๋ถ๋์ฐํ์ฐ๊ตฌ ์ 16์ง ์ 1ํธ, 2010. 3, pp. 131~146 Journal of the Korea Real Estate Analysts Association Vol.16, No.4, 2010. 3, pp. 131~146 ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ์์ฅ์งํ ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์ * 1) Analysis on the Predictive Power of the Housing Market Survey Indices ๋ฐ ์ฒ ๊ท (Park, Chungyu) ** ์ด ์ (Lee, Young) *** < Abstract > The subject of the study is Are the housing market survey indices helpful for forecasting the housing market indices? Chapter 1 explains the background and the purposes of the study. In chapter 2, various past researches related to the expectation hypothesis and the survey index are reviewed. Chapter 3 describes the kinds of housing market indices. In Chapter 4, the forecasting equations that we will use in our empirical work are specified and we analyze the predictive power of housing market survey indices. Finally, chapter 5 is the conclusions which include the implications and limitations of the study and the research subject findings. Main findings are as follows. The housing sale BSI is useful indicator to forecast the housing price, the housing construction permits, and the housing transactions. The housing rent BSI is useful for forecasting the housing price, the rent price, and the unsold housing. The construction BSI is very important indicator for forecasting housing construction permits. ์ฃผ ์ ์ด : ํค์๋ : ์ฃผํ์์ฅ, ์ค์ฌ์ง์, ์์ฅ์ฌ๋ฆฌ Keywords : Keywords : Housing Market, Survey Index, Market Psychology * ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๋ฐ์ฒ๊ท(2010)์ ํ์๋ํ๊ต ์ผ๋ฐ๋ํ์ ๋ฐ์ฌํ์ ๋ ผ๋ฌธ ์ฃผ์ 3์ ์์ ใ๋ณด์ํ์ฌ ๋ ผ๋ฌธํํ ๊ฒ์. ** ๊ตญํ ์ฐ๊ตฌ์ ์ฃผํํ ์งใ๊ฑด์ค๊ฒฝ์ ์ฐ๊ตฌ๋ณธ๋ถ ์ฑ ์์ฐ๊ตฌ์, cgpark@krihs.re.kr (์ฃผ์ ์) *** ํ์๋ํ๊ต ๊ธ์ต๊ฒฝ์ ํ๊ณผ ๋ถ๊ต์, younglee@hanyang.ac.kr (๊ต์ ์ ์)
132 ๋ถ๋์ฐํ์ฐ๊ตฌ ์ 16์ง ์ 1ํธ I. ์ฐ๊ตฌ๋ฐฐ๊ฒฝ ๋ฐ ๋ชฉ์ ์ฃผํ์์ฅ์์์ ์ฌ๋ฆฌ๋ณํ๊ฐ ์ฃผํ๊ฒฝ๊ธฐ์ ๋ฏธ์น ๋ ์ํฅ์ ๋ํ ๊ด์ฌ์ด ์ฆ๊ฐํ๊ณ ์๋ค. ๋ง์ ๊ธฐ ๊ด์์ ์ฃผํ์์ฅ ์ฌ๋ฆฌ๋ฅผ ์ธก์ ํ๊ธฐ ์ํ์ฌ ๊ฐ์ข ์ฒด๊ฐ์งํ๋ฅผ ์ถ๊ณํ์ฌ ๋ฐํํ๋ ๋ ธ๋ ฅ์ ๊ฐํํ๊ณ ์๋ค. ์ ๋ถ๋ ๋ถ๋์ฐ์์ฅ ์กฐ๊ธฐ๊ฒฝ๋ณด์์คํ (Early Warning System)์ ๊ฐ๋ฐ ๋ฐ ๊ฐ์ ํ๋ ๊ณผ์ ์์ ๋ถ๋์ฐ์์ฅ ์์ธก๋ ฅ์ ์ ๊ณ ํ๊ณ ์ ๊ธฐ๋์ฌ๋ฆฌ๋ ์ ๋ถ์ ์ฑ ๋ฑ์ ๋ฐ์ํ ์ ์๋ ์ ์ฑ์งํ๋ฅผ ์ฐพ๋ ๋ฐ ๋ง์ ๋ ธ๋ ฅ์ ๊ฒฝ์ฃผํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ๊ตญํ ์ฐ๊ตฌ์, ์ฃผํ ๋์์ฐ๊ตฌ์, ์ฃผํ์ฐ์ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฑ๋ ์ด๋ฏธ ๋ถ๋์ฐ์ ์ฅ ์ค์ฌ์ง์๋ฅผ ๋์ ํ์ฌ ๋ํฅ ๋ฐ ์ ๋ง๋ถ์ ๋ฑ์ ํ์ฉํ๊ณ ์๋ค(๋ฐ์ฒ๊ท ์ธ, 2007). ํ์ง๋ง ์ฃผํ์์ฅ์ ๋ถ์ํ๋ ๋ชจํ์ ์ดํด๋ณด๋ฉด, ๋๋ถ๋ถ ๊ฑฐ์๊ฒฝ์ ๋ณ์ ์์ฃผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋์ด ์์ผ๋ฉฐ, ์ฃผํ์์ฅ์ ์ฒด๊ฐ์งํ๋ ๋ฐ์ ๋์ง ์๊ณ ์๋ค. ์ด ๋ ์ฃผํ์์ฅ ๊ด๋ จ ์ฒด๊ฐ์งํ ์์ฑ์ ์ญ์ฌ๊ฐ ๊ทธ๋ฆฌ ๊ธธ์ง ์์ ๊ฒ๋ ์์ธ์ด์ง๋ง, ์ฃผํ์์ฅ์ ์ฒด๊ฐ์ง ํ๋ฅผ ๋ฐ๊ตดํ๊ณ ์ด๋ค ์งํ๊ฐ ์ฃผํ์์ฅ ๋ถ์์ ์ ์ฉ ์ฑ์ด ์๋์ง์ ๋ํ ๋ถ์์ด ์ํํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. Eldelstein and Paul(1997)์ ์ง๊ฐ์์ธก๋ชจํ์์ ์ฃผ๊ฐ์ง์, ์ด์์จ, ๋ฌผ๊ฐ์ง์ ๋ฑ์ ๊ฐ๊ด์ ์ธ ์ค์ ์๋ฃ๋ฅผ ์ด์ฉํ ๋ณต์กํ ๋ชจํ๋ณด๋ค ์ฃผ๊ด์ ์ธ ์ค๋ฌธ์ ๋ฃ๋ฅผ ํจ๊ป ์ฌ์ฉํ์ฌ ๋ชจํ์ ๊ฐ๋ฐํ๋ ๊ฒ์ด ์์ฅ ์ ์์ธก๋ ฅ์ ๋์ผ ์ ์์์ ์ ์ํ ๋ฐ ์๋ค. ์ผ ๋ฐ๊ฒฝ์ ๋ถ์ผ์์๋ ๊ฒฝ๊ธฐ์ค์ฌ์ง์, ์๋น์์ค์ฌ์ง ์ ๋ฑ์ ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ๊ฐ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ฅ๋ฅ , ์๋น ๋ฑ์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ํ๋ฐํ๋ฉฐ, ์์ฅ ์์ธก ์ ๋ํ ์ด๋ค ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ ์ฉ์ฑ์ด ํ์ธ๋๊ณ ์ ๋ค(Santero and Westerlund, 1996; ๋์ข ์ใ์ ๊ฒฝ ๊ตฌ, 1995; ์ด๊ธํฌ, 1999; Mueller, 1963; Mishkin, 1978; Carroll, Further and Wilcox, 1994 ๋ฑ). ์ด ์ ๋ฐํด ์ฃผํ์์ฅ๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ์ฒด๊ฐ์งํ๊ฐ ์ฃผํ์์ฅ ์ ์์ธกํ๋๋ฐ ์ผ๋ง๋ ์ ์ฉํ์ง์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ๋ ๋งค์ฐ ๋ถ์กฑํ ์ค์ ์ด๋ค. ์ด ์ฐ๊ตฌ๋ ์ด๋ฌํ ๋ฐฐ๊ฒฝ ํ์ ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์ง ํ์ ์ฃผํ์์ฅ์งํ ์์ธก๋ ฅ์ ๋ถ์ํ๋๋ฐ ๋ชฉ์ ์ด ์๋ค. ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ ์ค ์๊ณ์ด์ด ์ถฉ๋ถํ ๊ธธ ๊ณ , ํ์ฌ๋ ์กฐ์ฌ๊ฐ ์ํ ์ค์ธ ์ฃผํ์์ฅ ๊ด๋ จ ์ฒด ๊ฐ์งํ๋ฅผ ๋ถ์๋์์ผ๋ก ์ผ์๋ค. ์ด ์ฐ๊ตฌ์์ ๋ถ ์ํ๊ณ ์ ํ๋ ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ๋ ๊ฒฝ๊ธฐ ์ค์ BSI(์ ๊ฒฝ๋ จ), ๊ฒฝ๊ธฐ์ ๋ง BSI(์ ๊ฒฝ๋ จ), ๋งค๋์ฐ์ธใ๋งค์์ฐ์ธใ๋น์ท(๊ตญ๋ฏผ์ํ), ์ ์ธ์์์ฐ ์ธใ์ ์ธ๊ณต๊ธ์ฐ์ธใ๋น์ท(๊ตญ๋ฏผ์ํ)์ด๋ค. ๋ถ์๋ฐฉ๋ฒ ์ ์ฃผํ์์ฅ์งํ ์๊ณ์ด์ ๊ณผ๊ฑฐํํ ๋ฐ ํต๊ณ์ ํน์ฑ์ ๊ฐ์ํ์ฌ ์ค์ ํ์์ผ๋ฉฐ, ์ฃผํ์์ฅ์งํ ์ ์ธก์ ์ํ ๊ธฐ๋ณธ๋ชจํ๊ณผ ์ฌ๊ธฐ์ ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ ๋ฅผ ํฌํจ์ํจ ๋ชจํ๊ณผ์ ๋น๊ต๋ถ์์ ํตํด ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์์ธก๋ ฅ ๊ฐ์ ํจ๊ณผ๋ฅผ ํ๊ฐํ์๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์์ธก๋์์ธ ์ฃผํ์์ฅ์งํ๋ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ, ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ, ์ฃผํ๊ฑฐ๋, ๋ฏธ๋ถ์์ฃผํ, ์ฃผํ๊ณต๊ธ์ผ๋ก ์ ํ์๋ค. ์ด๋ค ์งํ๋ ์ฃผํ์์ฅ์ ์ง๋จ ๋ฐ ๋ถ์ ํ๋๋ฐ ์ฃผ๋ก ์ด์ฉ๋๋ ์งํ์ด๋ค. ์ด ์ฐ๊ตฌ๋ ํฌ๊ฒ ๋ค์ฏ ๋ถ๋ถ์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋์ด ์๋ค. ์ 1์ฅ ์ฐ๊ตฌ๋ฐฐ๊ฒฝ ๋ฐ ๋ชฉ์ ์ ์ด์ด์ ์ 2์ฅ์์๋ ๊ด๋ จ ์ด๋ก ๋ฐ ์ ํ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ๊ณ ์ฐฐํ์๋ค. ์ 3์ฅ์์ ๋ ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ ํํฉ์ ์ดํด๋ณด๊ณ , ์ฒด๊ฐ์ง ํ์ ์ถ์ด๋ฅผ ์ดํด๋ณด์๋ค. ์ 4์ฅ์์๋ ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ์์ธก๋ ฅ ๊ฐ์ ํจ๊ณผ๋ฅผ ๋ถ์ ํ์๋ค. ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก ์ 5์ฅ์ ์ด ์ฐ๊ตฌ์ ๊ฒฐ๋ก ์ผ ๋ก ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ข ํฉ ์ ๋ฆฌํ๊ณ , ์์ฌ์ ์ ๋์ถํ ์๋ค.
์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ์์ฅ์งํ ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์ 133 II. ์ด๋ก ๋ฐ ์ ํ์ฐ๊ตฌ ๊ณ ์ฐฐ 1. ๊ธฐ๋๊ฐ์ค๊ณผ ๊ด๋ จ ์ฐ๊ตฌ ์ ์์ ๊ธฐ๋๊ฐ์ค๊ณผ ํฉ๋ฆฌ์ ๊ธฐ๋๊ฐ์ค์ ๊ธฐ๋ํ ์ฑ์ ์ค๋ช ํ๋ ๋ํ์ ์ธ ๊ฐ์ค์ด๋ค. Cagan(1956) ์ ์ ์์ ๊ธฐ๋๊ฐ์ค์ ๋ฏธ๋๋ฅผ ์ ๋งํ๋ ๋ฐ ์์ด ์ฒด๊ณ์ ์ธ ๊ณผ์ค(systematic error)๋ฅผ ๋ฒํ๊ฒ ๋์ง๋ง, ์ ๊ท ์ ๋ณด๋ฅผ ์ป๋ ๊ณผ์ ์์ ๋ฏธ๋์์ธก์ ๋ํ ์ค ๋ฅ๊ฐ ์์์์ ์ธ์งํ๊ณ , ๋ฏธ๋ ์์ธก์์ ์ค์ฐจ๋ฅผ ์ ์ฐจ ์์ ๋๋ ์ ์์ํค๋ ๊ฒ์ด๋ค. ์ ์์ ๊ธฐ๋ ๋ ๊ณผ๊ฑฐ ๋ณ์์ ์ํด ํ์ฌ์ ํ์๊ฐ ์ค๋ช ๋๋ค. Muth(1961)์ ํฉ๋ฆฌ์ ๊ธฐ๋๊ฐ์ค์ ํ์ฌ์ ์ด์ฉ๊ฐ ๋ฅํ ์ ๋ณด(all available information)๋ฅผ ํ์ฉํ์ฌ ๊ฒฝ์ ํ์์ ์ ํฉํ ๊ฒฝ์ ๋ชจํ์ ์ผ๊ด๋๊ฒ ํ์ฑ๋ ์กฐ๊ฑด๋ถ ๊ธฐ๋์น๋ผ๊ณ ์ ์ํ ์ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ผ๋ฐ ์ ์ผ๋ก ์ฌ๋๋ค์ ์ด๋ก ์ ์ธ ๋ชจํ์ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ฏธ๋ ๋ฅผ ์์ธกํ์ง๋ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ด๋ฅผ ์ํํ ์ด๋ก ์ธ ํฉ๋ฆฌ์ ํ์ต๊ฐ์ค์ ๋ ํฐ ์๋ฏธ๋ฅผ ๋ถ์ฌํ๊ธฐ๋ ํ ๋ค. ํฉ๋ฆฌ์ ํ์ต๊ฐ์ค์ด๋ ์ฌ๋๋ค์ ๊ณผ๊ฑฐ์ ๊ฒฝํ ์ ๋ฐ๋ผ ์์ผ๋ก์ ๋ณํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์์ํ๋ฉฐ, ์ด๋ฌํ ๊ณผ์ ์์ ์์ ์ค๋ฅ๋ฅผ ํ์ต์ ํตํด ์ ๊ฑฐํด ๊ฐ๋ค ๋ ๊ฐ์ค์ด๋ค. ๋ถ๋์ฐ๊ฐ๊ฒฉ ํ์ฑ์ ๋ํด ์ค์ฆ๋ถ์ํ ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค. Muth(1986)๋ 1963๋ 2/4 ๋ถ๊ธฐ๋ถํฐ 1984๋ 2/4๋ถ๊ธฐ๊น์ง์ ๋ฏธ๊ตญ์๋ฃ๋ฅผ ๋ถ์ ํ์ฌ ๊ฒฝ์ ์ฃผ์ฒด๋ค์ ๊ธฐ๋๊ฐ ํฉ๋ฆฌ์ ์ด๊ธฐ ๋ณด๋ค ์ ์ ์ ์ด๋ผ๋ ์ฌ์ค์ ๋ฐํ๋ค. ์ฃผํ๊ฑฐ๋๋ ๋น๋ฒํ์ง ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ํฉ๋ฆฌ์ ๊ธฐ๋๊ฐ์ค์์์ ๊ฐ์ด ์ฃผํ๊ฐ ๊ฒฉ ๋ณํ์ ๋ํ ๊ธฐ๋๊ฐ ์ ์ํ๊ฒ ์กฐ์ ๋๋ ๊ฒ์ด ์๋๋ผ ๋งค์ฐ ์ฒ์ฒํ ์กฐ์ ๋๋ค๊ณ ๋ฐํ๋ค. Clayton(1997)์ 1980๋ ๋ ์บ๋๋ค ์ฃผํ์์ฅ์ ๋์์ผ๋ก ๋ถ์ํด ๋ณธ ๊ฒฐ๊ณผ ํฉ๋ฆฌ์ ๊ธฐ๋๋ฅผ ๊ธฐ๊ฐํ ์๋ค. ๊ทธ ์ด์ ๋ ์ฃผํ์์ฐ ์์๋ ์์ฅ์ ๊ธฐ๋ณธ๊ตฌ ์กฐ ์ฆ, ํ๋๋ฉํ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ด์ ๊ด๊ณ์๋ ์ ๋ณด์ ์ํด์๋ ์์ง์ด๋ ํน์ง์ด ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์ด๋ฏผ๊ตฌ(1992)๋ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ํ ํฉ ๋ฆฌ์ ๊ธฐ๋๋ฅผ ์ ์ ํ๊ณ ๊ธฐ๋๊ฐ ํ์ฑ๋์ด ๊ฐ๋ ๊ณผ ์ ์ ๊ฑฐ์๊ฒฝ์ ๋ณ์์์ ๊ด๊ณ๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ํ์ ํ ์๋ค. ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ ์๊ฐ์ด ์ง๋จ์ ๋ฐ๋ผ ํฉ๋ฆฌ์ ๊ธฐ๋๊ฐ ๊ฒฉ์ด ์ค์ ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ ๊ทผํด ๊ฐ๋ ์ฌ์ค์ ํ์ธํ์๋ค. ์ต์๊ฑธ ์ธ(2003)๋ ์์ธ์ ์ฃผํ์์ฅ์์ ์๋ ํ๋ ๊ธฐ๋์ฌ๋ฆฌ๋ฅผ ๋ถ์ํ์๋ค. ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ ํฉ๋ฆฌ์ ๊ธฐ๋๊ฐ์ค๊ณผ ์ ์์ ๊ธฐ๋๊ฐ์ค ๋ชจ๋ ์๋ํ๊ณ ์์ผ ๋, ์ ์์ ๊ธฐ๋๊ฐ ๋ ํฐ ์ํฅ๋ ฅ๊ณผ ๋ชจํ๊ฐ์ ํจ ๊ณผ๋ฅผ ์ง๋๋ ๊ฒ์ ๋ฐํ๋ค. ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๊ณผ๊ฑฐ์ ๊ฐ ๊ฒฉ์ถ์ธ์ ์์กดํ์ฌ ๋ฏธ๋๊ฐ๊ฒฉ์ ์์ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ฒฝ์ ํ๋๋ฉํ ๋ณํ๋ ์ ์ฑ ์ ํจ๊ณผ๊ฐ ๋น ๋ฅด๊ฒ ์ ์ฅ์ ๋ฐ์๋์ง ๋ชปํ๋ค๊ณ ์ฃผ์ฅํ์๋ค. ์๊ฒฝํ ์ธ(2004)๋ ์ฃผํ์ ์์ธก๋ชจํ์ ํตํด ์ฃผ ํ์ ์ ๊ธฐ ๊ฐ๊ฒฉ์ด ํ์ฌ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ํ์ฑ์ ๊ฐ์ฅ ํฐ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ด ์ ์์ ๊ธฐ๋ ๋ฅผ ํตํด ํ์ฑ๋๊ณ ์์์ ๊ฐ์ ์ ์ผ๋ก ๋ฐํ๋ค. ๋ ํ ๋ถ๋์ฐ์์ฅ ํจ์จ์ฑ ๋ถ์์ ํตํด ๋จ์ํ ๊ณผ๊ฑฐ ๋ฐ ํ์ฌ์ ๊ฐ๊ฒฉ ์์ง์์ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ฏธ๋์ ๊ฐ๊ฒฉ ์ ์์ธกํ ์ ์์์ ๋ฐํ๋ค. 2. ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ ์ฉ์ฑ ํ๊ฐ์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ๊ฒฝ๊ธฐ ์์ธก ์ ์ฉ์ฑ์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ๋ ๊ฑฐ์ ์๋ ์ค์ ์ด๋ค. ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ ์ฉ์ฑ ํ๊ฐ์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ๋ ๋๋ถ๋ถ ๊ฒฝ๊ธฐ์ค์ฌ์ง์, ์๋น์์ค์ฌ์ง์ ๋ฑ์ด ๊ฒฝ์ ์ฑ์ฅ๋ฅ , ์๋น์ ๊ฐ์ ์ผ๋ฐ๊ฒฝ์ ๋ณ์์ ์ด๋ ํ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋์ง ๋ถ์ํ ๋ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์ฃผ๋ฅผ ์ด๋ฃฌ๋ค. Santero and Westerlund(1996)๋ OECD ๊ตญ๊ฐ๋ค
134 ๋ถ๋์ฐํ์ฐ๊ตฌ ์ 16์ง ์ 1ํธ ์ ์ฌ๋ฆฌ์ ๋ํ ์ค์ฌ์ง์๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ์๊ด๊ด๊ณ๋ถ ์๊ณผ Granger ์ธ๊ณผ๊ฒ์ ์ ์ค์ํ ๊ฒฐ๊ณผ ์ค์ฌ์ง์ ๋ค์ด ๊ฒฝ์ ์ ํ์ฌ ์ํ์ ์ ๋ง์ ์ ์ตํ ์ ๋ณด๋ฅผ ์ ๊ณตํ๊ณ ์๋ค๊ณ ๋ฐํ๋ค. ์ค์ฌ์ง์๋ค๊ณผ ๊ฒฝ์ ๋ณ์ ์ ๊ด๊ณ๋ ๋๋ผ๋ง๋ค ๋ค๋ฅด์ง๋ง ๊ณตํต์ ์ผ๋ก ์ค์ฌ์ง ์์ ํฐ ์์น์ ์์ผ๋ก ๋์ ์์ฐ์ฆ๊ฐ๊ฐ ์์ ๊ฒ ์ด๋ผ๋ ์ ํธ ์ญํ ์ ํ๊ณ ์๋ค๊ณ ํ์๋ค. ๋ํ Santero and Westerlund๋ ๊ธฐ์ ์ค์ฌ์ง์๊ฐ ์๋น ์์ค์ฌ์ง์๋ณด๋ค ๋ ์ ์ฉํ๋ค๊ณ ํ์๋ค. ๋๋ถ๋ถ์ ๊ตญ๊ฐ์์ ๊ธฐ์ ์ค์ฌ์ง์๋ ์์ฐ๊ณผ ์ค์งํฌ์์ ์ ์ธก์ ์ ์ฉํ ์ ๋ณด๋ฅผ ํฌํจํ๊ณ ์๋ ๋ฐ๋ฉด, ์์ฐ์ด๋ ์๋น์ ์์ธก์ ์ ์ฉํ ์ ๋ณด๋ฅผ ํฌํจํ๊ณ ์๋ ์๋น ์ค์ฌ์๋ฃ๋ฅผ ๊ฐ๊ณ ์๋ ๋๋ผ๋ ๋๋ฌผ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ๋ํ์ ์ธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๋์ข ์ใ์ ๊ฒฝ์ (1995), ์ด๊ธํฌ(1999), ๊น์ข ์ฑ(2000), ์ฌ์๋ฌ(2002) ๋ฑ์ ๋ค ์ ์๋ค. ๋๋ถ๋ถ ๊ธฐ์ ์ค์ฌ์ง์๋ฅผ ์ด์ฉํ ์ฌ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ฅ๋ฅ ์ ์์ธก์ด ๊ฐ์ ๋๋์ง๋ฅผ ๋ถ์ํ์ ๋ค. ๊น์ข ์ฑ(2000)์ ์ํ๊ณต๊ฐ๊ตฌ์กฐ๋ชจํ์ ์ด์ฉํ ์ฌ BSI๊ฐ ์ค๋ช ๋ณ์์ด๋ฉด์ ๋์์ ๋์์งํ์ ์ ํฅ์ ๋ฐ๋ ํผ์ค๋ช ๋ณ์์ธ ์ ์ ์ฐฉ์ํ์ฌ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ฅ ๋ฅ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ค๋นํฌ์์ฆ๊ฐ์จ, ์ค์ ๋ฅ ๋ฑ์ ๋ ํ ์์ธก๋ ฅ์ ๊ฒํ ํ์๋ค. ์ฌ์๋ฌ(2002)์ ์๋ณ ๊ธฐ ์ ์ค์ฌ์๋ฃ์ ์ฃผ๊ฐ์ง์๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ๊ฒฝ๊ธฐ์ ๋ํ ํ๋ ์ฐ์ ์์ฐ์ฆ๊ฐ๋ฅ ์ ์์ธก์ ์ธํ์๊ธฐ ์ดํ ๋ฟ ์๋๋ผ ์ต๊ทผ ๊ธฐ๊ฐ์๋ ๊ฐ์ ํ ์ ์๋์ง๋ฅผ ๊ฒํ ํ์๋ค. ์กฐ์ ์ผ์ ์กฐ์ ๊ณผ ๋ณ๋๊ณ์๋ฒ ์ด์ง๋ง ๋ฐฉ์ ์ผ๋ก ํ์์ ํฌํจํ ๊ธฐ์ ์ค์ฌ์ง์๋ ์ฃผ๊ฐ์ ์๊ณ ์ด์๋ฃ๋ฅผ ์ด์ฉํ ๋ 6๊ฐ์ ์ด๋ด์ ์ฐ์ ์์ฐ์ฆ๊ฐ ์จ์ ๋ํ ์์ธก๋ ฅ์ ํ์ ํ ๊ฐ์ ๋๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ ํ๋ฌ๋ค. ์๋น์์ค์ฌ์ง์๋ฅผ ์ด์ฉํ ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด ๋ค ์๊ณผ ๊ฐ๋ค. Mueller(1963)๋ 10๋ ๊ฐ์ ๋ฏธ์๊ฐ ์ ๋น์์กฐ์ฌ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ถ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ ์๋น์ ์ค์ฌ์ง์๋ ์๋น๋ฅผ ์ค๋ช ํ๋ ์ค์ํ ๋ณ์๋ผ๊ณ ํ ์๋ค. Mishkin(1978)์ ๋ฏธ์๊ฐ ์๋น์์ค์ฌ์ง์๋ ๋ด๊ตฌ์ฌ์๋น๋ฅผ ์์ธกํ๋๋ฐ ์ ์ฉํ์ง๋ง ๊ธ์ต์์ฅ ๋ณ์๊ฐ ํฌํจ๋๋ฉด ๊ทธ ์ค๋ช ๋ ฅ์ ์ค์ด๋ ๋ค๊ณ ํ์ ๋ค. Carroll, Further, and Wilcox(1994)๋ ๊ฐ์ธ ์ ๋น ์ง์ถ์ ๋ํ ๋ถ์์์ Mishkin์ ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ค์ ํ์ธํ์์ผ๋ฉฐ, 1978๋ ์ดํ ์๋น์์ค์ฌ์ง์ ์ ์ค๋ช ๋ ฅ์ ์ค์ด๋ ๋ค๊ณ ๋ฐํ๋ค. Mehra and Martin (2003)์ ์๋น์ง์ถ์ ํ๊ท๋ฐฉ์ ์์์ ์๋น์์ค์ฌ ์ง์๋ ์ค์ํ ์ญํ ์ ๋ด๋นํ๋ค๊ณ ํ์๋ค. ์ด๋ ์๋น์์ค์ฌ์ง์๊ฐ ๋ฏธ๋ ์๋ ๋ณํ์ ์ค์ง ๊ธ๋ฆฌ ๋ณํ ์์ธก์ ๋์์ ์ฃผ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ผ๊ณ ์ฃผ์ฅํ์ ๋ค. Garret, Hernandez-Murillo, and Owyang(2004) ๋ ์ง์ญ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ถ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ ์๋น์ ์ค์ฌ์ง์๊ฐ ์๋งค์ ์ง์ถ(retail spending) ์์ธก์ ์ ์ฉํ๋ค๊ณ ํ๊ฐํ์๋ค. ์ผ๋ถ ์ฐ๊ตฌ๋ ์๋น์์ค์ฌ์ง์๊ฐ ์๋น ์ธ ๋ค๋ฅธ ๋ณ์ ์์ธก์ ๋์์ ์ฃผ๋ ์ง๋ฅผ ๋ถ์ํ์๋ค. Leeper (1992)๋ ์๋น์์ค์ฌ์ง์๋ ์ฐ์ ์์ฐ๊ณผ ์ค์ ๋ฅ ์ ์์ง์์ ์ค๋ช ํ๋ค๊ณ ํ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ด๋ฌํ ์ค๋ช ๋ ฅ์ ์ค์ง ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ๋ฐ ์ด์์จ์ด ๋ฐฉ์ ์์ ํฌํจ๋๋ฉด ์ ํ๋๋ค๊ณ ํ์๋ค. ๊ทธ๋ ์๋น์์ค์ฌ์ง ์๋ ๊ธ์ต์์ฅ ์ด๋ฉด์ ์๋ ์ ๋ณด๋ฅผ ๊ฐ์ง๊ณ ์์ง ์๋ค๊ณ ํ๋จํ์๋ค. Howrey(2001)์ ์๋น์์ค์ฌ ์ง์๊ฐ ๊ฒฝ๊ธฐ์ํ ๋ณ๊ณก์ ๋ฐ ์๋น์ง์ถ ์์ธก์ ์ ์ฉํ์ง๋ฅผ ๋ถ์ํ์๋ค. ๊ทธ๋ ์๋ณ ์ ๋ณด๋ ๋ถ๊ธฐ ์ ์ธก์ ํจ๊ณผ์ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ ์กฐ์ฌ๊ธฐ๊ฐ์ด ์งง ์ ์๋น์์ค์ฌ์ง์๋ ๋์ฑ ์ ์ฉํ๋ค๊ณ ํ์๋ค. III. ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ ํํฉ ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ๋ฅผ ์ ๋ฆฌํ๋ฉด ๋ค์ <ํ 1>๊ณผ
์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ์์ฅ์งํ ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์ 135 <ํ 1> ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ ํํฉ ๊ตฌ๋ถ ์กฐ์ฌ์ฃผ์ฒด ์กฐ์ฌ๊ธฐ๊ฐ ์กฐ์ฌ์ฃผ๊ธฐ ๋น๊ณ BSI CSI ์ฃผํ ๋งค๋งค ์ฃผํ ์ ์ธ ๊ฒฝ๊ธฐ์ค์ ๊ฒฝ๊ธฐ์ ๋ง ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ์ ๋ง ์ ๊ฒฝ๋ จ 1977.12~ ์ ์ฒด ๋์ ํ๊ตญ์ํ 2003.1~2009.8 ์ ์ฒด ๋์ (ํ์ฌ ์กฐ์ฌ์ข ๋ฃ) ์ ๊ฒฝ๋ จ 1977.12~ ์ ์ฒด ๋์ ํ๊ตญ์ํ 2003.1~2009.8 ์ ์ฒด ๋์ (ํ์ฌ ์กฐ์ฌ์ข ๋ฃ) ๋ฅํฐ์ํํธ 2003.3~ ์ ์ค๊ฐ์ ์ ๋์ ์ฃผ์ฐ์ฐ 2005.1/4~ ๋ถ๊ธฐ ์ฒด ๋์ ์ค๊ฐ์ ์ฒด ๋์ ๋งค๋์ฐ์ธ/๋งค์์ฐ์ธ/๋น์ท ๊ตญ๋ฏผ์ํ 2000.1~ ์ ์ค๊ฐ์ ์ ๋์ ๊ฑฐ๋ํ๋ฐ/๊ฑฐ๋ํ์ฐ/๋น์ท ๊ตญ๋ฏผ์ํ 2003.7~ ์ ์ค๊ฐ์ ์ ๋์ ์์์ฐ์ธ/๊ณต๊ธ์ฐ์ธ/๋น์ท ๊ตญ๋ฏผ์ํ 2000.1~ ์ ์ค๊ฐ์ ์ ๋์ ๊ฑฐ๋ํ๋ฐ/๊ฑฐ๋ํ์ฐ/๋น์ท ๊ตญ๋ฏผ์ํ 2003.7~ ์ ์ค๊ฐ์ ์ ๋์ ๋ถ๋์ฐ๊ตฌ๋งค๊ณํ ํ๊ตญ์ํ 1995.3/4~2008.2/4 ๋ถ๊ธฐ ์ผ๋ฐ๊ตญ๋ฏผ ๋์ (ํ์ฌ ์กฐ์ฌ์ข ๋ฃ) ์ฃผํ,์๊ฐ๊ฐ์น์ ๋ง ํ๊ตญ์ํ 2008.9~ ์ ์ผ๋ฐ๊ตญ๋ฏผ ๋์ ํ ์ง,์์ผ๊ฐ์น์ ๋ง ํ๊ตญ์ํ 2008.9~ ์ ์ผ๋ฐ๊ตญ๋ฏผ ๋์ ๊ฐ๋ค. <ํ 1>์์ ๋ณด๋ ๊ฒ๊ณผ ๊ฐ์ด ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ ์งํ๋ ์ฒด, ์ค๊ฐ์ ์๋ฅผ ๋์์ผ๋ก ์กฐ์ฌํ์ฌ ๋ฐํํ๋ BSI, ์ผ๋ฐ๊ตญ๋ฏผ์ ๋์์ผ๋ก ์กฐ์ฌํ์ฌ ๋ฐ ํํ๋ CSI๋ก ๊ตฌ๋ถํ ์ ์๋ค. ์ด ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์๊ณ์ด ๊ธธ์ด๊ฐ ์ถฉ๋ถํ ๊ธธ๊ณ ํ ์ฌ๋ ์กฐ์ฌ๊ฐ ์ํ ์ค์ธ ์ฃผํ์์ฅ ๊ด๋ จ ์ฒด๊ฐ์งํ ๋ฅผ ๋ถ์๋์์ ํฌํจํ์๋ค. ์ด ์ฐ๊ตฌ์์ ๋ถ์ํ ๊ณ ์ ํ๋ ์ฃผํ์์ฅ ๊ด๋ จ ์ฒด๊ฐ์งํ๋ ๊ฒฝ ๊ธฐ์ค์ BSI(์ ๊ฒฝ๋ จ), ๊ฒฝ๊ธฐ์ ๋ง BSI(์ ๊ฒฝ ๋ จ), ๋งค๋์ฐ์ธใ๋งค์์ฐ์ธใ๋น์ท(๊ตญ๋ฏผ์ํ)๊ณผ ์ ์ธ ์์์ฐ์ธใ์ ์ธ๊ณต๊ธ์ฐ์ธใ๋น์ท(๊ตญ๋ฏผ์ํ)์ผ๋ก ์ ์ ํ์๋ค. ์ ๊ตญ๊ฒฝ์ ์ธ์ฐํฉํ๋ ๊ธฐ์ ์ ์๋ณ ๊ฒฝ๊ธฐ๋ํฅ๊ณผ ์ ๋ง, ๊ธฐ์ ๊ฒฝ์์์ ๋ฌธ์ ์ ์ ํ์ ํ์ฌ ๊ธฐ์ ์ ๊ฒฝ์๊ณํ๊ณผ ๊ฒฝ๊ธฐ๋์์ฑ ์๋ฆฝ์ ํ์ํ ๊ธฐ์ด์๋ฃ ๋ฅผ ์ ๊ณตํ๊ธฐ ์ํ์ฌ ๋งค์ ๊ฒฝ๊ธฐ๋ํฅ์กฐ์ฌ๋ฅผ ์ค์ํ ๊ณ ์๋ค. ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌํ๋ ์ฐํธ์ผ๋ก ๋ฐ์ก๋๊ณ , ์ด๋ฅผ ์ ํ, ํฉ์ค, ์ด๋ฉ์ผ ๋ฑ์ผ๋ก ํ์ํ๊ณ ์๋ค. ๋งค์ 20์ผ์ ์์์ผ๋ก ์ฝ 7์ผ๊ฐ ์กฐ์ฌํ๋ค. ๋ชจ์ง๋จ์ ํ๊ตญ์ ์ฉํ๊ฐ 2,000๋ ๊ธฐ์ ์ด๋ฉฐ, ๋งค์ถ์ก ์์๋ก ์์ 600๊ฐ ์ ์ฒด๋ฅผ ๋์์ผ๋ก ์กฐ์ฌํ๋ค. ํ์์จ์ ์ฝ 90%์ด์์ด๋ค. ์กฐ์ฌ๋ด์ฉ์ ๋ด์ํ๋งค, ์์ถ, ํฌ ์์งํ, ์๊ธ์ฌ์ , ์ฌ๊ณ ์ ๋, ๊ณ ์ฉํํฉ, ์ฑ์ฐ์ฑ, ์ข ํฉ๊ฒฝ๊ธฐ ๋ฑ์ด๋ค. ์ ์๋๋น ํธ์กฐ(๊ฐ์ ), ๋ณดํต(๋ ์ผ), ๋ถ์ง(๋์จ, ์ ํ)์ ๋ณด๊ธฐ๋ฅผ ์ ์ํ๋ค. ์ง์๋ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ํ์ฌ ์ฐ์ถํ๋ฉฐ, ์ข ํฉ์ง์, ์ ์ข ๋ณ, ๋ถ๋ฌธ๋ณ ์ง์๋ฅผ ์์ฑํ๊ณ ์๋ค. ๊ฐ ํญ๋ชฉ๋ณ BSI๊ฐ์ด 100์ธ ๊ฒฝ์ฐ ๋ณดํฉ์์ค, 100๋ณด๋ค ํฐ ๊ฒ์ ํธ์ (๊ณผ์)๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์์ ๋๋ ์ ํ(๋ถ์กฑ)๋ ๊ฒ ์ผ๋ก ํ๋จํ๋ค.
136 ๋ถ๋์ฐํ์ฐ๊ตฌ ์ 16์ง ์ 1ํธ {(๊ธ์ ์ ์๋ต์-๋ถ์ ์ ์๋ต์)/์ ์ฒด์๋ต์} 100 + 100 ๊ฐ์ค์ง์๋ ๊ธฐ์ ์ ๊ท๋ชจ(๋งค์ถ, ์์ฐ ๋ฑ)๋ฅผ ๊ฐ ์ํ์ฌ ๊ฐ ๊ธฐ์ ๋ณ๋ก ์๋ก ๋ค๋ฅธ ๊ฐ์ค์น๋ฅผ ๋ถ์ฌํ ์ฌ ๊ณ์ฐํ๊ณ , ํฉ์ฑ์ง์๋ ๊ฐ ๋ถ๋ฌธ๋ณ(๋ด์, ์์ถ, ํฌ์, ์๊ธ์ฌ์ , ์ฌ๊ณ , ๊ณ ์ฉ, ์ฑ์ฐ์ฑ) ์ง์ ๊ฐ์ ๊ทผ๊ฑฐ๋ก ์ข ํฉ์ง์๋ฅผ ์ถ์ ํ์ฌ ์ฐ์ถํ๋ค. ์ฃผํ์์ฅ๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ์ ๊ตญ๊ฒฝ์ ์ธ์ฐํฉํ์ BSI๋ ๊ฒฝ๊ธฐ์ค์ BSI, ๊ฒฝ๊ธฐ์ ๋ง BSI๋ฅผ ๋ค ์ ์๋ค. ๊ฒฝ๊ธฐ์ค์ BSI์ ๊ฒฝ๊ธฐ์ ๋ง BSI์ ์ถ์ด๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด, ๊ฒฝ๊ธฐ์ ๋ง BSI ๊ฐ ๊ฒฝ๊ธฐ์ค์ ์ ์ ํํ๋ค. 2008๋ ํ๋ฐ๊ธฐ ์ ์ธ๊ณ์ ์ธ ๊ฒฝ๊ธฐ์นจ์ฒด ์ฌํ๋ก ๊ฒฝ๊ธฐ์ค์ BSI, ๊ฒฝ ๊ธฐ์ ๋ง BSI ๋ชจ๋ ๊ธ๊ฒฉํ๊ฒ ๋ฎ์์ก๋ค. ๊ตญ๋ฏผ์ํ์์๋ 2000๋ ๋ถํฐ ์ค๊ฐ์ ์๋ฅผ ๋์ ์ผ๋ก ๋งค์๋งค๋( ๋งค์์ฐ์ธ, ๋งค๋์ฐ์ธ, ๋น์ท ), ๋งค๋งค๊ฑฐ๋( ํ๋ฐ, ํ์ฐ, ๋น์ท ), ์ ์ธ์๊ธ( ์์ ์ฐ์ธ, ๊ณต๊ธ์ฐ์ธ, ๋น์ท ), ์ ์ธ๊ฑฐ๋( ํ๋ฐ, ํ ์ฐ, ๋น์ท ) ํต๊ณ ๋ฑ ์ฒด๊ฐ์ง์(์ดํ ์ฃผํ๊ฑฐ๋๋ํฅ ํต๊ณ)๋ฅผ ์กฐ์ฌํ์ฌ ๋ฐํํ๊ณ ์๋ค. ์ด ํต๊ณ์ ๊ฐ ์ฅ ํฐ ํน์ง์ ์ง์ญ๋ณ๋ก ์ธ๋ถํ๋์ด ๋ฐํ๋๋ค๋ ๊ฒ์ด๋ค. ์ด ํต๊ณ๋ ์ ๊ตญ, ์์ธ, ์์ธ ๊ฐ๋ถ์ง์ญ, ์ ์ธ ๊ฐ๋จ์ง์ญ, 6๊ฐ ๊ด์ญ์, ๊ธฐํ์ง๋ฐฉ์ผ๋ก ์ธ๋ถํํ ์ฌ ๋ฐํ๋๊ณ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์์ธ ๊ฐ๋ถ์ง์ญ, ์์ธ ๊ฐ๋จ์ง์ญ์ 2003๋ 1์๋ถํฐ ์ด์ฉ๊ฐ๋ฅํ๋ฉฐ, ๋งค๋งค ๊ฑฐ๋ ๋ฐ ์ ์ธ๊ฑฐ๋ ํต๊ณ๋ 2003๋ 7์๋ถํฐ ์ด์ฉ ๊ฐ๋ฅํ๋ค๋ ํ๊ณ๊ฐ ์๋ค. ๋งค์๋งค๋, ์ ์ธ์๊ธ ํต๊ณ๋ ๋งค์์ฐ์ธ(๋๋ ํ ๋ฐ, ์์์ฐ์ธ), ๋งค๋์ฐ์ธ(๋๋ ํ์ฐ, ๊ณต๊ธ์ฐ์ธ), ๋น์ท ์ ๋ํ ์๋ต๋น์จ๋ก ๊ตฌ๋ถํ์ฌ ๋ฐํ๋๊ณ ์ ๋ค. ์ฌ๊ธฐ์๋ ๋ถ์์ ์ฉ์ด์ฑ ์ ๊ณ ์ ์์ ์ค๋ช ํ ๊ฒฝ๊ธฐ์ค์ BSI, ๊ฒฝ๊ธฐ์ ๋ง BSI์์ ๋น๊ต๋ฅผ ์ํด ์ธ ๊ฐ์ ์๋ต๋น์จ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ง ์กฐ์ฌ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ์์ ํ์ฉํ์ฌ 0์์ 200์ฌ์ด์ ๊ฐ ์ ๊ฐ์ง๋ ํ๋์ ์์น๋ก ๋ณํํ์๋ค. ์ด๋ ๊ฒ ๋ณ ํํ ์์น๋ฅผ ๊ฐ๊ฐ ๋งค๋งค์์BSI, ์ ์ธ์์BSI๋ก ๋ช ๋ช ํ์๋ค. ๋งค๋งค์์BSI = (๋งค์์ฐ์ธ๋น์จ-๋งค๋์ฐ์ธ๋น์จ) + 100 ์ ์ธ์์BSI = (์ ์ธ์์์ฐ์ธ๋น์จ-์ ์ธ๊ณต๊ธ์ฐ ์ธ๋น์จ)+100 ๋งค๋งค์์ BSI๋ 2002๋ ์ด๋ฐ์ ์ ์ธํ๊ณ ๋๋ถ ๋ถ 100์ ํํํ๊ณ ์๋ค. ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ด ํฌ๊ฒ ์ค๋ฅธ 2000๋ ๋ ์ด๋ฐ๊ณผ 2006๋ ํ๋ฐ๊ธฐ์ ์๋์ ์ผ๋ก ๋์ ์์ค์ ๋ณด์ด๊ณ ์๋ค. ์ ์ธ์์BSI๋ ๋งค๋งค์์BSI์ ๋นํด ์๋์ ์ผ ๋ก ๋์ ์์ค์ ์ ์งํ๊ณ ์๋ค. ์ ์ธ์์BSI๋ ๋๋ถ๋ถ์ ๊ธฐ๊ฐ์์ 100์ ์ํํ๊ณ ์๋ค. ์ ์ธ์ ์BSI๋ 2003~2004๋ ๋์ ๋ค๋ฅธ ๊ธฐ๊ฐ์ ๋นํด ๋ฎ ์์ผ๋ฉฐ, 2008๋ ํ๋ฐ๊ธฐ์ ๊ธ๊ฒฉํ๊ฒ ๋จ์ด์ง ํ ์ด ํ์๋ ๋น ๋ฅด๊ฒ ํ๋ณตํ์๋ค. IV. ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ์ ์ฅ์งํ ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์ 1. ๋ชจํ์ ์ค์ ์ฌ๊ธฐ์๋ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์๊ณ์ด์ ๊ณผ๊ฑฐํํ ๋ฐ ํต๊ณ์ ํน์ฑ์ ๊ฐ์ํ์ฌ ์ฃผํ์์ฅ ๊ด๋ จ ์ฒด๊ฐ์งํ ์ ์ฃผํ์์ฅ์งํ ์์ธก๋ ฅ ๊ฐ์ ์ ๋ถ์ํ๊ธฐ ์ํ
์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ์์ฅ์งํ ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์ 137 ๋ชจํ์ ์ค์ ํ๊ณ ์ ํ๋ค. ์์ธก๋์์ธ ์ฃผํ์์ฅ์งํ๋ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ, ์ ์ธ๊ฐ ๊ฒฉ, ์ฃผํ๊ฑฐ๋, ๋ฏธ๋ถ์์ฃผํ, ์ฃผํ๊ณต๊ธ์ผ๋ก ์ ํ์๋ค. ๊ตญํ ํด์๋ถ, ๋ถ๋์ฐ์์ฅ ๊ด๋ จ ์ฐ๊ตฌ๊ธฐ๊ด์์ ์ ๊ธฐ ์ ์ผ๋ก ์์ฐํ๋ ๋ถ๋์ฐ์์ฅ ๋ํฅ์๋ฃ์ ํฌํจ๋์ด ์๋ ๋ด์ฉ์ ์์ฝํ๋ฉด ๋ค์ <ํ 2>์ ๊ฐ๋ค. ํ๋์ง ์ดํด๋ณด๊ธฐ ์ํด ๋จ์๊ทผ ๊ฒ์ ์ ์ค์ํ์ ๋ค. ์ด๋ค ํ๋ฅ ๊ณผ์ ์ ๊ฒฐํฉํ๋ฅ ๋ถํฌ์ ์กฐ๊ฑด๋ถ ํ ๋ฅ ๋ถํฌํจ์๊ฐ ์๊ฐ์ ๋ํด์ ๋ถ๋ณ์ผ ๊ฒฝ์ฐ ์ด๋ฅผ ์์ ์ฑ ๊ณผ์ (stationary process)์ด๋ผ ํ๋ค. ๋ง์ผ ๊ฒฐํฉํจ์๊ฐ ๊ฒฐํฉ์ ๊ท๋ถํฌ๋ฅผ ๋ฐ๋ฅธ๋ค๋ฉด ์์ ์ ๊ณผ ์ ์ ๊ทธ ํ๊ท ๊ณผ ๋ถ์ฐ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ณต๋ถ์ฐ์ด ์๊ฐ์ ๋ ํ์ฌ ๋ถ๋ณํ๋ ํน์ฑ์ ๊ฐ์ง๋ค. ์ฌ๊ธฐ์๋ ์์ ์ฑ ๊ตฌ๋ถ ์๋ฃ ๋ด์ฉ <ํ 2> ๊ตญํ ํด์๋ถ ๋ฐ ๋ถ๋์ฐ์์ฅ ์ฐ๊ตฌ๊ธฐ๊ด ๋ํฅ๋ถ์์ ์ด์ฉ์งํ ๊ตญํ ํด์๋ถ -์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ -์ฃผํ๊ฑฐ๋ ์ฃผํ์ฐ์ ์ฐ๊ตฌ์ -์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ -์ฃผํ๊ฑฐ๋ -์ฃผํ๊ณต๊ธ -๋ฏธ๋ถ์์ฃผํ ํ๊ตญ๊ฑด์ค ์ฐ์ ์ฐ๊ตฌ์ -์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ -์ฃผํ๊ฑฐ๋ -์ฃผํ๊ณต๊ธ ์๋ฃ : ๊ฐ ๊ธฐ๊ด ๋ถ๋์ฐ์์ฅ ๋ํฅ๋ถ์์๋ฃ. ๋ฐ์ฒ๊ท(2009)์ ์ ์ฌ์ธ์ฉ ์์ํ ์ ์๋ ๊ฒ๊ณผ ๊ฐ์ด ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ๊ณผ ์ฃผํ๊ฑฐ ๋๋ ์์ฅ๋ํฅ ๋ถ์์์ ๋น ์ง ์ ์๋ ๋งค์ฐ ์ค์ ํ ์๋ฃ์ด๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ฃผํ๊ณต๊ธ, ๋ฏธ๋ถ์์ฃผํ์ด ์ค ์ํ ์๋ฃ๋ก ์ด์ฉ๋๊ณ ์๋ค. ๋ฏธ๋ถ์ํต๊ณ๋ ์ฃผํ ๊ณต๊ธ ์ํฉ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ ๊ท ์ฃผํ์์๋ฅผ ๋ถ์ํ๋ ์ค์ํ ๋ณ์๋ก๋ ์ด์ฉ๋๊ณ ์๋ค. ์ฌ๊ธฐ์์ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ, ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ์ ๊ฐ๊ฐ ๊ตญ๋ฏผ์ํ ์ฃผํ๋งค๋งค๊ฐ๊ฒฉ์ง์, ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ๋งค๋งค์ง์๋ฅผ ์ด์ฉํ์ ์ผ๋ฉฐ, ์ฃผํ๊ฑฐ๋๋ ์ฃผ๊ฑฐ์ฉ ๊ฑด์ถ๋ฌผ ๊ฑฐ๋๋, ์ฃผํ๊ณต ๊ธ์ ์ฃผํ๊ฑด์คํ๊ฐ์ค์ ์ ์ด์ฉํ์๋ค. ๊ฐ ์๊ณ์ด ์ ํ๋ฅ ๊ณผ์ ์ ์ดํด๋ณด์๋ค. ์ฐ์ ์์ ์ฑ์ ๋ง์กฑ ๊ฒ์ฆ์ ์ํด Augmented Dickey-Fuller(์ดํ ADF) ์ Phillips-Perron(์ดํ PP) ๋จ์๊ทผ ๊ฒ์ ๋ฐฉ๋ฒ๋ก ์ ์ด์ฉํ์๋ค. ๋ถ์๊ธฐ๊ฐ์ 2000๋ ์ดํ์ด๋ค. 1) ์ฃผํ ๊ฐ๊ฒฉ ์ ์ธ ๊ฐ๊ฒฉ ์ฃผํ ๊ฑฐ๋ ์ฃผํ ๊ณต๊ธ ๋ฏธ๋ถ์ ์ฃผํ <ํ 3> ์ฃผํ์์ฅ์งํ์ ๋จ์๊ทผ ๊ฒ์ ๊ฒฐ๊ณผ ๊ตฌ๋ถ Augmented Dickey-Fuller Phillps-Perron t๊ฐ p๊ฐ adj. t๊ฐ p๊ฐ ์์ค๋ณ์ -0.81 0.81-0.86 0.80 1์ฐจ์ฐจ๋ถ -5.72 0.00-3.71 0.01 2์ฐจ์ฐจ๋ถ -9.38 0.00-11.32 0.00 ์์ค๋ณ์ -1.87 0.34-3.10 0.03 1์ฐจ์ฐจ๋ถ -2.31 0.17-4.21 0.00 2์ฐจ์ฐจ๋ถ -12.93 0.00-6.77 0.00 ์์ค๋ณ์ -4.32 0.00-4.25 0.00 1์ฐจ์ฐจ๋ถ -8.52 0.00-17.13 0.00 2์ฐจ์ฐจ๋ถ -7.01 0.00-52.30 0.00 ์์ค๋ณ์ -1.81 0.38-9.59 0.00 1์ฐจ์ฐจ๋ถ -9.36 0.00-42.87 0.00 2์ฐจ์ฐจ๋ถ -7.13 0.00-85.01 0.00 ์์ค๋ณ์ -0.12 0.94-0.24 0.94 1์ฐจ์ฐจ๋ถ -6.58 0.00-6.53 0.00 2์ฐจ์ฐจ๋ถ -10.17 0.00-22.58 0.00 1) ๊ธฐ์กด์ฐ๊ตฌ์์ ๋ถ๋์ฐ์์ฅ์ ์ฃผํ์ด ๋๋์ผ๋ก ๊ณต๊ธ๋ 1990๋ ๋ ์ด๋ฐ๊ณผ ์ธํ์๊ธฐ ์ดํ์ธ 1990๋ ๋ ํ๋ฐ์ ๊ตฌ์กฐ์ ์ ํ์ ๊ฒช์์ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ด ๋๋ค(๋ฐํ์ฃผใ์ ํฌ๋จ ์ธ, 2000; ์์นํใ๊น๊ฐ์ฑ, 1999; ๊น์ฌ์ใ๊น๋ฏผ์ฒ , 2000, ์๊ฒฝํใ๊นํ์น, 2002). ๋ถ๋์ฐ์์ฅ์ ๋ถ์ํ๊ฑฐ๋ ์์ธก๋ชจํ์ ๊ฐ๋ฐํ ๋ ์ด๋ฌํ ๊ตฌ์กฐ์ ๋ณํ๋ฅผ ๊ฐ ์ํ์ฌ ๋ถ์๊ธฐ๊ฐ์ ์ค์ ํ๊ณ , ๋ณ์๋ค๊ฐ์ ๊ด๊ณ๋ฅผ ์ฌ์กฐ์ ํ ํ์๊ฐ ์๋ค(๋ฐ์ฒ๊ท ์ธ, 2007). ๋ฐ๋ผ์ ์ด ์ฐ ๊ตฌ์์ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ด์ฉ๊ฐ๋ฅ ๊ธฐ๊ฐ์ ์ ์ฝ๋ ์์์ง๋ง, ๋ถ๋์ฐ์์ฅ์ ๊ตฌ์กฐ์ ํ์ ๊ฐ์ํ๊ธฐ ์ํด ๋ถ์๊ธฐ ๊ฐ์ 2000๋ ์ดํ๋ก ์ค์ ํ์๋ค.
138 ๋ถ๋์ฐํ์ฐ๊ตฌ ์ 16์ง ์ 1ํธ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์์ค๋ณ์์ธ ๊ฒฝ์ฐ ๋จ์๊ทผ์ด ์กด์ฌํ ๊ณ , 1์ฐจ์ฐจ๋ถํ ์๋ฃ๋ ADF, PP ๊ฒ์ ๋ฒ ๋ชจ๋์์ ๋จ์๊ทผ์ด ์กด์ฌํ์ง ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ ์ธ ๊ฐ๊ฒฉ์ ADF ๊ฒ์ ๋ฒ์์ ์์ค๋ณ์, 1์ฐจ์ฐจ๋ถ ๋ณ์ ์์ ๋จ์๊ทผ์ด ์กด์ฌํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํ์ ๋์์ผ๋, PP ๊ฒ์ ๋ฒ์์๋ 1์ฐจ์ฐจ๋ถํ ์๋ฃ๋ ์ ๋ขฐ์์ค 99% ์์ ๋จ์๊ทผ์ด ์กด์ฌํ์ง ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํ์ ํ์๋ค. ์ฃผํ๊ฑฐ๋์ ์ฃผํ๊ณต๊ธ์ ์์ค๋ณ์์์ ๋จ์๊ทผ์ด ์กด์ฌํ์ง ์์ผ๋ฉฐ, ๋ฏธ๋ถ์์ฃผํ์ 1์ฐจ์ฐจ๋ถํ ์๋ฃ ์์ ๋จ์๊ทผ์ด ์กด์ฌํ์ง ์์ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๊ฐ ๋ณ์๋ค์ ์๊ธฐ์๊ดํจ์(Autocorrelation Function)์ ํธ์๊ธฐ์๊ดํจ์(Partial Autocorrelation Function)๋ฅผ ๋ถ์ํ์๋ค. 2) ์ฃผํ๊ฑด์คํ๊ฐ์ค์ ์ ์ ์ธํ ๋ชจ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ค์ ์๊ธฐ์๊ดํจ์๋ 0์ ์ฐจ์ธฐ ์๋ ด ํ๋ ํธ์๊ธฐ์๊ดํจ์๋ 1๊ฐ์ ์(+)์ ์คํ์ดํฌ ๋ฅผ ๊ธฐ๋กํ ํ 0์ด ๋๊ณ ์๋ค. ์ด๋ฅผ ๋ฏธ๋ฃจ์ด๋ณผ ๋ ์ฃผํ์์ฅ์งํ๋ ์์ ๊ณ์๋ฅผ ๊ฐ์ง AR(1) ๊ณผ์ ์ ๋ฐ๋ฅธ๋ค๊ณ ๋ณผ ์ ์๋ค. 3) ์ด๋ฌํ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๊ณผ๊ฑฐํํ ๋ฐ ํต๊ณ์ ํน์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ์ฌ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ด ๊ธฐ๋ณธ๋ชจํ(baseline model) ์ ์ค์ ํ์๋ค. ๊ฐ ๋ชจํ์ ๊ณ์ ์ ์์ธ์ ์ ์ดํ ๊ธฐ ์ํด ๊ณ์ ๋๋ฏธ๋ฅผ ์ถ๊ฐํ์๋ค. 4) log log (์1) log log (์2) log log (์3) log log (์4) log log (์5) ์ฌ๊ธฐ์, HP๋ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ, JP๋ ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ, HT๋ ์ฃผํ๊ฑฐ๋, HS๋ ์ฃผํ๊ณต๊ธ, UH๋ ๋ฏธ๋ถ์ ์ฃผํ, SEAS๋ ๊ณ์ ๋๋ฏธ๋ฅผ ์๋ฏธํ๋ค.,,,, ๋ ์ค์ฐจํญ์ด๋ค. ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ๊ฐ์ ํจ๊ณผ๋ฅผ ๋ถ์ํ๊ธฐ ์ ํ ๋น๊ต ๋ชจํ์ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ด (์1)~(์5)์ ์ฒด๊ฐ ์งํ์ ์์ฐจ๋ณ์๋ฅผ ์ถ๊ฐํ ๋ชจํ์ด๋ค. log log log log log log log log log log (์6) (์7) (์8) (์9) (์10) ์ฌ๊ธฐ์, PVar๋ ์ฒด๊ฐ์งํ๋ฅผ ์๋ฏธํ๋ค. ์ด ์ฐ๊ตฌ์์ ๋ถ์ํ๊ณ ์ ํ๋ ์ฃผํ์์ฅ ๊ด๋ จ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ๊ธฐ์ ํต๊ณ๋ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค. ๊ฑด์ค๊ฒฝ๊ธฐ์ค ์ BSI, ๊ฑด์ค๊ฒฝ๊ธฐ์ ๋ง BSI์ ํ๊ท ์ ๊ฐ๊ฐ 88.08, 92.93, ํ์คํธ์ฐจ๋ ๊ฐ๊ฐ 19.12, 22.78๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋งค๋งค์์ BSI, ์ ์ธ์์ BSI์ ํ๊ท ์ ๊ฐ๊ฐ 2) ๊ฐ ์ฃผํ์์ฅ์งํ์ ์๊ธฐ์๊ดํจ์, ํธ์๊ธฐ์๊ดํจ์๊ฐ ํ์ํ ๊ฒฝ์ฐ ์ด๋ฉ์ผ๋ก ์์ฒญ๋ฐ๋๋ค. 3) ๋ง์ฝํ๊ณผ์ (Markov process)์ด๋ผ๊ณ ๋ถ๋ฅด๋ AR(1) ๊ณผ์ ์ ๋ํด ์์ธํ ์ค๋ช ์ ๊น๋ช ์งใ์ฅ๊ตญํ(2002), ์ด์ข ์(1994) ๋ฑ์ ์ฐธ์กฐํ๊ธธ ๋ฐ๋๋ค. 4) ๋ฐ์ฒ๊ท ์ธ(2007)๋ ์ฃผํ์์ฅ์์ ์ผ์ ํ ์ฃผ๊ธฐ๋ฅผ ๊ท์น์ ์ผ๋ก ๋ฐ๋ณต๋๋ ๊ณ์ ์ฑ๋ถ(seasonal component)์ ๋ถ ์ํ์๋ค. ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ๊ณผ ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ์ 1~4์, 8~9์์ ์๋์ ์ผ๋ก ๋๊ณ , ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ ์ธ์์ฅ์ ํน์ดํ ์ํ์ฑ ๋ถ(cycle component)์ธ ์ง์๋ ํจ๊ณผ๋ฅผ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ค๋ ๊ฒ์ ํ์ธํ์๋ค. ๋ฐ์ฒ๊ท(2009)๋ ์ฃผํ๊ฑด์คํ๊ฐ์ค์ ์ ์ ์ฑ ์ ์ผ๋ก ์ฐ๋ง์ ๋์์ง๋ ํน์ฑ์ด ์์ด ์ด๋ฅผ ๊ฐ์ํ์ฌ ๋ถ๋์ฐ์์ฅ์ ๋ถ์ํ ํ์๊ฐ ์๋ค๊ณ ๋ฐํ๋ค.
์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ์์ฅ์งํ ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์ 139 47.92, 144.02, ํ์คํธ์ฐจ๋ ๊ฐ๊ฐ 20.18, 28.87๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. <ํ 4> ๊ธฐ์ ํต๊ณ ํํฉ ๊ตฌ๋ถ ๊ฑด์ค๊ฒฝ๊ธฐ ๊ฑด์ค๊ฒฝ๊ธฐ ๋งค๋งค์์ ์ ์ธ์์ ์ค์ BSI ์ ๋งBSI BSI BSI ํ๊ท 88.08 92.93 47.92 144.02 ํ์ค ํธ์ฐจ 19.12 22.78 20.18 28.87 2. ์ค์ฆ๋ถ์ ์ฌ๊ธฐ์๋ ๊ธฐ๋ณธ๋ชจํ ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ์ ๊ธฐ๋ณธ๋ชจํ์ ์ฃผ ํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ๋ฅผ ์ถ๊ฐํ ๋ชจํ์ ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋น ๊ตํ์๋ค. ๋ชจํ์ ์์ธก๋ ฅ ๊ฐ์ ํจ๊ณผ๋ ์ถ์ ๊ณ์๊ฐ ์ ํต๊ณ์ ์ ์์ฑ, adj. R 2 ์ ํ๊ท ํ๋ฐฉ๊ทผ์ํ์ค์ฐจ (Root Mean Square simulation Error: ์ดํ RMSE) ๋ก ์ดํด๋ณด์๋ค. 5) RMSE๋ ๋ค์ ์๊ณผ ๊ฐ์ด ์ํ ๊ฐ๊ณผ ์ค์ ๊ด์ธก๋ ๊ฐ์ ํธ์ฐจ๋ฅผ ์ ๊ณฑํ ๊ฐ๋ค์ ํ ๊ท ์ ๊ตฌํ ๋ค์ ๊ทธ ํ๋ฐฉ๊ทผ์ ๊ตฌํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ์ ๋๋ฉฐ, ํด๋น ๋ณ์์ ์ํ๊ฐ๊ณผ ์ค์ ๊ฐ ๊ฐ์ ๋ฐ์ ๋ ๋ฅผ ์ถ์ ํ๋ค. (์11) ์ฌ๊ธฐ์, : ์ํ(๋ถ์๋) ๊ฐ : ์ค์ ๊ฐ(actual value) T : ์ํ๋ถ์ ๋์๊ธฐ๊ฐ ๋จผ์ ์ด ํ๋ณธ๊ธฐ๊ฐ 2000๋ 1์๋ถํฐ 2009๋ 10 ์ ์ค ํ๋ณธ ๋ด(in sample) ๊ธฐ๊ฐ์ 2000๋ 1์๋ถ ํฐ 2005๋ 12์๊น์ง๋ก ์ค์ ํ์ฌ ๋ชจํ์ ์ถ์ ํ ์๋ค. ์ด ๊ธฐ๊ฐ์ ํ๋ณธ ๋ด ๊ธฐ๊ฐ์ผ๋ก ์ค์ ํ ์ด์ ๋ ํ๋ณธ ์ธ ๊ธฐ๊ฐ์์ 2006๋ ํ๋ฐ๊ธฐ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ์ ์น๊ธฐ, 2008๋ ํ๋ฐ๊ธฐ ์ฃผํ์์ฅ ์์ถ๊ธฐ๋ฅผ ์ผ๋ง๋ ์ ์์ธกํ๋์ง๋ฅผ ๋ถ์ํ๊ธฐ ์ํด์์ด๋ค. ์ด ์๊ธฐ ๋ค์ ์ฃผํ์์ฅ์์ ํฐ ์ด์๊ฐ ๋ ๊ธฐ๊ฐ์ผ๋ก์ ํ ๋ณธ ์ธ ๊ธฐ๊ฐ์์ ์ด ๊ธฐ๊ฐ๋ค์ ํฌํจํ๋ ๊ฒ์ ๋งค์ฐ ์ค์ํ๋ค๊ณ ํ๋จ๋๋ค. ๋จผ์ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ์์ธก๋ ฅ์ ๋ถ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ <ํ 5> ์ ๊ฐ๋ค. base line์ ๊ธฐ๋ณธ๋ชจํ์ ์๋ฏธํ๋ฉฐ, ์ด์ธ ๋ ๊ธฐ๋ณธ๋ชจํ์ ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ ์ฐจ๋ถ๋ณ์๊ฐ ํฌ ํจ๋ ๋ชจํ์ ์๋ฏธํ๋ค. ๋งค๋งค์์BSI, ์ ์ธ์์ BSI์ ๊ณ์๊ฐ์ด ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ๋ค. ๋งค๋งค์์ BSI์ ์ ์ธ์์BSI๋ adj. R 2 ๊ณผ RMSE๋ฅผ ๊ฐ์ ํ ์๋ค. ์ ์ธ์์BSI๋ณด๋ค ๋งค๋งค์์BSI์ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ์ ๋ํ ์์ธก๋ ฅ ๊ฐ์ ํจ๊ณผ๊ฐ ๋ ํฐ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ ๋ค., ๊ฒฝ๊ธฐ์ ๋ง BSI๋ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ์์ธก์ ํฌ๊ฒ ๋์์ ์ฃผ์ง ๋ชปํ๋ค. <ํ 5> ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ(๋ก๊ทธ์ฐจ๋ถ) ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์ (ํ๋ณธ ๋ด ๊ธฐ๊ฐ : 2000.1~2005.12) baseline 0.619 0.004075 0.000001 0.027 0.611 0.004104 0.000023 0.698 0.614 0.004086 ๋งค๋งค์์BSI 0.000209 3.325 *** 0.674 0.003756 ์ ์ธ์์BSI 0.000037 1.992 * 0.636 0.003968 2) *์ 90% ์ ๋ขฐ์์ค, **์ 95% ์ ๋ขฐ์์ค, ***์ 99% ์ ๋ขฐ์์ค์์ ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํจ์ ์๋ฏธ 5) ์ฌ์๋ฌ(2002), Croushore(2005), Ludvigson(2004) ๋ฑ์์ adj. R2 ๋๋ RMSE๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์์ธก ๋ ฅ์ ํ๊ฐํ์๋ค.
140 ๋ถ๋์ฐํ์ฐ๊ตฌ ์ 16์ง ์ 1ํธ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ ์์ธก๋ ฅ์ ๋ถ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ, ์ ์ธ์์BSI์ ๊ณ์๊ฐ๋ง์ด ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ์ ๋ค. ์ด์ธ ๋งค๋งค์์BSI, ๊ฒฝ๊ธฐ์ค์ ๋ฐ ๊ฒฝ๊ธฐ ์ ๋งBSI์ ๊ณ์๊ฐ์ ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ์ง ์์๋ค. ์ ์ธ์์BSI๋ adj. R 2 ๊ณผ RMSE๋ฅผ ๊ฐ์ ํ์๋ค. <ํ 6> ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ(๋ก๊ทธ์ฐจ๋ถ) ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์ (ํ๋ณธ ๋ด ๊ธฐ๊ฐ: 2000.1~2005.12) baseline 0.795 0.004133 0.000016 0.463 0.792 0.004126 0.000011 0.351 0.792 0.004130 ๋งค๋งค์์BSI 0.000012 0.448 0.792 0.004127 ์ ์ธ์์BSI 0.000123 4.218 *** 0.841 0.003609 2) *์ 90% ์ ๋ขฐ์์ค, **์ 95% ์ ๋ขฐ์์ค, ***์ 99% ์ ๋ขฐ์์ค์์ ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํจ์ ์๋ฏธ <ํ 7>์ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ๊ฑฐ๋ ์์ธก๋ ฅ์ ๋ถ์ ํ ๊ฒฐ๊ณผ์ด๋ค. ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ, ๋งค๋งค์์BSI์ ๊ณ์๊ฐ ์ด ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ์๋ค. ๋งค๋งค์์BSI๋ adj. R 2 ๊ณผ RMSE๋ฅผ ๊ฐ์ ํ์๋ค. ์ด์ธ ๊ฒฝ๊ธฐ์ค ์ ๋ฐ, ์ ์ธ์์BSI์ ๊ณ์๊ฐ์ ํต ๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ์ง ์์๋ค. <ํ 7> ์ฃผํ๊ฑฐ๋(๋ก๊ทธ) ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์ (ํ๋ณธ ๋ด ๊ธฐ๊ฐ : 2000.1~2005.12) baseline 0.779 0.111359 0.000270 0.268 0.775 0.111289 0.000172 0.204 0.775 0.111318 ๋งค๋งค์์BSI 0.003200 3.396 *** 0.813 0.101560 ์ ์ธ์์BSI 0.000433 0.942 0.778 0.110501 2) *์ 90% ์ ๋ขฐ์์ค, **์ 95% ์ ๋ขฐ์์ค, ***์ 99% ์ ๋ขฐ์์ค์์ ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํจ์ ์๋ฏธ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ๊ณต๊ธ ์์ธก๋ ฅ์ ๋ถ์์ <ํ 8> ์ ์ ๋ฆฌ๋์ด ์๋ค. ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ, ๊ฒฝ๊ธฐ์ค์ BSI,, ๋งค๋งค์์BSI์ ๊ณ์๊ฐ ์ด ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ์๋ค. ์ด๋ค ์งํ๋ adj. R 2 ๊ณผ RMSE๋ฅผ ๊ฐ์ ํ์๋ค. ์ด๋ค ์ค ๋งค๋งค์์BSI์ ๊ฐ ์ ํจ๊ณผ๊ฐ ๊ฐ์ฅ ํฐ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ํํธ, ์ ์ธ์ ์BSI์ ๊ณ์๊ฐ์ ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ์ง ์์๋ค. <ํ 8> ์ฃผํ๊ณต๊ธ(๋ก๊ทธ) ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์ (ํ๋ณธ ๋ด ๊ธฐ๊ฐ: 2000.1~2005.12) baseline 0.564 0.295863 0.005889 2.448 ** 0.599 0.281437 0.004539 2.257 ** 0.593 0.283465 ๋งค๋งค์์BSI 0.006350 3.631 *** 0.640 0.266629 ์ ์ธ์์BSI 0.001789 1.469 0.573 0.290416 2) *์ 90% ์ ๋ขฐ์์ค, **์ 95% ์ ๋ขฐ์์ค, ***์ 99% ์ ๋ขฐ์์ค์์ ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํจ์ ์๋ฏธ ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก ์ฒด๊ฐ์งํ์ ๋ฏธ๋ถ์์ฃผํ ์์ธก๋ ฅ์ ๋ถ์ํ์๋ค. ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ, ๋งค๋งค์์BSI, ์ ์ธ์์ BSI์ ๊ณ์๊ฐ์ด ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ์๋ค. ๊ณ์๊ฐ ์ ๋ถํธ๋ ์(-)์ผ๋ก ๋งค๋งค์์BSI, ์ ์ธ์์BSI๊ฐ ์์นํ๋ฉด ๋ฏธ๋ถ์์ฃผํ์ด ์ค์ด๋๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ ๋ค. ์ด๋ค ์งํ๋ adj. R 2 ๊ณผ RMSE๋ฅผ ๊ฐ์ ํ์๋ค. ์์ 2000๋ 1์~2005๋ 12์๊น์ง๋ฅผ ํ๋ณธ ๋ด ๊ธฐ๊ฐ์ผ๋ก ์ค์ ํ์ฌ ์ถ์ ํ ๋ชจํ์ ์ด์ฉํ์ฌ ํ๋ณธ ์ธ ๊ธฐ๊ฐ์ธ 2006๋ 1์~2009๋ 10์๊น์ง๋ฅผ ์์ธก ํ ํ RMSE๋ฅผ ๊ณ์ฐํ๊ณ ์ด๋ฅผ ๋น๊ตํ์๋ค. ๋จผ์ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ์์ธก๋ ฅ์ RMSE์ ๋น๊ต๋ฅผ ํตํด ์ดํด๋ณด๋ฉด, ๋ชจ๋ ์ฒด๊ฐ์งํ๊ฐ RMSE๋ฅผ ๊ฐ์ ํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๊ทธ ์ค ๋งค๋งค์์BSI, ์ ์ธ์์ BSI์ RMSE ๊ฐ์ ํจ๊ณผ๊ฐ ์๋์ ์ผ๋ก ํฐ ๊ฒ์ผ๋ก
์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ์์ฅ์งํ ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์ 141 <ํ 9> ๋ฏธ๋ถ์์ฃผํ(๋ก๊ทธ์ฐจ๋ถ) ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์ (ํ๋ณธ ๋ด ๊ธฐ๊ฐ : 2000.1~2005.12) baseline 0.188 0.071986-0.000321-0.571 0.178 0.071778-0.000272-0.539 0.177 0.071800 ๋งค๋งค์์BSI -0.000844-1.794 * 0.218 0.070003 ์ ์ธ์์BSI -0.000729-2.338 ** 0.247 0.068710 2) *์ 90% ์ ๋ขฐ์์ค, **์ 95% ์ ๋ขฐ์์ค, ***์ 99% ์ ๋ขฐ์์ค์์ ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํจ์ ์๋ฏธ ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ ์์ธก๋ ฅ์ RMSE์ ๋น๊ต๋ฅผ ํตํด ์ดํด ๋ณด๋ฉด, ๋ชจ๋ ์ฒด๊ฐ์งํ๊ฐ RMSE๋ฅผ ๊ฐ์ ํ๋ ๊ฒ์ผ ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ ์ธ์์BSI์ RMSE ๊ฐ์ ํจ๊ณผ๊ฐ ๊ฐ์ฅ ํฐ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. <ํ 10> ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ(๋ก๊ทธ์ฐจ๋ถ) ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์ (ํ๋ณธ ์ธ ๊ธฐ๊ฐ : 2006.1~2009.10) ๊ตฌ๋ถ RMSE baseline 0.005167 0.005162 0.005150 ๋งค๋งค์์BSI 0.005035 ์ ์ธ์์BSI 0.005083 <ํ 11> ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ(๋ก๊ทธ์ฐจ๋ถ) ์์ธก๋ ฅ ๊ฐ์ ํจ๊ณผ ๋ถ์ (ํ๋ณธ ์ธ ๊ธฐ๊ฐ : 2006.1~2009.10) ๊ตฌ๋ถ RMSE baseline 0.005459 0.005321 0.005356 ๋งค๋งค์์BSI 0.005352 ์ ์ธ์์BSI 0.005236 ์ฃผํ๊ฑฐ๋ ์์ธก๋ ฅ์ RMSE์ ๋น๊ต๋ฅผ ํตํด ์ดํด ๋ณด๋ฉด, ์ ์ธ์์BSI๋ฅผ ์ ์ธํ๊ณ , ๊ฒฝ๊ธฐ์ค์ BSI, ๊ฒฝ๊ธฐ์ ๋ง BSI, ๋งค๋งค์์BSI๊ฐ ๊ธฐ๋ณธ ๋ชจํ๋ณด๋ค RMSE์ด ์์ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๊ทธ ์ค ๋งค๋งค์์BSI์ RMSE ๊ฐ์ ํจ๊ณผ๊ฐ ๊ฐ์ฅ ํฐ ๊ฒ์ผ ๋ก ํ๊ฐ๋์๋ค. ์ฃผํ๊ณต๊ธ๊ณผ ๊ด๋ จํด์๋, ๊ฐ RMSE๋ฅผ ๊ฐ์ ํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ ๋ค. ๊ฒฝ๊ธฐ ์ฒด๊ฐ์ง์๊ฐ ์ฃผํ๊ณต๊ธ ์์ธก์ ํฐ ์ญํ ์ ๋ด๋นํ ์ ์๋ค๋ ๊ฒ์ ์๋ฏธํ๋ค. <ํ 12> ์ฃผํ๊ฑฐ๋(๋ก๊ทธ) ์์ธก๋ ฅ ๊ฐ์ ํจ๊ณผ ๋ถ์ (ํ๋ณธ ์ธ ๊ธฐ๊ฐ : 2006.1~2009.10) ๊ตฌ๋ถ RMSE baseline 0.175816 0.174547 0.175035 ๋งค๋งค์์BSI 0.170021 ์ ์ธ์์BSI 0.176557 <ํ 13> ์ฃผํ๊ณต๊ธ(๋ก๊ทธ) ์์ธก๋ ฅ ๊ฐ์ ํจ๊ณผ ๋ถ์ (ํ๋ณธ ์ธ ๊ธฐ๊ฐ : 2006.1~2009.10) ๊ตฌ๋ถ RMSE baseline 0.412669 0.406573 0.389643 ๋งค๋งค์์BSI 0.452787 ์ ์ธ์์BSI 0.414800 ๋ฏธ๋ถ์์ฃผํ ์์ธก๋ ฅ์ RMSE์ ๋น๊ต๋ฅผ ํตํด ์ด ํด๋ณด๋ฉด, ๋ฅผ ์ ์ธํ๊ณ , ๋ค๋ฅธ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ๊ฐ์ ํจ๊ณผ๋ ๋ํ๋์ง ์์๋ค. ํ๋ณธ ๋ด ๋ถ์์์๋ ๋งค๋งค์์BSI์ ์ ์ธ์์BSI์ ๊ณ ์๊ฐ์ด ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ์์ผ๋, ์ด๋ค ์ฒด๊ฐ์งํ ๊ฐ ํ๋ณธ ์ธ ๊ธฐ๊ฐ์์์ ๋ถ์์์๋ RMSE๋ฅผ ๊ฐ
142 ๋ถ๋์ฐํ์ฐ๊ตฌ ์ 16์ง ์ 1ํธ ์ ํ์ง ๋ชปํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ฐ๋ฉด, ํ๋ณธ ๋ด ๋ถ์์์ ๊ณ์๊ฐ์ด ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ์ง ์์๋ ๊ฐ ํ๋ณธ ์ธ ๊ธฐ๊ฐ ๋ถ์์์๋ RMSE๋ฅผ ๊ฐ์ ํ๋ ์ ์ผํ ์งํ๋ก ๋ถ์๋์๋ค. ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ ์์ธก๋ ฅ์ ๋ถ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ, ์ ์ธ์์BSI์ ๊ณ์๊ฐ๋ง์ด ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ์ ๋ค. ์ด์ธ ๋งค๋งค์์ BSI, ๊ฒฝ๊ธฐ์ค์ ๋ฐ ๊ฒฝ ๊ธฐ์ ๋งBSI์ ๊ณ์๊ฐ์ ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ์ง ์ ์๋ค. ์ ์ธ์์BSI๋ adj. R 2 ๊ณผ RMSE๋ฅผ ๊ฐ์ ํ <ํ 14> ๋ฏธ๋ถ์์ฃผํ(๋ก๊ทธ์ฐจ๋ถ) ์์ธก๋ ฅ ๊ฐ์ ํจ๊ณผ ๋ถ์ (ํ๋ณธ ์ธ ๊ธฐ๊ฐ : 2006.1~2009.10) ๊ตฌ๋ถ RMSE baseline 0.049884 0.049532 0.050232 ๋งค๋งค์์BSI 0.053882 ์ ์ธ์์BSI 0.054605 ์ต์ข ์ ์ผ๋ก ํ๋ณธ ์ธ(out of sample) ๊ธฐ๊ฐ ์์ด ์ ๊ธฐ๊ฐ์ ๋ถ์๊ธฐ๊ฐ์ผ๋ก ์ค์ ํ์ฌ ๋ชจํ์ ์ถ์ ํ ์๋ค. ๋จผ์ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ์์ธก๋ ฅ์ ๋ถ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ ๋ค์ ๊ณผ ๊ฐ๋ค. ๋งค๋งค์์BSI, ์ ์ธ์์BSI์ ๊ณ์๊ฐ์ด ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ๋ค. ๋งค๋งค์์BSI์ ์ ์ธ์์ BSI๋ adj. R 2 ๊ณผ RMSE๋ฅผ ๊ฐ์ ํ์๋ค. ๊ทธ ์ค ๋งค ๋งค์์BSI์ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ํ ์์ธก๋ ฅ ๊ฐ์ ํจ๊ณผ ๊ฐ ๋ ํฐ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. <ํ 15> ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ(๋ก๊ทธ์ฐจ๋ถ) ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์(์ ๊ธฐ๊ฐ) baseline 0.555 0.004292 0.000032 1.178 0.557 0.004276 0.000022 0.822 0.554 0.004291 ๋งค๋งค์์BSI 0.000174 3.693 *** 0.604 0.004044 ์ ์ธ์์BSI 0.000042 2.369 * 0.574 0.004192 2) *์ 90% ์ ๋ขฐ์์ค, **์ 95% ์ ๋ขฐ์์ค, ***์ 99% ์ ๋ขฐ์์ค์์ ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํจ์ ์๋ฏธ ์๋ค. <ํ 16> ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ(๋ก๊ทธ์ฐจ๋ถ) ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์(์ ๊ธฐ๊ฐ) baseline 0.711 0.004232 0.000028 1.108 0.716 0.004171 0.000014 0.555 0.714 0.004190 ๋งค๋งค์์BSI 0.000016 0.653 0.714 0.004187 ์ ์ธ์์BSI 0.000105 4.327 *** 0.757 0.003857 2) *์ 90% ์ ๋ขฐ์์ค, **์ 95% ์ ๋ขฐ์์ค, ***์ 99% ์ ๋ขฐ์์ค์์ ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํจ์ ์๋ฏธ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ๊ฑฐ๋ ์์ธก๋ ฅ์ ๋ถ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ, ๋งค๋งค์์BSI์ ๊ณ์๊ฐ์ด ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ์๋ค. ๋งค๋งค์์BSI๋ adj. R 2 ๊ณผ RMSE๋ฅผ ๊ฐ์ ํ์๋ค. ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ๊ณต๊ธ ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ,,, ๋งค๋งค์์BSI ์ ๊ณ์๊ฐ์ด ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ์๋ค. ์ด๋ค ์งํ ๋ adj. R 2 ๊ณผ RMSE๋ฅผ ๊ฐ์ ํ์๋ค. ์ด๋ค ์ค ๊ฑด์ค ์ ๊ฒฝ๊ธฐ์ ๋ง BSI์ ๊ฐ์ ํจ๊ณผ๊ฐ ๊ฐ์ฅ ํฐ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก ์ฒด๊ฐ์งํ์ ๋ฏธ๋ถ์์ฃผํ ์์ธก๋ ฅ์ ๋ถ์ํ์๋ค. ์ฒด๊ฐ์งํ ์ค ์ ์ธ์์BSI์ ๊ณ์๊ฐ ๋ง์ด ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ์๋ค. ๊ณ์๊ฐ์ ๋ถํธ๋ ์(-)์ผ๋ก ์ ์ธ์์BSI๊ฐ ์์นํ๋ฉด ๋ฏธ๋ถ์์ฃผํ์ด ์ค์ด๋๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค.
์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ์์ฅ์งํ ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์ 143 <ํ 17> ์ฃผํ๊ฑฐ๋(๋ก๊ทธ) ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์(์ ๊ธฐ๊ฐ) baseline 0.699 0.134987 0.001391 1.576 0.704 0.133357 0.001067 1.327 0.702 0.133826 ๋งค๋งค์์BSI 0.003334 3.595 *** 0.731 0.127102 ์ ์ธ์์BSI 0.000390 0.788 0.698 0.134574 2) *์ 90% ์ ๋ขฐ์์ค, **์ 95% ์ ๋ขฐ์์ค, ***์ 99% ์ ๋ขฐ์์ค์์ ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํจ์ ์๋ฏธ <ํ 18> ์ฃผํ๊ณต๊ธ(๋ก๊ทธ) ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์(์ ๊ธฐ๊ฐ) baseline 0.612 0.327065 0.005264 2.622 ** 0.633 0.316667 0.006095 3.452 *** 0.649 0.309641 ๋งค๋งค์์BSI 0.003740 2.266 ** 0.627 0.319208 ์ ์ธ์์BSI 0.001695 1.412 0.616 0.323945 2) *์ 90% ์ ๋ขฐ์์ค, **์ 95% ์ ๋ขฐ์์ค, ***์ 99% ์ ๋ขฐ์์ค์์ ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํจ์ ์๋ฏธ <ํ 19> ๋ฏธ๋ถ์์ฃผํ(๋ก๊ทธ์ฐจ๋ถ) ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์(์ ๊ธฐ๊ฐ) baseline 0.238 0.063056-0.000271-0.747 0.234 0.062879-0.000115-0.337 0.231 0.063020 ๋งค๋งค์์BSI -0.000489-1.457 0.246 0.062391 ์ ์ธ์์BSI -0.000511-2.120 ** 0.263 0.061672 2) *์ 90% ์ ๋ขฐ์์ค, **์ 95% ์ ๋ขฐ์์ค, ***์ 99% ์ ๋ขฐ์์ค์์ ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํจ์ ์๋ฏธ V. ๊ฒฐ๋ก ๋ฐ ์์ฌ์ ์ด์ ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ ํํฉ์ ๋ํด ์ดํด๋ณด ๊ณ , ์ด๋ฌํ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ์์ฅ์งํ ์์ธก๋ ฅ์ ๋ถ์ํ์๋ค. ๋ถ์์ ์ด์ฉ๋ ์ฃผํ์์ฅ ๊ด๋ จ ์ฒด๊ฐ ์งํ๋ ์ ๊ตญ๊ฒฝ์ ์ธ์ฐํฉํ์, ๊ณผ ๊ตญ๋ฏผ์ํ ๋งค๋์ฐ์ธใ๋งค์ ์ฐ์ธใ๋น์ท๋น์จ๊ณผ ์ ์ธ์์์ฐ์ธใ๊ณต๊ธ์ฐ์ธใ๋น ์ท๋น์จ์ด๋ค. ๊ตญ๋ฏผ์ํ์ ๋ ํต๊ณ๋ 0~200์ฌ์ด์ ๊ฐ์ ๊ฐ์ง๋ ํ๋์ ๊ฐ์ผ๋ก ๋ณํํ๊ณ ๊ฐ๊ฐ ๋งค๋งค ์์BSI, ์ ์ธ์์BSI๋ก ๋ช ๋ช ํ์๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ ์ธก๋์์ธ ์ฃผํ์์ฅ์งํ๋ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ, ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ, ์ฃผ ํ๊ฑฐ๋, ๋ฏธ๋ถ์์ฃผํ, ์ฃผํ๊ณต๊ธ์ผ๋ก ์ ํ์๋ค. ์ด ๋ค ์งํ๋ ์ฃผํ์์ฅ์ ์ง๋จ ๋ฐ ๋ถ์ํ๋๋ฐ ์ฃผ๋ก ์ด์ฉ๋๋ ์งํ์ด๋ค. ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์์ ์ฃผํ์์ฅ ์งํ ์์ธก์ ์ํ ๊ธฐ๋ณธ๋ชจํ(baseline model)๊ณผ ์ฃผ ํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ๊ฐ ํฌํจ๋ ๋ชจํ๊ณผ์ ๋น๊ต๋ถ์์ ํตํด ์ํํ์๋ค. ์์ธก๋ ฅ ๊ฐ์ ํ๊ฐ ๊ธฐ์ค์ ๊ณ์ ๊ฐ์ ํต๊ณ์ ์ ์์ฑ, adj. R 2, RMSE์ด๋ค. ์ฃผํ์ ์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ์์ฅ์งํ ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ข ํฉํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ <ํ 20>๊ณผ ๊ฐ๋ค. ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ, ๋งค๋งค์์BSI๋ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ๊ณผ ์ฃผํ๊ฑฐ ๋๋ฅผ ์์ธกํ๋๋ฐ ๊ฐ์ฅ ์ ์ฉํ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋งค๋งค์์BSI๋ <ํ 20>์์ ๋ณด๋ ๊ฒ๊ณผ ๊ฐ์ด ์ฌ ๊ธฐ์ ๋ถ์ํ ๋๋ถ๋ถ์ ์์ฅ์งํ๋ฅผ ์์ธกํ๋๋ฐ ์ ์ฉํ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๊ฐํ ์ ์์ผ๋ฉฐ, ํนํ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ๊ณผ ์ฃผํ๊ฑฐ๋ ์์ธก๋ชจํ์์ ์๋์ ์ผ๋ก ์์ธก๋ ฅ ๊ฐ์ ํจ๊ณผ๊ฐ ๊ฐ์ฅ ํฐ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ ์ธ์์BSI๋ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ, ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ, ๋ฏธ๋ถ์์ฃผ ํ์ ์์ธกํ๋๋ฐ ์ ์ฉํ๋ค๊ณ ํ๊ฐํ ์ ์๋ค. ํน ํ ์ ์ธ์์BSI๋ ๋ค๋ฅธ ์งํ์ ๋นํด ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ ์์ธก๋ ฅ ๊ฐ์ ํจ๊ณผ๊ฐ ์๋ฑํ ๋์ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ
144 ๋ถ๋์ฐํ์ฐ๊ตฌ ์ 16์ง ์ 1ํธ ์ฒด๊ฐ์งํ ๋ถ์๊ธฐ๊ฐ 1) ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ์ ์ธ๊ฐ๊ฒฉ ์ฃผํ๊ฑฐ๋ ์ฃผํ๊ณต๊ธ ๋ฏธ๋ถ์ ์ฃผํ ํ๋ณธ๋ด๊ธฐ๊ฐ(สผ00~สผ05) ํ๋ณธ์ธ๊ธฐ๊ฐ(สผ06~สผ09) ์ ๊ธฐ๊ฐ(สผ00~สผ09) ๋งค๋งค์์BSI ์ ์ธ์์BSI <ํ 20> ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ์์ฅ์งํ ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ ์ข ํฉ ํ๋ณธ๋ด๊ธฐ๊ฐ(สผ00~สผ05) ํ๋ณธ์ธ๊ธฐ๊ฐ(สผ06~สผ09) ์ ๊ธฐ๊ฐ(สผ00~สผ09) ํ๋ณธ๋ด๊ธฐ๊ฐ(สผ00~สผ05) ํ๋ณธ์ธ๊ธฐ๊ฐ(สผ06~สผ09) ์ ๊ธฐ๊ฐ(สผ00~สผ09) ํ๋ณธ๋ด๊ธฐ๊ฐ(สผ00~สผ05) ํ๋ณธ์ธ๊ธฐ๊ฐ(สผ06~สผ09) ์ ๊ธฐ๊ฐ(สผ00~สผ09) ์ฃผ:1) สปํ๋ณธ๋ด๊ธฐ๊ฐ(สผ00~สผ05)สผ์ ํ๋ณธ ๋ด ๊ธฐ๊ฐ์ 2000.1~2005.12์๋ก ์ค์ ํ์ฌ ๋ชจํ์ ์ถ์ ํ ๊ฒฐ๊ณผ, สปํ๋ณธ์ธ๊ธฐ๊ฐ(สผ06~สผ09)สผ ์ ์์ ํ๋ณธ ๋ด ๊ธฐ๊ฐ ์ถ์ ๋ชจํ์ ์ด์ฉํ์ฌ ํ๋ณธ ์ธ ๊ธฐ๊ฐ 2006.1~2009.10์๊น์ง๋ฅผ ์์ธกํ ๊ฒฐ๊ณผ, สป์ ๊ธฐ๊ฐ(สผ00~สผ 09)สผ์ ํ๋ณธ ์ธ ๊ธฐ๊ฐ ์์ด ๋ถ์๊ธฐ๊ฐ์ 2000.1~2000.10์ ์ ๊ธฐ๊ฐ์ผ๋ก ์ค์ ํ์ฌ ๋ชจํ์ ์ถ์ ํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์๋ฏธ 2) ๋ชจํ ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ถ์ ๊ณ์๊ฐ์ด ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ๊ฑฐ๋, ํ๋ณธ ์ธ ๊ธฐ๊ฐ ์์ธก๊ฐ์ RMSE์ด ๊ฐ์ ๋ ๊ฒฝ์ฐ, ์ด๋ค ์ค adj.r2, RMSE์ด ๊ฐ์ฅ ํฌ๊ฒ ๊ฐ์ ๋ ๊ฒฝ์ฐ, ์์ ๊ฒฝ์ฐ์ ํฌํจ๋์ง ์์ ๊ฒฝ์ฐ ๋ฅผ ํ๊ธฐ ๋ค. ๋ํ ์ ์ธ์์BSI๋ ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ ์์ธก์์๋ ๋งค ๋งค์์BSI ๋ค์์ผ๋ก ์์ธก๋ ฅ์ ๊ฐ์ ํ๋ ์ค์ํ ์งํ์ด๋ค. ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ ์ธ์์BSI๋ ๋ฏธ๋ถ์์ฃผ ํ ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์์์ ํ๋ณธ ์ธ ๊ธฐ๊ฐ ์์ธก์์๋ RMSE ๊ฐ์ ํจ๊ณผ๊ฐ ์์ง๋ง, ๋ค๋ฅธ ๋ ๋ชจํ์์๋ ๋ฏธ๋ถ์์ฃผํ์ ๋ํ ์์ธก๋ ฅ์ ๊ฐ์ฅ ํฌ๊ฒ ์ ๊ณ ํ ๋ณ์๋ก ๋ฏธ๋ถ์์ฃผํ ์์ธก์ ์ํ ๋งค์ฐ ์ ์ฉํ ์ง ํ๋ก ํ์ธ๋์๋ค., ๋ ์ฃผํ๊ณต๊ธ ์ ์์ธกํ๋๋ฐ ๋งค์ฐ ์ ์ฉํ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๊ฐ๊ฐ ๊ฐ๋ฅ ํ๋ค. ํนํ ์ด ๋ ์ค์์ ๊ฐ ๋ณด๋ค ์ฃผํ๊ณต๊ธ์ ๋ํ ์์ธก ๋ ฅ์ ๋์ฑ ๊ฐ์ ํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ํํธ, ๊ฑด์ค ์ ๊ฒฝ๊ธฐ์ค์ ๋ฐ ๋ ๋ชจ๋ ์ฃผํ์์ฅ์ง ํ์ ํ๋ณธ ์ธ ๊ธฐ๊ฐ ์์ธก๊ฐ์ RMSE๋ฅผ ๊ฐ์ ํ๋ ํจ๊ณผ๊ฐ ์๋ค. ํนํ ๊ฒฝ๊ธฐ์ค์ ์ ๋ฏธ๋ถ์์ฃผ ํ ํ๋ณธ ์ธ ๊ธฐ๊ฐ ์์ธก๊ฒฐ๊ณผ์์ ์ ์ผํ๊ฒ RMSE ๋ฅผ ๊ฐ์ ํ๋ ๋ณ์๋ก์ ๋ฏธ๋ถ์์ฃผํ์ ์์ธกํ๋ ๋ฐ ์๋ ์ ์ฉํ๊ฒ ์ด์ฉ๋ ์ ์์ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณด์ธ๋ค. ์ฃผํ์์ฅ์ ๊ฐ๋ณ์ฑ, ๊ตญ์ง์ฑ, ๊ณ์ ์ฑ ๋ฑ ๋ค๋ฅธ ์ฌํ์ ๋ค๋ฅธ ๊ณ ์ ํ ํน์ง์ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ค. ๋ํ ์ ๋ถ๊ฐ ๋ค๋ฐฉ๋ฉด์์ ๊ฐ์ ํ๋ ๋ฑ ๋งค์ฐ ๋ณต์กํ๊ฒ ์์ง์ด๋ ์์ฅ์ด๋ผ๊ณ ํ ์ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ฃผํ์ ์ฅ์ ์ ํํ๊ฒ ์ง๋จํ๊ธฐ ์ํด์๋ ์ฃผํ์์ฅ ๋ด์ฌ ์ ์ธ ์ฌ๋ฆฌ์์ธ์ ์ฒด๊ณ์ ์ผ๋ก ๋ฐ๊ตดํ๊ณ ์ด๋ฅผ ๋ถ์ ํ๋ ๊ฒ์ด ํ์ํ๋ค. ์ด๋ฌํ ์ํฉ์์ ์ด ์ฐ๊ตฌ๋ ๊ทธ ๋์ ์ฃผํ์์ฅ ๋ถ์ผ์์ ๋ฏธํกํ๋ ์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ์์ฅ์งํ ์์ธก ๊ฐ์ ํจ๊ณผ๋ฅผ ํ๊ฐ ํ ์ฐ๊ตฌ๋ก์ ๊ทธ ์์๊ฐ ๋๋ค๊ณ ํ ์ ์๋ค. ์์ผ ๋ก ๊ทธ ์ค์์ฑ์ผ๋ก ๋ง๋ฏธ์์ ์ฃผํ์์ฅ ๊ด๋ จ ์ฒด๊ฐ ์งํ๋ ๋์ฑ ๋์ด๋ ์ ๋ง์ด๋ค. ์ด ์ฐ๊ตฌ์์ ๋ค๋ฃจ ์๋ ์ฒด๊ฐ์งํ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์๊ณ์ด์ด ์ถฉ๋ถํ์ง
์ฃผํ์์ฅ ์ฒด๊ฐ์งํ์ ์ฃผํ์์ฅ์งํ ์์ธก๋ ฅ ๋ถ์ 145 ๋ชปํด ๋ค๋ฃจ์ง ๋ชปํ ์งํ๋ ์ถํ ์ฌ๊ฑด์ด ๋ง๋ จ๋๋ค ๋ฉด ๊ทธ ์ ์ฉ์ฑ์ ํ๊ฐํ ํ์๊ฐ ์๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ฐ ๋ณ์๋ค์ ์ธ๊ณผ๊ด๊ณ, ๊ตฌ์กฐ์ ๊ด๊ณ ๋ฑ์ ๊ฐ์ํ ์ฐ ๊ตฌ๋ ์งํํ ํ์๊ฐ ์๋ค. ๋ ผ๋ฌธ์ ์์ผ : 2010๋ 1์ 21์ผ ์ฌ์ฌ์๋ฃ์ผ : 2010๋ 3์ 9์ผ ์ฐธ๊ณ ๋ฌธํ 1. ๊น๋ช ์งใ์ฅ๊ตญํ, ๊ธ์ต์๊ณ์ด๋ถ์, ๊ฒฝ๋ฌธ์ฌ, 2002 2. ๊น์ฌ์ใ๊น๋ฏผ์ฒ , ๊ฒฝ์ ๊ตฌ์กฐ๋ณํ๋ฅผ ๊ณ ๋ คํ ๊ฑด ์ค๊ฒฝ๊ธฐ ์์ธก๋ชจํ ๊ฐ๋ฐ ์ฐ๊ตฌ, ๊ฒฝ๊ธฐ: ๊ตญํ ์ฐ๊ตฌ ์, 2000 3. ๊น์ข ์ฑ, ์ํ๊ณต๊ฐ๊ตฌ์กฐ์์ ๊ธฐ์ ๊ฒฝ๊ธฐ์กฐ์ฌ ๊ฒฐ ๊ณผ์ ์์ธก๋ ฅ ํ๊ฐ, ๊ฒฝ์ ๋ถ์ 6(3), ์์ธ: ํ ๊ตญ์ํํน๋ณ์ฐ๊ตฌ์ค, 2000 4. ๋์ข ์ใ์ ๊ฒฝ์, ๋นํ ๊ธฐ์ ์ค์ฌ์ง์์ ์์ธก ๋ ฅ์ ๋ํ ์ค์ฆ๋ถ์, KDB ์ฐ์ ๊ฒฝ์ , 29ํธ, ์์ธ: ํ๊ตญ์ฐ์ ์ํ, 1995 5. ๋ฐ์ฒ๊ท, ๋ถ๋์ฐ์์ฅ ์ง๋จ์ง์ ๊ฐ๋ฐ์ ์ํ ๊ธฐ์ด ์ฐ๊ตฌ, ๊ฒฝ๊ธฐ: ๊ตญํ ์ฐ๊ตฌ์, 2009 6. ๋ฐ์ฒ๊ท, ์ฃผํ์๋น์ ๊ฒฐ์ ์์ธ๊ณผ ์ฃผํ์์ฐํจ ๊ณผ์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ, ํ์๋ํ๊ต ๋ํ์ ๋ฐ์ฌํ ์ ๋ ผ๋ฌธ, 2010. 7. ๋ฐ์ฒ๊ทใ์๊ฒฝํใ๊น๊ทผ์ฉ, ๋ถ๋์ฐ์์ฅ BSI ์กฐ ์ฌ ๋ฐ ๋ถ์์ฒด๊ณ ๊ตฌ์ถ ์ฐ๊ตฌ, ๊ฒฝ๊ธฐ: ๊ตญํ ์ฐ๊ตฌ์, 2007 8. ์์นํใ๊น๊ฐ์ฑ, IMF ์ดํ์ ๋ถ๋์ฐ์์ฅ์ ๊ตฌ์กฐ๋ณํ, ์ง์ญ์ฐ๊ตฌ, 15(3), 33-51, 1999 9. ์๊ฒฝํใ๊นํ์น, ๋ถ๋์ฐ์์ฅ ๊ตฌ์กฐ๋ชจํ ์ฐ๊ตฌ, ๊ฒฝ๊ธฐ: ๊ตญํ ์ฐ๊ตฌ์, 2002 10. ์๊ฒฝํใ์ง๋์ใ์ต์ใ๊น์น์ข ใ๋ฐ์ฒ๊ท ์ธ, ๋ถ๋์ฐ์์ฅ์ ์ ์งํ๋ฅผ ์ํ ๊ธฐ๋ฐ์ ๋น ์ฐ๊ตฌ, ๊ฒฝ๊ธฐ: ๊ตญํ ์ฐ๊ตฌ์, 2004 11. ์ฌ์๋ฌ, ๊ธฐ์ ์ค์ฌ์ง์์ ๊ฒฝ๊ธฐ์์ธก๋ ฅ ํ๊ฐ๋ถ ์, ํ๊ตญ๊ฐ๋ฐ์ฐ๊ตฌ์ ๋ณด๊ณ ์, 2002 12. ์ด๊ธํฌ, ์ธํ์๊ธฐํ์ ๊ฒฝ์ ์์ธก, ์์ฉํต๊ณ ์ฐ๊ตฌ, 12(2), 240-244, 1999 13. ์ด๋ฏผ๊ตฌ, ์ฃผํ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ํ ๊ธฐ๋ํ์ฑ๊ณผ์ , ์ ๊ฐ๋ํ๊ต ๋ํ์ ์์ฌํ์๋ ผ๋ฌธ, 1992
146 ๋ถ๋์ฐํ์ฐ๊ตฌ ์ 16์ง ์ 1ํธ 14. ์ด์ข ์, ๊ณ๋๊ฒฝ์ ํ, ์ ์์ฌ, 1994, 15. ์ต์๊ฑธใ์ด์ฐฝ๋ฌด, ์์ธ์ ์ฃผํ์์ฅ์์ ์๋ ๋๋ ๊ฐ๊ฒฉ๊ธฐ๋์ฌ๋ฆฌ์ ๊ดํ ์ค์ฆ์ฐ๊ตฌ, ๋ํ ๊ตญํ ใ๋์๊ณํํํ 2003 ์ ๊ธฐํ์ ๋ํ ๋ ผ ๋ฌธ์ง, 803-812, 2003 16. Cagan, J., The Monetary Dynamics of Hyperinflation, Studies in the Quantity Theory of Money(M. Friedman, ed), Il: University of Chicago Press, 1956 17. Carroll, C. D., Fuhrer, J. C., & Wilcox, D. W., Dose consumer sentiment forecast household spending? If so why?, American Economic Review, 84(5), 1397-1408, 1994 18. Clayton, J., Are Housing Prices Driven by Irrational Expectations?, Journal of Real Estate Finance and Economics, 14(3), 341 363, 1997. 19. Croushore, D., Do consumer-confidence indexes help forecast consumer spending in real time? North American Journal of Economics and Finance, 16, 435-350, 2005. 20. Edelstein, R. & Paul, J-M.Are Japanese Land Prices Based on Expectations?, 1997 21. Garrett, T., Herandez-Murillo, R., & Owyang, M. T., Dose consumer sentiment predict regional consumption?, Federal Reserve Bank of St. Louis Review, 87(21), 123-135, 2004 22. Howrey, E. P., The predictive power of the index of consumer sentiment, Brookings Papers on Economic Activity, 32(1), 175-216, 2001 23. Leeper, E. M., Consumer attitudes: King for a day, Economic Review, July, 1-15, 1992 24. Ludvigson, Sydney C., Consumer Confidence and Consumer Spending, Journal of Economic Perspectives, 18(2), 29-50, 2004. 25. Mehra, Y. P. & Martin, E. W. Why does consumer sentiment predict household spending?, Economic Quarterly, 89, 51-67, 2003 26. Mishkin, F. S., Consumer sentiment and spending on durable goods, Brookings Papers on Economic Activity, 217-232, 1978 27. Mueller, E., Ten years of consumer attitude surveys: Their forecasting record, Journal of the American Statistical Association, 58, 899-917, 1963 28. Muth, J. F. Rational Expectations and Theory of Price Movements, Economerica, 39, 315-334, 1961 29. Santero, Teresa & Westerlund, Niels, Confidence Indicators and their Relationship to Changes in Economic Activity, OECD Economics Department Working Papers, 170, OECD, 1996