์ ๊ด๋ จ์ ๋ฌด์๊ฐ๋ณํ์กฐ์ ๊ด๋ จ์ ๋ฌด์๊ฐ์๊ฒฝ๊ตฌ์ ๋ฐ์ฃผ์ฌ์ ๋ฅผํ์๋ณ์ฝํจ์ fillingํ๊ธฐ, ํ์๋ณ๊ฐ์ฌ์ง๋ฅผ์ด์ฉํ์ฌ๊ฐ์ฌ๋ฅผ์ํดํ๊ท 42.6๋ถ์์ถ๊ฐ์ ๋ฌด์๊ฐ์ด๋ฐ์ํ์๋ค. Table 4. ์ฝ์ฌ์์ ๋ฌด๋ถ๋ฅ์ฃผ์ ๋ฌด์กฐ์ ๊ด๋ จ์ ๋ฌด, ์ฝ๋ ฅ๊ด๋ฆฌ, ์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌํ๋๋ฑ๋ณด์กฐ์ ๋ฌด๊ต์ก, ํ์ต, ์ฝํ๊ด๋ฆฌ๋ฑ์์์ ๋ฌดํ์ง, ๋ณต์ฝ์๋ด, ์ฝํ์๋ณ์ ๋ฌด, TDM ์ ๋ฌด๊ธฐํ๊ฐ์ธ์๊ฐ๋ฑ 2. ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์ ๋ฌด๋ถ์ 1) ์ฝ์ฌ์์ ๋ฌด์๊ฐ๋ณํ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์ค์์ ์ฝ์ฌ์์ ๋ฌด์๊ฐ์์กฐ์ ๊ด๋ จ์ ๋ฌด (65.6%) ๊ฐ๊ฐ์ฅ๋ง์๋น์ค์์ฐจ์งํ์๊ณ , ์์์ ๋ฌด (16.7%), ๊ธฐํ ( ๊ต์ก, ํ์ต๋ณด์กฐ์ ๋ฌด๊ฐ 14.6%(70 ๋ถ ) ์๋ค. ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์ค์ํ์๋์์์ ๋ฌด์ํ ๋น๋๋์๊ฐ์ด 52.1%(250๋ถ ) ๋ก์ฆ๊ฐํ์๊ณ , ๋ณด์กฐ์ ๋ฌด๊ฐ 37.5%(180๋ถ ), ์ฃผ์ ๋ฌด๊ฐ 8.3%(40๋ถ ) ๋ก์กฐ์ ๊ด๋ จ์ ๋ฌด์ํ ๋น๋๋์๊ฐ์ด๊ฐ์ํ์๋ค (Fig. 3). ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์์ ๋ฌด๋ฅผ๋ถ๋ฅํ์ฌ๋ณด๋ฉด์ ํ๋ฐํด์ํ์๋ณต์ฝ์๋ด, ์ ์ํ์ํญ์์ ๋ณต์ฝ์๋ด, ํ์๋ณ์ฝ๋ ฅ๊ด๋ฆฌ๋ฅผํตํ์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ, TDM ์ ๋ฌด, ์ฝํ์๋ณ์ ๋ฌด, ์ ๊ท์ฝ์ ๋ฐํ๋กํ ์ฝ์๋ํ์๋ฃ์ ๋ฆฌ๋ฑ Fig. 3 ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์์ ๋ฌด์๊ฐ๋ณํ - 68 -
์ฐ์ง์ค : Unit Dose System ์ํตํ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์์ ๋ฌดํ๋ ์ผ๋ก๋๋์ด์ง๋ค (Table 5). ์์ฉ, ์ฝ๋ฌผ์ ๋ณด์ ๊ณต, ํญ์ํ๋กํ ์ฝ๊ด๋ฆฌ, ์ ํ๋ฑ์๊ดํ๊ฒ์ด์๋ค. Table 5. ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์์ ๋ฌด์ ๋ฌดํญ๋ชฉ์ ํ๋ฐํด์ํ์๋ณต์ฝ์๋ด์ ์ํ์ํญ์์ ๋ณต์ฝ์๋ดํ์๋ณ์ฝ๋ ฅ๊ด๋ฆฌ๋ฅผํตํ์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ TDM ์ ๋ฌด์ฝํ์๋ณ์ ๋ฌด์ ๊ท์ฝ์ ๋ฐํ๋กํ ์ฝ์๋ํ์๋ฃ์ ๋ฆฌ 2) ์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ๋ด์ฉ๋ถ์๋ณ๋์ฝ๊ตญ์ฝ์ฌ์์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ๋์ฉ๋๊ด๋ จ์ค์ฌ๊ฐ 67% ๋ก๊ฐ์ฅ๋ง์๋ถ๋ถ์์ฐจ์งํ์๊ณ , ์ฝ๋ 14%, ์ ํ 11%, ๋์ผ๊ณ์ด์ค๋ณต์ฝ๊ด๋ จ์ค์ฌ๊ฐ 8% ์๋ค (Fig4). ๋ฐ๋ฉด, ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ๋๋ถ์์ฉ (23.7%), ์ฉ๋ (20.2%), ์ฝ์ ์ถ์ฒ (14.6%) ์ดํฐ๋น์ค์์ฐจ์งํ์๊ณ , ์ด์ธ์๋์ฝ๋ฌผ์ฌ์ฉํ๊ฐ (9.0%), TDM ์ถ์ฒ (5.6%) ๋ฑ๋ค์ํ์ค์ฌ๊ฐ์ด๋ฃจ์ด์ก๋ค. ์ฝ๋ฌผ์ฌ์ฉํ๊ฐ๋์ฃผ๋กํญ์์ , ํญ์ ๊ฐ์ , ๋ถํ์์ฝ์ ์๋ํ๊ฒ์ด์๋ค. ๊ธฐํ 14.2% ์ํด๋น๋๋์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ๋์ฝ๋ฌผ์ํธ ๊ณ ์ฐฐ๋ณธ์์์ฒ๋ฐฉ์์คํ ์์ฒ๋ฐฉ์ ๋ ฅ์์ ์ฐ์ ๋ ฅ์๊ธฐ๋ณธ์ค์ ์ด ์ถ๊ฐ์ฒ๋ฐฉ ์ผ๋ก์ ํด์ ธ์์ด์์ ๊ท์ฒ๋ฐฉ๋๋ชจ๋์ถ๊ฐ์ฒ๋ฐฉ์ผ๋ก์ ๋ ฅํ๊ฒ๋๋์ฌ๋ก๊ฐ๋ง์์ผ๋ฉฐ์ฒ๋ฐฉ์๊ธฐ๋ณธ๊ฐ๋ ์๊ต์ก๋๋ถ์กฑํํ์ค์ด์๋ค. UDS ์ค์๋ฅผ์ํ์ฒ๋ฐฉํ๋ก์ธ์ค์ ๋ฆฝํ๊ณผ์ ์์งํํ๋ฉด์์๋ฃ์ง์๋ํ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์๊ฐํธ์ฌ๋ค์์ง์์ ์ธ๊ต์ก์ผ๋ก๋ชจ๋ ์ฝ์ ๋ฅผ์ ๊ท์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ์ผ๋ก์ ๋ ฅํ๋์ธ์๋ณํ์๊ณ๊ธฐ๊ฐ๋์ด์ ๊ท์ฒ๋ฐฉ๋ฐํ์จ์ด์ค์์ 40.3% ์์์ค์ํ 60% ๋ก์ฆ๊ฐํ์๋ค. ๋ํ, ๊ด๋ จ๋ถ์ํ์๋ฅผํตํด์ ๋ฐ์ ์ธ์ฒ๋ฐฉํ๋ก์ธ์ค๋ฅผ์ ๊ฒํ๋ฉด์์ฒ๋ฐฉํ๋ฆ์๋จ๊ณ๋ณ๋ฌธ์ ์ ์๋ฐ๊ฒฌํ๊ณ ์๋ฃ์ง๊ณผ์ง์์ ์ธ์ ๋ฌดํ์๋ฅผํตํด๊ฐ์ ํ ์์๋๊ธฐํ๊ฐ๋์๋ค. ํฌ์ฝ์ ์ฉ์์ ์๊ฒฝ์ฐ, ๊ฒฝ๊ตฌ์ ๋์ ์ฌ๋ถํฐ์ ์ฉ์ด๋์ฃผ์ฌ์ ๋์์นจํฌ์ฝ์ผ๋ก๋์ด์์ด์๋ณ๋์์๋๋น์ผํฌ์ฌ๋ถ์์ผ๊ฐ์์ค๋นํจ์๋ฐ๋ผ์๊ธ์ฒ๋ฐฉ์ฆ๊ฐ์์์ธ์ด๋์ด์๋ค. UDS ์์์ผ๋ก์ฃผ์ฌ์ ์ ์ฉ์์ ์์ ์ฌํฌ์ฝ์ผ๋ก๋ณ๊ฒฝ์ผ๋ก์ฃผ์ฌ์ ์์์นจํฌ์ฌ๋ถ์ดํ์์์์๋ฐ๋ผ์ฝ์ ๋ฅผ์ ๋ฆฌํ๊ฒ๋์ดํญ์์ ๋ฅผํฌํจํ ๋ณ๋์ฝ๊ตญ์ฝ์ฌ n=36 ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ n=144 Fig. 4 ์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ๋ด์ฉ๋ถ์ - 69 -
JKSHP, VOL. 27, NO.1 (2010) 102ํ๋ชฉ์์ํ์์ํฌ์ฌ์ฝ์ 4ํ๋ชฉ์ผ๋ก๊ฐ์ํ์๋ค. UDS๋๋ณ์์ด์๋ฐฉ๋ฒ์ unit dose ํฌ์ฅํํ, ๋ณ๋ํฌ์ฝ์๊ฐ์๋ง๋์ฝ์ด๋ฐ, ๊ฐํธ์ธ๋ ฅ๋ฐฐ์น์ํฌ์ฝ๊ธฐ๋ก๋ฐฉ๋ฒ๋ฑ์์์ฌ๋ฌ๊ฐ์งํํ๋ก์ด์๋ ์์๋๋ฐ, 1)~4), 7) ๋ณธ์์์๋์ ๊ท์ฒ๋ฐฉ์์ํ 1์ผํฌ์ฌ๋์๊ฒฝ๊ตฌ์ ์์ฃผ์ฌ์ฝ์ ๋ฅผํ์๋ณ์ฝํจ์๋ถ๋ฐฐํ์๋๋ฐ๊ฒฝ๊ตฌ์ฝ์ ๋๊ฐ์ฝ๋ฌผ๋จ์์ํฌ์ฅ์ด์๋๋์ํฌ์ฌ๋๋์ฝ์ ๋ฅผ์กฐ์ ํ์ฌ๋ถ๋ฐฐํ์๋ค. ํฌ์ฝ๊ณผ์ค์จ์ JCAHO ์ฝ๋ฌผ์ฌ์ฉ์ฐ๊ตฌํ์ด์ฝ๋ฌผ์ฌ์ฉ์๊ดํ์งํฅ์์์์ค๊ฐ์ฅ์ค์ํํญ๋ชฉ์ผ๋กํ์์ผ๋ฉฐ UDS ์ค์์์ฑํจ๋ฅผํ๊ฐํ๋์ค์ํํญ๋ชฉ์ด 2), 3) ๋ค. U.S Department of Health & Human Services์ Agency for Healthcare Research and Quality(AHRQ) ์์ medication errors์๋ํ UDS์ํจ๊ณผ๋ฅผํ๊ฐํ์ฐ๊ตฌ๋ค์๋ณด๋ฉด (95% CI), Hynniman et al์ํฌ์ฝ๊ณผ์ค์จ์ด UDS์์ 3.5%(3.1-4.0%) ์ธ๋ฐ๋ฉด, ๊ธฐ์กด์ํฌ์ฝ์์คํ ์ ์ฉ์ค์ธ๋ค๋ฅธ 4๊ณณ์๋ณ์์์๊ฐ๊ฐ 8.3%(7.1-9.7%), 9.9%(8.0-12.2%),11.4%(9.9-13.2%), 20.6%(18.4-22.9%) ์์์๋ณด๊ณ ํ์๋ค. 8) Schnell et al์์ฐ๊ตฌ์๋ฐ๋ผ์บ๋๋ค 4๊ณณ์๋ณ์์์์ ํฅ์ ์ผ๋ก UDS ์ , ํ์กฐ์ฌํ์์๋ํฌ์ฝ๊ณผ์ค์จ์ wrong time errors๋ฅผ์ ์ธํ๋ฉด๋๊ตฐ๋ฐ๋ณ์์์๋ง์ ์์ฑ์๋๊ฐ์๋ฅผ๋ณผ์์์๊ณ , ํ๊ณณ์์ ์์ฑ์์ด๊ฐ์, ๋๋จธ์งํ๊ณณ์์คํ๋ ค์ ์์ฑ์๊ฒ์ฆ๊ฐํ์๋ค. ๋ณธ์ฐ๊ตฌ์์๋์ค์์ ํฌ์ฝ๊ณผ์ค๊ฑด์๊ฐ wrong time error 1๊ฑด์ด๊ณ ์ค์ํ์๋๋ฐ์ํ์ง์์์ ์์ฑ์๋์ฐจ์ด๋ฅผ๋ํ๋ด์ง๋์์๋๋ฐ, ์ธก์ ๊ธฐ๊ฐ์ด์ , ํ 2์ฃผ์ ๋์๋ถ์ถฉ๋ถํ๊ธฐ๊ฐ์ด์๊ณ ๋์ํ์์๋์ ์ด์ํฌ์ฝ๊ณผ์ค์จ์๋ํํ๊ฐ๋ UDS๊ฐ์ ๋ณ๋์ผ๋กํ๋๋์ด์ ์ฐฉ๋๋ค์ํ๋์ค์ํ๋๊ฒ์ด๋์ ํํ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ์ป๋๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก์ฌ๊ฒจ์ง๋ค. ์กฐ์ ์๊ฐ์ UDS bin์์ฝ๋ถ๋ฆฌ, ๊ฐ์ฌ๋ฑ์์ ๋ฌด์๊ฐ์ดํ๊ท 42.6๋ถ์ถ๊ฐ์ ์ผ๋ก๋ฐ์ํ์๋๋ฐ๊ธฐ์กด์ฐ๊ตฌ์์ํ๋ฉด UDS ์ํ์๊ธฐ์กด์์กฐ์ ์์คํ ์๋นํด 1.5๋ฐฐ์์์ฝ์ฌ์ 2๋ฐฐ์์ํ ํฌ๋์ ์ดํ์ํ๋ค๊ณ ํ๋ค. 1) ๊ทธ๋ฌ๋๋ณธ์์์ฝ๊ตญ์๊ธฐ์กด์์คํ ์ ์งํ์์์๋ฒ๋ณ๋์๋ํด์๋ง UDS๋ฅผ์ค์ํจ์๋ฐ๋ผ์ ๋ฌด์๊ฐ์ฐ์ ๊ณ์ฐ์์ด๋ ค์์ด์์์ผ๋ฉฐ์ถํ, ์ ๋ณ๋์ผ๋ก UDS๋ฅผ์ค์ํ ๊ฒฝ์ฐ์ด์์ ํฉํ์กฐ์ , ๊ฐ์ฌ์์คํ ์ค์ํ์์ฌํ๊ฐ๊ฐ์ด๋ฃจ์ด์ ธ์ผํ ๊ฒ์ด๋ค. UDS ์ค์์์์์ค์ํ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ๋์๋ฃ์ง๊ณผ์ฝ๊ตญ๊ณผ์๋งค๊ฐ์ญํ ์๋ด๋นํ๋ฉด์๋ณต์ฝ์๋ด, ์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ๋ฑ์์์์ ๋ฌด๋กํจ์จ์ ์ธํ์๊ด๋ฆฌ๋ฅผ์ค์ํ ์์์๋ค. ์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ๋ฐฉ๋ฒ์์์ด์๊ธฐ์กด์๋์๋ฃ์ง์๊ฒํธ์ถ์ด๋์ ํ๋ฅผ์ด์ฉํ๋ค๋ฉด, ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ๋๋ฉ์ผ์ด๋์ง์ ์ค์ฌ์์ข๋๋ค์ํ๋ฐฉ์์์ด์ฉํจ์ผ๋ก์จ์ข๋์์ง์์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ๋ฅผ์ํํ ์์์๋ค. ๋ฏธ๊ตญ๋ด 15๊ฐ๋ณ์์์์กฐ์ฌํ 2006 National Clinical Pharmacy Services Survey ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ๋ณด๋ฉด์ฝ์ฌ๋ค์ด์ํํ๊ณ ์๋์์์ ๋ฌด๋์ฝ๋ฌผ์ฌ์ฉํ๊ฐ, ๊ต์ก, ์ฝ๋ฌผ๋ฐ๋ ์ฑ์ ๋ณด์ ๊ณต, ์์์ฐ๊ตฌ, ๋ถ์์ฉ๊ด๋ฆฌ, ํ๋กํ ์ฝ๊ด๋ฆฌ, ํ์๋ฃ์ฐธ์ฌ, ์ฝ๋ฌผ์๋ฒ์๋ฌธ, CPR ํ์ฐธ์ฌ, ํ์ง์ฐธ์, ์ ์ํ์์์ฝ๋ ฅ๊ด๋ฆฌ์ patient-specific services๋ก๋ค์ํ๋ฉฐ, ๋ณธ์ ๋ฌด๋ค์๋ค์คํ๊ท๋ถ์ํ์์๋ health care outcomes ๋์ ์ฒด์ ์ธ mortality rate์๊ฐ์์์ํฅ์๋ฏธ์น๋์์๋ค์ด๋ง์๋ค. 9) ํ์ฌ, ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ๋ํ์์น๋ฃ์์งํฅ์์์ํด์์ง์์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ์ ๋ฌด๋ฅผ์ํํ๋ฉด์์ ๊ณต๋์์์ ๋ฌด์์ ํ์ฑ, ๊ฒฝ์ ์ฑ๋ฑ์ํ๊ฐ๋ฐฉ๋ฒ๊ณผ์ฝ์ฌ๊ฐ์์ฌ์์ฝ๋ฌผ์น๋ฃ๋ฐํ์์น๋ฃ์์ํฅ์๋ฏธ์น์ ๋๋ฅผ์ธก์ ํ ์์๋๋ฐฉ๋ฒ์์ฐพ์์์นํํ๋๊ฒ์ด๋ํ, ์ค์๊ณผ์ ์ด๋ค. ๋ณธ์ฐ๊ตฌ์์๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์ UDS๋ฅผ์ค์ํ๋ฉด์๋ค์ํํ๊ฐ์งํ๋ฅผ์ ์ ํ์ฌ๊ฐ์ ํจ๊ณผ๋ฅผ๋์ถํ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ UDS ์ค์๊ธฐ๊ฐ์ด์งง์๋๊ด๊ณ๋ก์ฅ๊ธฐ๊ฐ์ํ๊ฐ์๊ธฐ๋ฅผ๊ฐ์ง์์์๊ณ ์ค์๋ณ๋์ด์ ํ์ ์ด์ด์๋ณ๋์ํน์ฑ์๋ฐ๋ฅธ์ํฅ์๋ฐ์์์์๋ค. ํฅํ, ํ๋์ํ์์ ์ฐฉ๋์์คํ ์๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก๊ฐ๊ด์ ์ธ UDS ํ๊ฐ๊ฐ๊ฐ๋ฅํ๋ฆฌ๋ผ์๊ฐ๋๋ค. ๊ฒฐ๋ก UDS์๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์ค์๊ฒฐ๊ณผ๋ก์ ๊ท์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌ์์ฒ๋ฐฉ๋ฐํ๊ณผํฌ์ฝ์ ์ฉ์์ ๋ณ๊ฒฝ๋ฑ์์ฒ๋ฐฉํ๋ก์ธ์ค์ ๋ฆฝํ์์ด๋ฃจ์ด์ก์ผ๋ฉฐ, ๋ณ๋๋นํ์ฝ์ ์ํจ์จ์ ๊ด๋ฆฌ์๊ฐํธํฌ์ฝ๊ด๋ จ์ ๋ฌด์๊ฐ๊ฐ์๋ฅผ๊ฐ์ ธ์๊ณ ํฌ์ฝ๊ณผ์ค๊ด๋ฆฌ๋ฑ์๊ฐ์ ํจ๊ณผ๋ฅผ์ป์์์์๋ค. ๋ํ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ๋ UDS ์ค์์๋ฐ๋ฅธํ์์ ์ธ์์์ฝ - 70 -
์ฐ์ง์ค : Unit Dose System ์ํตํ๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์์ ๋ฌดํ๋ ์ฌ๋ก์์ฝ๋ ฅ๊ด๋ฆฌ๋ฅผํตํ์ฒ๋ฐฉ์ค์ฌํ๋๊ณผ๋ค์ํ์์ํ๋์ํตํดํ์์น๋ฃ์์ง์ํฅ์์ํค๊ณ ๋ณ๋๊ณผ์์ํํ์์ฌ์ํต์์ค๊ฐ์ญํ ์๋ด๋นํ๊ณ ์๋ค. ํฅํ UDS ํ๋์ค์์๋ณ๋์ ๋ด์ฝ์ฌ์ํ๋์ํตํ์์์ฝ์ฌ์์ญํ ์ ๋ฆฝ๊ณผํ๋๋ฐํ์์ค์ฌ์์ฝ๋ฃ์ค์ฒ์๊ธฐ๋ํ ์์๊ฒ ๋ค. ์ฐธ๊ณ ๋ฌธํ 1) ์ด๋ฏผ์. UNIT DOSE SYSTEM ๋์ ์ ๋ง. J Kor Soc Hosp Pharm. 1999;16(2):269-273. 2) ์ด์์ค. ์ ์ํ์์๋น์ค์๋ํ๋์๋ฐฉ์ - Unit Dose System-. J Kor Soc Hosp Pharm.2000;17(1):40-54. 3) ์ด์์ค. ์์ฝ๋ถ์ ์ดํ๋ณ์์ฝ๊ตญ์ ๋ฌด๋ณํ II Unit Dose System-. J Kor Soc HospPharm. 2001;18(1):1-10. 4) Pelligrino, E. D. The unit dose system. JAMA. 1968;205(8):585. 5) Darryl S. Rich. New JCAHO Medication Management Standards for 2004. Am J Health-Syst Pharm. 2004;61(13):1349-1358. 6) ๋ฏผ์ผ๊ธฐ. ๋ฏธ๊ตญ๋ณ์์ฝ์ฌ์ํ์ฌ์์์ผ๋ก์์ถ๊ตฌ๋ฐฉํฅ. J Kor Soc Hosp Pharm. 2003;20(4):406-411. 7) ์ด์์๋ฑ. ์ ๋ณ๋ UDS ๋์ ์ํตํ์ ์ํ์์ฒ๋ฐฉ์กฐ์ ๋ฐ์ฝ์ฌ์๋ณ๋ํ๋ํจ์จํ๋ฐฉ์. J Kor Soc Hosp Pharm. 2004;21(4):371-388.8)http://www.ahrq.gov/clinic/ ptsafety/chap10.htm 9) Bond, C. A. and C. L. Raehl. 2006 national clinical pharmacy services sur vey: clinical pharmacy services, collabo rative drug management, medication errors, and pharmacy technology. Pharmacotherapy. 2008;28(1): 1-13. - 71 -