ํ๊ตญ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ํจ์จ์ฑ ๋ถ์ ์ด์ข ์* ์ด์๋** ์ ๊ธฐ๋ฐฑ*** โ . ์ ๋ก 1990๋ ์ดํ ์ฆ๊ถ์์ฅ์ ๊ฐ๋ฐฉํ ๋ฐ ์์จํ๊ฐ ์ง์ ๋์ด๊ฐ๊ณ ์๋ ๊ณผ์ ์์ 1997๋ 12์ ์ธํ ์๊ธฐ์ฌํ๊ฐ ๋ฐ์ํ๊ฒ ๋์๊ณ , ์ดํ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ตฌ์กฐ์กฐ์ ๊ฐ์ํ, ์ธ๊ตญ๊ณ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์ง์ ํ๋ ๋ฐ IT๊ธฐ์ ์ ๋ฐ์ ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฆ๊ถ ์จ๋ผ์ธ๊ฑฐ๋์ ํ๋, ์ธ๊ตญ์ธ์ ํฌ์ํ๋ ์์ ์ฒ ํ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ธ๊ตญ์ธ ๊ฑฐ๋๋น์ค์ ์ฆ๋ ๋ฐ ๊ฐ์ ํฌ์์ ํ์ฑํ ๋ฑ์ผ๋ก ์ธํ์ฌ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ ์ํธ๊ฐ์ ๊ฒฝ์์ ๋ฌผ๋ก ์ด๊ณ ๋ค๋ฅธ ๊ธ์ตํ์ฌ์๋ ๊ฒฝ์ํ์ฌ์ผ ํ๋ ์ํฉ์ ์ง๋ฉดํ๊ฒ ๋์๋ ๊ฒ์ด๋ค. ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ค์ด ์ด์ ๊ฐ์ด ๊ธ๋ณํ๋ ๊ฒฝ์ํ๊ฒฝ์ ์ ์ํ๊ณ ์์กดํ๊ธฐ ์ํด์๋ ํจ์จ์ ์ธ ๊ฒฝ์๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๊ตฌ์ถํ์ฌ์ผ ํ๋ค๋ ๊ฒ์ ์ฃผ์ง์ ์ฌ์ค์ด๋ค. ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ค์ด ํจ์จ์ ์ธ ๊ฒฝ์๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๊ฐ์ถ๊ณ ์๋์ง ์ฌ ๋ถ์ ๋ํ ๋ถ์๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก๋ ์ฌ๋ฌ ๊ฐ์ง๊ฐ ์์ ์ ์์ผ๋, ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ํจ์จ์ฑ๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ๊ธฐ์กด ์ ๊ตญ๋ด์ฐ๊ตฌ์์๋ ๋๋ถ๋ถ ๋น์ฉํจ์์ ์ถ์ ์ ํตํ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ถ์ ์ ํตํ์ฌ, 1999๋ ์ดํ์ ์ผ๋ถ์ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์ด์คํจ์์ ์ถ์ ์ ํตํ X-๋นํจ์จ์ฑ ๋ถ์ ์ ํตํ์ฌ ์ฆ๊ถ ํ์ฌ์ ํจ์จ์ฑ์ ๋ถ์ํ๊ณ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ด๋ฌํ ๋ถ์์์๋ ๊ทธ ๋ถ์๋์๊ธฐ๊ฐ์ด 1980๋ ๋ ํ๋ฐ ๋ถํฐ 1998๋ ๊น์ง์ ๊ธฐ๊ฐ์ผ๋ก ํ์ ๋์ด ์์ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ, ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ฒฝ์์ค์ ์ ๋ํ ๊ตฌ์ฒด์ ์ธ ๋ถ์ ์์ด ๊ณ๋๋ชจํ์ ํตํ์ฌ ๋น์ฉํจ์ ๋๋ ์ด์คํจ์๋ฅผ ์ถ์ ํ ํ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์ํ์ฌ๋ถ ๋ฐ X-๋นํจ์จ์ฑ ์กด์ฌ์ฌ๋ถ๋ฅผ ๋ณด๊ณ ํ๋ ํํธ, ๊ทธ๋ฌํ ์์ธ์ ๋ํ ๋ถ์ ์์ด ์ ์ฑ ์ ํจ ์๋ฅผ ์ ์ํ๊ณ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ 1998๋ ๋ถํฐ ํ์ฌ๊น์ง์ ๊ธฐ๊ฐ๋์ ์ฆ๊ถ์์ฅ์ ๊ตฌ์กฐ์ ๋ณํ์ ๋์ํ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถ ํ์ฌ๋ค์ ๊ฒฝ์์ค์ ๊ณผ ๊ทธ ์ถ์ด, ํนํ ์ธํ์๊ธฐ์ฌํ ์ดํ์ ๊ฒฝ์๊ตฌ์กฐ ๊ฐ์ ์ฌ๋ถ ๋ฐ ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ฑ์ ๋ํ ๋ถ์๊ณผ ํจ๊ป ๊ณ๋๋ชจํ์ ์ด์ฉํ ํจ์จ์ฑ ๋ถ์์ ํตํ์ฌ ๋ณด๋ค ๊ตฌ์ฒด์ ์ธ ์ ์ฑ ์ ํจ์๋ฅผ ๋ ์ถํ ํ์์ฑ์ด ์ ๊ธฐ๋๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์ฐ์ 1997ํ๊ณ์ฐ๋๋ถํฐ 2004ํ๊ณ์ฐ๋ ๊ธฐ๊ฐ ๋์์ ์ฐ ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ฒฝ์์ค์ ๋ถ์์ ํตํ์ฌ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ํจ์จ์ฑ ๋ฌ์ฑ์ฌ๋ถ๋ฅผ ๋ค๊ฐ์ ์ผ๋ก ์ด ํด๋ณธ ํ, ๋น์ฉํจ์ ๋ฐ ์ด์คํจ์์ ์ถ์ ์ ํตํ์ฌ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ฐ X-๋นํจ์จ์ฑ ์กด์ฌ์ฌ ๋ถ์ ๊ทธ ์์ธ ๋ฑ์ ๊ท๋ช ํด ๋ณด๊ณ ์ ํ๋ค. ์ด๋ฅผ ์ํด ๋จผ์ โ ก์ฅ์์๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ฐ X-๋นํจ์จ์ฑ ๋ฑ์ ๋ํ ๊ธฐ์กด์ ์ฐ๊ตฌ์ฑ๊ณผ๋ฅผ ๋นํ์ ์ผ๋ก ๊ฒํ ํ ํ ๊ธฐ์กด์ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ด ๊ฐ๋ ํ๊ณ์ ์ ์ ๋ฆฌํด ๋ณด์๋ค. โ ข์ฅ์์๋ 1989ํ๊ณ์ฐ๋๋ถํฐ 2004ํ๊ณ์ฐ๋ ๊ธฐ๊ฐ์ค ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ ๊ถํ์ฌ์ ๊ฒฝ์์ค์ ์ ํ์ฌ๊ท๋ชจ๋ณ๋ก ๋ค๊ฐ์ ์ผ๋ก ๋ถ์ํด ๋ณด์๋ค. ์ด๋ฌํ ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ์ ๊ด๋ จํ์ฌ โ ฃ ์ฅ์์๋ ๋น์ฉํจ์ ๋ฐ ์ด์คํจ์ ์ถ์ ๋ชจํ์ ์ค์ ํ๊ณ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ฐ X- * ์ฑ๊ท ๊ด๋ํ๊ต ๊ฒฝ์ ํ๊ณผ ๊ต์(jwlee@skku.edu) ** ํ๊ตญ์ง์ ๋ฅ๋ ฅ๊ฐ๋ฐ์ ๋ถ์ฐ๊ตฌ์์(sdlee@krivet.re.kr) *** ๊ธ์ต๊ฐ๋ ์ ์์๊ฒ์ฌ์ญ(rawls@skku.edu) - 1 -
๋นํจ์จ์ฑ์ ๋ํ ์ค์ฆ๋ถ์์ ์ค์ํ์๋ค. ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก, โ ค์ฅ์์๋ ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์์ฝํ๊ณ ๋ณธ ๋ ผ ๋ฌธ์ ๋ถ์์ ํ๊ณ๋ฅผ ๋ฐํ๋ค. โ ก. ๊ธฐ์กด์ฐ๊ตฌ์ ๋ํ ๊ฒํ ์ฐ์ , ์ธ๊ตญ์์์ ๋ถ์์ฌ๋ก๋ฅผ ๋ณด๋ฉด ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ฐ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ๊ดํ ์ค์ฆ์ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ํ ๋๋ ๋ณดํํ์ฌ์ ๋ํ ๋ฐฉ๋ํ ์ฐ๊ตฌ๊ท๋ชจ์ ๋น๊ตํด ๋ณผ ๋ ๋งค์ฐ ๋น์ฝํ ์์ค ์ ์๋ค๊ณ ํ๊ฐํ ์ ์๋ค. ํต์์ ์ผ๋ก ์ธ์ฉ๋๊ณ ์๋ ์ธ๊ตญ์ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๋ํ ๋ถ์์ด๋์ผ ๋ฏธ ๊ตญ ๊ฒฝ์ฐ์ Goldberg ๋ฑ(1991)๊ณผ ์ผ๋ณธ ๊ฒฝ์ฐ์ ้ฆ ่ค ่ (1987) ์ ๋์ ๋ถ๊ณผํ ์ค์ ์ด๋ค. ํํธ, ๊ตญ ๋ด์์์ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ฐ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ๊ดํ ์ค์ฆ์ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ํ ๋ฑ์ ๋ ํ ์ฐ๊ตฌ๊ท๋ชจ์ ๋นํ๋ฉด ๋ค์๊ฐ ๋ถ์กฑํ ํธ์ด๊ธฐ๋ ํ์ง๋ง, ๋น๊ต์ ๊พธ์คํ๊ฒ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์ง์๋์ด์ ธ ์ ์ผ๋ฉฐ ์ต๊ทผ์ ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ ๋ฆฌํด ๋ณด๋ฉด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ด ์์ฝํ ์ ์๋ค(< ํ 1 > ์ฐธ์กฐ). ์ฒซ์งธ, ์ด์๊ธฐ ์ต๋ฒ์(1989)๋ ้ฆ ่ค ่ ๊ฐ ์ฌ์ฉํ ๋ชจํ๊ณผ ๋์ผํ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๋ชจํ์ ์ค ์ ํ๊ณ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๋ถ์ํ์๋ค. ๊ทธ๋ฐ๋ฐ, ์ด ์ฐ๊ตฌ๋ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๋ชจ ํ์ ๋์ ํ์์์๋ ๋ถ๊ตฌํ๊ณ , ๊ฐ๋ณ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์์ฐ์์๊ฐ๊ฒฉ์ด ๋ชจ๋ ๋์ผํ๋ค๋ ๊ฐ์ ๋ฑ์ ๋ ์ ํ์ฌ ์ด๋ฅผ ๊ณ ๋ ค๋์์์ ์ ์ธ์ํด์ผ๋ก์จ ๊ฒฐ๊ตญ ํ์ค์ฑ์ด ๊ฒฐ์ฌ๋ ๋ชจํ์ผ๋ก ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์ ๋ถ์์ ํ์๋ค. ๋ํ ๋ชจํ์ ์ถ์ ์ ์ด์ฉ๋ ํต๊ณ์๋ฃ๊ฐ ํจ๋์๋ฃ(panel data)์์๋ ๋ถ๊ตฌํ๊ณ ์ด๋ฅผ ํตํฉ์๋ฃ(pooling data)๋ก ์ฌ์ฉํจ์ ๋ฐ๋ผ ์๊ฐ์ ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๋ณํ ๋ฅผ ๋ถ์ํ ์ ์์๋ค๋ ์ ์ฝ๋ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ค. ํํธ, ๊น๋์ฒ (1992)๋ ์ด์๊ธฐ ์ต๋ฒ์์ ๋ชจํ์ ๊ทธ๋๋ก ์ฌ์ฉํ๊ณ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ด์๊ธฐ ์ต๋ฒ์ ๋ชจํ์ ๋ฌธ์ ์ ๋ ๊ทธ๋๋ก ์ด์ด๋ฐ๊ณ ์๋ค๋ ํ๊ณ๊ฐ ์๋ค. ๋์งธ, ์ด์ํ (1992), ๋ฐ๊ฒฝ์(1994) ๋ฐ ์ข์นํฌ(1995)๋ ๋ณต์์ฌ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๋ชจํ์ ์ค์ ํ๊ณ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๋ถ์ํ์๋ค. ๊ทธ๋ฐ๋ฐ, ์ด ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๋น์ฉํจ์ ์ถ์ ์ ์ด์ฉ๋ ํต๊ณ์๋ฃ๊ฐ ํจ๋์๋ฃ์์๋ ๋ถ๊ตฌํ๊ณ ์ด๋ฅผ ํตํฉ์๋ฃ๋ก ์ฌ์ฉํจ์ ๋ฐ๋ผ ์๊ฐ์ ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๋ณํ์ ๋ํ ๋ถ์์ด ๋ถ๊ฐ๋ฅํ์๋ค๋ ์ ์ฝ์ด ์๋ค. ํนํ, ์ด์ํ (1992)์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ถ์์ ์ํ ๋น์ฉ๋ณด์์ฑ ์ธก์ ์ ๋ ๊ฐ์ง ์ ๋ฌด(์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด ์ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด, ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด, ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด์ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด)์ ๋ํ ๋น์ฉ๋ณด ์์ฑ๋ง์ ๊ณ ๋ คํ๊ณ ์์ด ์ข ํฉ์ฆ๊ถ์ ์ ์์ํ๊ณ ์๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์ ์ฒด์ ์ธ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ์ธก์ ํ๋ ๋ฐ์๋ ์ ํฉํ์ง ์๋ค๋ ์ ๊ณผ ๋ฐ๊ฒฝ์(1994)์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ๊ฐ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด๋ฅผ ํตํ์ฌ ์ฐฝ์ถํ๋ ์์ต ๋๋ ๋น์ฉ์ด ์์ ์์ต ๋๋ ์์ ๋น์ฉ์ ์ฝ 1/3 ์ด์์ ์ฐจ์งํ๋ ์๋ค๋ ํ์ค์ ๊ณ ๋ คํ์ง ์๋ํ๊ณ , ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด๋ฅผ ๋ฐฐ์ ํ ์ํ์์ ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด์ ๋ํ ๊ท ๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๋ถ์ํ๊ณ ์์ด ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์์ ๊ตฌ์กฐ ๋ฐ ์์ต-๋น์ฉ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ์ ์ ํ๊ฒ ๋ฐ์ ํ์ง ๋ชปํ ์ํ์์์ ํจ์จ์ฑ์ ๋ถ์ํ๋ ๋ชจํ์ด ๋๊ณ ๋ง์๋ค. ์ ์งธ, ํ๋ํธ(1999)๋ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๋ชจํ์ ์ฌ์ฉํ๊ณ ์๋ ๊ธฐ์กด์ ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ์ ๋ํ ๋น - 2 -
ํ์ ๊ฒํ ๋ฅผ ํตํ์ฌ, ์ด ๋ชจํ์์์ ๊ท๋ชจ ๋ฐ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ X-ํจ์จ์ ์ด๊ณ ๋ชจ๋ ์์ฐ๋ฌผ ์์ค ์ ๋ํ์ฌ ๋น์ฉ์ด ์ต์ํ๋๋ ์์ฐ๊ฐ๋ฅ๊ฒฝ๊ณ์๋ง ์ ์ฉ๋๋ ๊ฐ๋ ์ด๋ฏ๋ก ์์ฐ๊ฐ๋ฅ๊ฒฝ๊ณ์์ ์์ง ์์ ์๋ฃ๋ฅผ ์ด์ฉํ๋ ๊ฒฝ์ฐ ๊ท๋ชจ ๋ฐ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๊ดํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ค์ X-๋นํจ์จ์ฑ๊ณผ ๊ฒฐํฉ๋์ด ๊ณผ๋์ธก์ ๋ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ด ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๊ฐํ๊ณ , ์ด๋ฌํ ํ๊ณ๋ฅผ ๊ทน๋ณตํ๊ธฐ ์ํด์๋ ์ด์คํจ์๋ฅผ ์ด ์ฉํ์ฌ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ๋ํ ๋ถ์์ ํ ํ, ์ต์ ์ํ์์์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๋ํ ๋ถ์์ด ํ์ํ ๋ค๊ณ ๋ณด์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๊ทธ๋ ๋ณ๋์ด์คํจ์๋ชจํ์ ์ค์ ํ๊ณ ํก๋จ๋ฉด์๋ฃ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ X-๋นํจ์จ์ฑ ๋ฐ ์ต์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๋ถ์ํ์๋ค. ๊ทธ๋ฐ๋ฐ, ์ด ์ฐ๊ตฌ๋ ์ด์คํจ์ ์ถ์ ์ ํตํ์ฌ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ X-๋น ํจ์จ์ฑ์ ์ธก์ ํ ์ต์ด์ ์๋๋ผ๋ ์ ์์ ๊ทธ ์์๊ฐ ์์ผ๋, ๋ถ์๋์๊ธฐ๊ฐ์ด 1992 ~ 1997๋ ๊ธฐ๊ฐ์ค์ผ๋ก ํ์ ๋์ด ์๋ค๋ ์ ๊ณผ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ท๋ชจ๋ณ๋ก X-๋นํจ์จ์ฑ์ ์ธก์ ์ด ์ด๋ฃจ์ด์ง์ง ์์ ๋ค๋ ์ ์ด ๋ค์ ๋ฏธํกํ ์ ์ผ๋ก ๋จ๋๋ค. ๋ท์งธ, ์ ์ด์ฐฌ ๋ฑ(2000)์ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๋ณด๋ค๋ ์ ์ฐํ์ฌ ๋ฏธ์ง์ ํจ์ ์ ๊ตฌ๊ฐ ๋ถ์์ ์ ํฉํ๋ค๋ ์ค-๋น๋ชจ์ํํ(semi-nonparametric form)์ ํธ๋ฆฌ์๋น์ฉํจ์(fourier flexible cost function) ๋ชจํ์ ์ค์ ํ์๋ค. ๊ทธ๋ฐ๋ฐ, ์ด ์ฐ๊ตฌ๋ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๊ฐ ๊ฐ์ง ์ด๋ก ์ ์ธ ๋จ์ ์ ๋ณด์ํ ์ ์๋ ํธ๋ฆฌ์๋น์ฉํจ์์ ์ถ์ ์ ํตํ์ฌ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ฐ X-ํจ์จ์ฑ์ ์ธก์ ํ ์ต์ด์ ์๋๋ผ๋ ์ ์์ ๊ทธ ์์๊ฐ ์์ผ๋, ๋ชจํ์ ์ค์ ํจ์ ์์ด ๋ ๋ฆฝ๋ณ์์ค η k (์ฐ๊ตฌ์๊ฐ ์ ํ ์ฌ์ผ ํ ์์์ N+M ์ ์๋ฒกํฐ)๋ฅผ ํฌํจ์ํด์ผ๋ก์จ ์ฐ๊ตฌ์์ ์์์ฑ์ด ๊ฐ์ ๋ ์์ง๊ฐ ์๋ค๋ ์ , ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋น์ฉํจ์ ์ถ์ ์ ์ด์ฉ๋ ํต๊ณ์๋ฃ๊ฐ ํจ๋์๋ฃ์์๋ ๋ถ๊ตฌํ๊ณ ์ด๋ฅผ ํตํฉ์๋ฃ๋ก ์ฌ์ฉํจ ์ ๋ฐ๋ผ ์๊ฐ์ ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๋ณํ์ ๋ํ ๋ถ์์ด ๋ถ๊ฐ๋ฅํ์๋ค๋ ์ ์ด ์ ์ฝ์ผ๋ก ๋จ์์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๊ฐ๋๋ค. < ํ 1 > ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ํจ์จ์ฑ์ ๊ดํ ๊ตญ๋ด ์ฃผ์์ฐ๊ตฌ ์ฐ๊ตฌ์ ์ด์๊ธฐ ๋ฑ (1989) ์ด์ํ (1992) ๊น๋์ฒ (1992) ๋ฐ๊ฒฝ์ (1994) ์ข์นํฌ (1995) ํ๋ํธ (1999) ์ ์ด์ฐฌ ๋ฑ (2000) ์ถ์ ๋ชจํ (๋ถ์๋ฐฉ๋ฒ) ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์ (OLS, WLS) ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์ (OLS) ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์ (OLS) ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์ (SUR) ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์ (SUR) ๋ณ๋์ด์คํจ์ (SUR) ํธ๋ฆฌ์ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ ๋น์ฉํจ์(SUR) ๋ถ์๋์ 1984-1988๋ 25๊ฐ ์ฆ๊ถํ์ฌ 1986-1991๋ 22๊ฐ ์ฆ๊ถํ์ฌ 1983-1992๋ 25๊ฐ ์ฆ๊ถํ์ฌ 1987-1992๋ 25๊ฐ ์ฆ๊ถํ์ฌ 1988-1992๋ 25๊ฐ ์ฆ๊ถํ์ฌ 1992-1997๋ 31๊ฐ ์ฆ๊ถํ์ฌ 1991-1998๋ 25๊ฐ ์ฆ๊ถํ์ฌ ๋ถ์๋์๋ณ์ ์ข ์๋ณ์ ๋ ๋ฆฝ๋ณ์ ์ผ๋ฐ๊ด๋ฆฌ๋น ์ฆ๊ถ๋งค๋งค์ค์ (์ฃผ์๋งค๋งค์ค์ ) ์ธ์์ค์ (์ฑ๊ถ๋งค๋งค์ค์ ) ์ด๋น์ฉ ์ํ๋งค๋งค ์ธ์ ์๊ธฐ๋งค๋งค ์ค์ ์ธ๊ฑด๋น ๋ฌผ๊ฑด๋น ๊ธ์ต๋น ๋ฑ ์ฆ๊ถ๋งค๋งค์ค์ (์ฃผ์๋งค๋งค์ค์ ) ์ผ๋ฐ๊ด๋ฆฌ๋น ์ธ์์ค์ (์ฑ๊ถ๋งค๋งค์ค์ ) ์์ ๋น์ฉ ์ํ๋งค๋งค ์ธ์ ์ค์ ์ธ๊ฑด๋น ๊ธ์ต๋น, ์๋ณธ๊ธ ์ ํฌ์ ์ด๋น์ฉ ์ํ์์๋ฃ ์ธ์์์๋ฃ ์ฆ๊ถ๋งค๋งค์ด์ต ์ธ๊ฑด๋น ๋ฌผ๊ฑด๋น ๊ธ์ต๋น ๋ณ๋์ด์ค ๊ธ์ต์์ต๋ฅ , ํฌ์์์ต๋ฅ ์ํ๋งค๋งค๋ฑ ์ํ๋งค๋งค์์ต๋ฅ , ์ธ์์์ต๋ฅ ๋ฑ ์์ ๋น์ฉ ์ํ๋งค๋งค ์ธ์ ์๊ธฐ๋งค๋งค ์ค์ ์ธ๊ฑด๋น ๋ฌผ๊ฑด๋น ๊ธ์ต๋น ์ด์๊ณผ ๊ฐ์ ๊ธฐ์กด์ ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ์ ํน์ง ๋ฐ ๋ฌธ์ ์ ๋ฑ์ ์์ฝํด ๋ณด๋ฉด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค. ์ฒซ์งธ, ์ฆ๊ถ ํ์ฌ๊ฐ ํจ์จ์ ์ผ๋ก ์ด์๋๊ณ ์๋๊ฐ๋ฅผ ๊ฒ์ฆํ๊ธฐ ์ํ ๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก์ ๋๋ถ๋ถ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ถ์์ ์ด์ ์ ๋ง์ถ๊ณ ์๋ค. ๋์งธ, ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ ๋ณต์์ฌ(multi-product)๋ฅผ ์์ฐํ๋ ๊ธ์ตํ์ฌ๋ก ์ - 3 -
์ํ๋, ๊ธ์ตํ์ฌ์ ์์ฐํจ์๋ฅผ ์ง์ ์ ์ผ๋ก ์ถ์ ํ๋ ๋ฐ์๋ ์ด๋ ค์์ด ๋ฐ๋ฅด๋ฏ๋ก ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ์ ๋์ ๋ฆฌ(duality theorem)์ ๊ทผ๊ฑฐํ์ฌ ์ ์ถ์ ์ ์ฉ์ด ๊ฐ๋ฅํ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์ํํ๋ก ์ถ์ ํจ์ผ ๋ก์จ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๋ถ์ํ๊ณ ์๋ค. ์ ์งธ, 1999๋ถํฐ๋ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๊ฐ ๊ฐ์ง ์ด ๋ก ์ ์ธ ๋จ์ ์ ๋ณด์ํ๊ณ ์ ๋ณ๋์ด์คํจ์ ๋๋ ํธ๋ฆฌ์๋น์ฉํจ์ ์ถ์ ๋ฑ์ ํตํ X-๋นํจ์จ์ฑ ๋ถ ์๋ ์ด๋ฃจ์ด์ง๊ณ ์๋ค. ๋ท์งธ, ๊ทธ๋ฌ๋ ๋น์ฉํจ์ ๋ฑ์ ๊ตฌ์ฑํ๋ ์ข ์๋ณ์์ ๋ ๋ฆฝ๋ณ์์ ๋ํ ์ ์์ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ท๋ชจ(๋ํ, ์ค์ํ ๋ฑ) ๊ตฌ๋ถ ๋ฑ๋ ์ฐ๊ตฌ์๋ณ๋ก ๊ทธ ๋ด์ฉ์ด ๋ค๋ฅด๊ณ , ๋ถ์๋์๊ธฐ๊ฐ๋ ์ผ์ ์น ์์ ์ด๋ค ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ๋ค์ ์ง์ ๋น๊ตํ๊ฐ ํ๊ธฐ๋ ์ด๋ ต๋ค. ๋ค์ฏ์งธ, ๊ธฐ์กด์ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ํจ๋์ ๋ฃ๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ๋น์ฉํจ์๋ฅผ ์ถ์ ํจ์๋ ๋ถ๊ตฌํ๊ณ ํจ๋์๋ฃ๋ถ์๋ฐฉ๋ฒ์ ์ ์ฉํ์ง ์๋ํ๊ณ ์ด๋ฅผ ๋จ์ํ ์๊ณ์ด์๋ฃ(time-series data)์ ํก๋จ๋ฉด์๋ฃ(cross-section data)๋ฅผ ๊ฒฐํฉ์ํจ ํํ๋ก ํ์ฉ ํจ์ผ๋ก์จ ์๊ฐ์ ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๋ณํ์ ๋ํ ๋ถ์์ด ๋ถ๊ฐ๋ฅํ์๋ค. ์ฌ์ฏ ์งธ, ๋ถ์๋์๊ธฐ๊ฐ์ด 1998๋ ์ด์ ๊น์ง๋ก ํ์ ๋์ด ์์ด ์ธํ์๊ธฐ์ฌํ ๋ฐ์ ์ดํ ์ฆ๊ถ์์ฅ์ ๊ตฌ ์กฐ์ ๋ณํ์ ๋์ํ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ค์ ๊ฒฝ์๊ฐ์ ๋ ธ๋ ฅ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๊ด์ฐฐํด ๋ณผ ์ ์๋ค. ์ผ๊ณฑ์งธ, ํนํ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์ํ ์์ธ ๋ฐ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ๋ฐ์์์ธ ๋ฑ์ ๋ํ์ฌ๋ ์ ์ ํ ๋ถ์ ์ด ์ด๋ฃจ์ด์ง๊ณ ์์ง ์๋ค๋ ์ ๋ฑ์์ ๋ณด์์ ์ฌ์ง๊ฐ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๊ฐ๋๋ค. ์ด์๊ณผ ๊ฐ์ ํ๊ฐ๋ฅผ ๊ทผ๊ฑฐ๋ก ๋ณธ ๋ ผ๋ฌธ์์๋ ์ฐ์ , 1989ํ๊ณ์ฐ๋ ~ 2004ํ๊ณ์ฐ๋ ๊ธฐ๊ฐ์ค ์ฐ๋ฆฌ ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ฒฝ์์ค์ ๋ถ์์ ํตํ์ฌ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์์ ๊ตฌ์กฐ ๋ฐ ์์ต-๋น์ฉ๊ตฌ์กฐ ๋ฑ์ ํ์ ํด ๋ณด ์๋ค. ๋ค์์ผ๋ก ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์ธก์ ์ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ด X-๋นํจ์จ์ฑ๊ณผ ๊ฒฐํฉ๋์ด ๋ ํ๋ ์ ์๋ ์๋ ๋จ์ ์ด ์๋ค๋ ์ง์ ์ด ์์ผ๋, ๋ฌด์๋ณด๋ค๋ ๋ชจํ ์ถ์ ์ ์ฐ๊ตฌ์์ ์์์ฑ์ด ๊ฐ ์ ๋ ์์ง๊ฐ ์๋ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๋ชจํ์ ์ค์ ํ์๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ํจ๋์๋ฃ๋ชจํ ๋ถ์๋ฐฉ๋ฒ(panel data model analysis)์ ์ ์ฉํ์ฌ ์ด๋ฅผ ์ถ์ ํ์๋ค. ํํธ, ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๋ชจํ์ ์ด์ฉํ ๊ท๋ชจ ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ถ์์ ํ๊ณ์ ์ ๋ณด์ํ๊ณ ์ ๋ณ๋์ด์คํจ์๋ชจํ์ ์ค์ ํ๊ณ SUR(Seemingly Unrelated Regression) ๋ถ์๋ฐฉ๋ฒ์ ์ ์ฉํ์ฌ ์ด๋ฅผ ์ถ์ ํจ์ผ๋ก์จ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ X-๋นํจ์จ์ฑ ๋ฐ ์ต์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๋ถ์ํ์๋ค. ์์ธ๋ฌ ์ด๋ฌํ ์ค์ฆ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ฒฝ์์ค์ ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ฐ๊ณํ์ฌ ํด์ํด ๋ด์ผ๋ก์จ ๋ณด๋ค ๊ตฌ์ฒด์ ์ธ ์ ์ฑ ์ ํจ์๋ฅผ ๋์ถํด ๋ณด๊ณ ์ ํ์๋ค. โ ข. ํ๊ตญ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ฒฝ์์ค์ ๋ณํ์ถ์ด ๋ฐ ํน์ง ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์ฃผ์ ๊ฒฝ์์ค์ ์ ๋ณํ์ถ์ด ๋ฐ ํน์ง์ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ท๋ชจ, ์ํ์ ๊ฐ์ฆ๊ถ(๋จ๊ธฐ๋งค๋งค ์ฆ๊ถ ๋ฐ ์ฐจ์ ๊ธ ๋ฑ)๊ณผ ์์ต-๋น์ฉ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ดํด๋ณด๋ฉด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค. ์ฐ์ , ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ฅผ ๊ท๋ชจ ๋ณ ๋ฐ ๊ตญ์ ๋ณ๋ก ๊ตฌ๋ถ 1) ํ์ฌ ๋น๊ตํด ๋ณด๋ฉด, < ํ 2 >์์ ๋ณด๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, 1์ฌ๋น ์ ํฌ ๋ฐ ์์ง์์ ์ ์์ด์ ๋ํ์ฌ๊ฐ ์ค์ํ์ฌ๋ณด๋ค ์ฝ 4๋ฐฐ ์ด์ ๋ง์ง๋ง ์ ํฌ๋น ์์ง์์์ ์์ด์๋ ๋ํ์ฌ์ ์ค ์ํ์ฌ ์ฌ์ด์ ํฐ ์ฐจ์ด๋ ์์์ ์ ์ ์๋ค. 1) 1997๋ 3์๋ง ~2005๋ 3์๋ง ๊ธฐ๊ฐ์ค ์ข ํฉ์ฆ๊ถ์ ์ ์์ํ๊ณ ์๋ ๊ตญ๋ด์ฆ๊ถํ์ฌ ์ค ์์ฐ์ด๊ณ, ์๊ธฐ์๋ณธ, ์๋ณธ๊ธ ๋ฐ ์ฃผ์ ์์ ์ค์ ๋ฑ์ ๊ฐ์ํ์ฌ ์์ 5๊ฐ์ฌ๋ฅผ ๋ํ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ก, ๊ทธ ์ด์ธ์ ํ์ฌ๋ฅผ ์ค์ํ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ก ๊ตฌ๋ถํ์๋ค. ์ด๋ฌํ ๊ธฐ์ค์ ๊ธ์ต๊ฐ๋ ์์ ๋ณด๋ ์ฐ๊ตฌ์๋ฃ, ์ฆ๊ถ์ ๊ณ ๋ฐ ๊ด๋ จ๊ธฐ๊ด์ ์ฐ๊ตฌ์๋ฃ์์๋ ๋๋ฆฌ ์ฌ์ฉ๋๊ณ ์๋ค. - 4 -
< ํ 2 > ์ฆ๊ถํ์ฌ 1์ฌ๋น ์ ํฌ ๋ฐ ์์ง์ (๋จ์ : ๊ฐ, ๋ช ) ๊ตฌ ๋ถ 1998.3 1999.3 2000.3 2001.3 2002.3 2003.3 2004.3 2005.3 ํ๊ท ์ ํฌ ๋ํ์ฌ 79 91 111 119 132 129 121 116 112 ์ค์ํ์ฌ 30 27 30 30 31 29 27 27 29 ์์ง์ ๋ํ์ฌ 1,742 2,007 2,719 2,697 2,974 2,495 2,362 2,144 2,393 ์ค์ํ์ฌ 599 512 591 584 592 568 522 494 558 ์ ํฌ๋น ๋ํ์ฌ 22 22 24 23 23 19 20 18 21 ์์ง์ ์ค์ํ์ฌ 20 19 20 19 19 20 19 18 19 ์๋ฃ : ์ฆ๊ถํ์ฌ ์์ ๋ณด๊ณ ์ (์ฆ๊ถ๊ฐ๋ ์) ์ฆ๊ถํ์ฌ ์ ๋ฌด๋ณด๊ณ ์ (๊ธ์ต๊ฐ๋ ์), ๊ฐ๋ ๋์์ ์์ฑ.[์ดํ ๊ฐ์] ๋ค์์ผ๋ก, ์ํ์ ๊ฐ์ฆ๊ถ๊ณผ ์ฐจ์ ๊ธ์ ๊ท๋ชจ๋ณํ๋ด์ฉ์ ์ดํด๋ณด๋๋ฐ, ์ฐ์ ์ ๋์์ฐ ์ค์์ ๊ฐ ์ฅ ๋์ ๋น์ค์ ์ฐจ์งํ๊ณ ์๋ ์ํ์ ๊ฐ์ฆ๊ถ(๋จ๊ธฐ๋งค๋งค์ฆ๊ถ)์ ๋ณด์ ๋น์ค์ ๋ณด๋ฉด < ํ 3 >๊ณผ ๊ฐ ์ด ์ ๋ฆฌ๋ ์ ์๋ค. ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ค์ ์ฃผ์์ ๋ณด์ ๋น์ค์ ๋ํญ ์ถ์ํ๋ ๋์ ์ฑ๊ถ ๋ฐ ์์ต์ฆ๊ถ์ ๋ณด์ ๋น์ค์ ๋๋ ค๋๊ฐ๊ณ ์๋๋ฐ, ์ด๋ 1997๋ 4์๋ถํฐ ์์ ์ฉ์์๋ณธ๋น์จ ๊ด๋ฆฌ์ ๋๊ฐ ์ํ๋จ์ ๋ฐ๋ผ์ ์ํ์์ฐ์ ๋ณด์ ๋น์ค์ ์ค์ธ ๊ฒฐ๊ณผ์ด๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋, ์ค์ํ์ฌ์ ์ฃผ์๋ณด์ ๋น์ค์ ๋ํ์ฌ์ ์ฃผ์๋ณด์ ๋น์ค๋ณด๋ค ์๋์ ์ผ๋ก ๋์์ก๋๋ฐ ์ด๋ ์์ ์ฉ์์๋ณธ๋น์จ ๊ด๋ฆฌ์ ๋๊ฐ ์ํ๋จ์ ๋ฐ๋ผ์ ์ค์ํ์ฌ์ ์ฃผ์์ด์ฉ์ ๋ํ ์ ์ฝ์ด ์ฌ๋ผ์ง๋ฐ ๊ธฐ์ธํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํ์ด๋๋ค. < ํ 3 > ์ฆ๊ถํ์ฌ 1์ฌ๋น ์ฃผ์ ๋ฑ ๋ณด์ ๋น์ค (๋จ์ : %) ๊ตฌ ๋ถ 1998.3 1999.3 2000.3 2001.3 2002.3 2003.3 2004.3 2005.3 ํ๊ท ์ฃผ์ ๋ํ์ฌ 15.66 6.75 7.60 5.14 11.77 2.97 3.64 3.69 6.33 ์ค์ํ์ฌ 28.80 16.71 13.43 9.97 15.36 4.11 5.36 8.28 11.81 ์ฑ๊ถ ๋ํ์ฌ 44.52 12.08 26.61 30.28 34.87 44.04 72.76 77.10 43.36 ์ค์ํ์ฌ 37.82 27.50 31.15 55.47 53.88 45.49 77.40 84.92 51.26 ํํธ, ์ ๋์์ฐ์์ ์ฐจ์งํ๋ ๋น์ค์ ๋์ง ์์ผ๋, ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ๋ถ์์ ๋ฌด์ธ ์ ์ฉ๊ณต์ฌ์ ๋ฌด์ ์ด์ฉ๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ์ ์ฉ์ต์๊ธ ๊ท๋ชจ๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด < ํ 4 >์ ๊ฐ์๋ฐ, ๋ํ์ฌ์ ์ค์ํ์ฌ ๋ชจ๋ ์ ์ฉ์ต์๊ท๋ชจ๋ฅผ ์ถ์ํด ๋๊ฐ๊ณ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ ํฌ๋น ์ ์ฉ์ต์๊ธ ๊ท๋ชจ๋ ๋ํ์ฌ์ ์ค์ํ์ฌ๊ฐ ๊ฑฐ์ ๊ฐ์ ์์ค์ ์ ์งํ๊ณ ์๋ค. ๊ทธ ์ด์ ๋ ์ค์ํ์ฌ๊ฐ ์ํ๋งค๋งค์ค์ ์ ๊ณ ๋ฅผ ์ํ์ฌ ์ ์ฉ์ต์ ๊ธ์ ๋ํ์ฌ๋ณด๋ค๋ ์๋์ ์ผ๋ก ์ ๊ฒ ์ถ์ํ ๋ฐ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฒ์ผ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. < ํ 4 > ์ฆ๊ถํ์ฌ 1์ฌ๋น ๋ฐ ์ ํฌ๋น ์ ์ฉ์ต์๊ธ ๊ท๋ชจ (๋จ์ : ์ต์) ๊ตฌ ๋ถ 1998.3 1999.3 2000.3 2001.3 2002.3 2003.3 2004.3 2005.3 ํ๊ท 1์ฌ๋น ๋ํ์ฌ 566 366 292 119 272 142 185 204 268 ์ค์ํ์ฌ 215 140 77 23 55 22 36 47 77 ์ ํฌ๋น ๋ํ์ฌ 7.20 4.01 2.64 1.00 2.06 1.10 1.53 1.75 2.66 ์ค์ํ์ฌ 7.11 5.11 2.55 0.76 1.77 0.76 1.32 1.76 2.64 ํนํ ์ฃผ๋ชฉ๋๋ ์ ์ < ํ 5 >์์ ๋ณด๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ์ค์ํ์ฌ์ ๋จ๊ธฐ์ฐจ์ ๊ธ ๋น์ค์ด ๋ํ์ฌ ์ ๋นํ์ฌ ์ ๋์ ์ผ๋ก ๋๋ค๋ ์ ์ด๋ค. ์ด๋ฌํ ํ์์ ๋ํ์ฌ์ ๋นํ์ฌ ์ ๋์ ์ผ๋ก ์๊ธฐ์๋ณธ๊ณผ ์์๊ธ ๊ท๋ชจ๊ฐ ์์ ์ค์ํ์ฌ๋ค์ด ์์ต์ฑ์ ์ ๊ณ ํ๊ธฐ ์ํ์ฌ ์๋์ ์ผ๋ก ํฐ ๊ท๋ชจ์ ๋จ๊ธฐ์ฐจ์ ๊ธ์ ์กฐ๋ฌํ์ฌ ์ํ์ ๊ฐ์ฆ๊ถ ๋ฑ์ ์ด์ฉ๊ท๋ชจ๋ฅผ ํ๋ํ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ผ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. - 5 -
< ํ 5 > ์ฆ๊ถํ์ฌ 1์ฌ๋น ๋จ๊ธฐ์ฐจ์ ๊ธ ๋น์ค* (๋จ์ : %) ๊ตฌ ๋ถ 1998.3 1999.3 2000.3 2001.3 2002.3 2003.3 2004.3 2005.3 ํ๊ท ๋ํ์ฌ 20.6 24.5 29.4 15.9 17.4 12.9 2.9 5.3 16.1 ์ค์ํ์ฌ 48.8 43.1 36.2 35.4 27.4 32.3 18.5 16.3 32.3 * ๋จ๊ธฐ์ฐจ์ ๊ธ ๋น์ค = ๋จ๊ธฐ์ฐจ์ ๊ธ/๋ถ์ฑ์ด๊ณ ํํธ, ์์ต-๋น์ฉ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค. ์ํ๋งค๋งค์์๋ฃ ๋ฐ ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์์๋ฃ ์์ ์ธก๋ฉด์์์ ๋ณํ์ถ์ด๋ฅผ ์ดํด๋ณด๊ธฐ ์ํด ์ฐ์ , 1997ํ๊ณ์ฐ๋ ~ 2004ํ๊ณ์ฐ๋ ๊ธฐ๊ฐ์ค ์ฆ๊ถํ์ฌ ๊ท๋ชจ๋ณ๋ก ์ ํฌ๋น ๋ฐ 1์ธ๋น ์ํ๋งค๋งค์์๋ฃ ์์ ์ ๊ท๋ชจ๋ฅผ ์ ๋ฆฌํด๋ณธ ์ฆ < ํ 6 >๊ณผ ๊ฐ์ ๊ฒฐ๊ณผ ๊ฐ ๋์ถ๋์๋ค. < ํ 6 >์์์ฒ๋ผ ๋ํ์ฌ์ ์ ํฌ๋น ๋ฐ 1์ธ๋น ํ๊ท ์์ ๊ท๋ชจ๋ ์ค์ํ์ฌ๋ณด๋ค ๊ฐ๊ฐ ์ฝ 1.7๋ฐฐ ๋ฐ 1.5๋ฐฐ ์ ๋ ๋์ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ํ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์ ํฌ๋น ๋ฐ 1์ธ๋น ์์ต์ฆ ๊ถ ํ๋งค์์๋ฃ ์์ ์ ๋ณํ์ถ์ด๋ < ํ 7 >๊ณผ ๊ฐ์๋ฐ, ๋ํ์ฌ๊ฐ ์ค์ํ์ฌ(๊ธฐ์กด์ฌ)๋ณด๋ค ํจ์ฌ ๋ง ์ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ถ์๋์๋ค. < ํ 6 > ์ฆ๊ถํ์ฌ ์ ํฌ๋น ๋ฐ 1์ธ๋น ์ํ๋งค๋งค์์๋ฃ ์์ (๋จ์ : ์ต์) ๊ตฌ ๋ถ 97.4~98.3 98.4~99.3 99.4~00.3 00.4~01.3 01.4~02.3 02.4~03.3 03.4~04.3 04.4~05.3 ํ๊ท ์ ํฌ๋น ๋ํ์ฌ 17.25 26.96 78.63 38.29 30.12 24.18 23.97 19.96 32.42 ์ค์ํ์ฌ 12.74 15.97 44.18 17.33 16.64 14.97 16.68 15.55 19.26 1์ธ๋น ๋ํ์ฌ 0.78 1.22 3.2 1.69 1.34 1.25 1.23 1.08 1.47 ์ค์ํ์ฌ 0.64 0.86 2.27 0.89 0.87 0.77 0.88 0.84 1.00 < ํ 7 > ์ฆ๊ถํ์ฌ ์ ํฌ๋น ๋ฐ 1์ธ๋น ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์์๋ฃ (๋จ์ : ์ต์) ๊ตฌ ๋ถ 97.4~98.3 98.4~99.3 99.4~00.3 00.4~01.3 01.4~02.3 02.4~03.3 03.4~04.3 04.4~05.3 ํ๊ท ๋ํ์ฌ 1.25 12.60 14.45 8.06 6.29 4.20 2.43 1.73 6.38 ์ ํฌ๋น ์ค์ํ์ฌ 1.54 6.79 13.35 9.01 8.30 7.12 5.13 4.58 6.98 (๊ธฐ์กด์ฌ) - - - - 3.34 3.08 2.00 1.84 2.56 (์ ํ์ฌ) - - - - 26.91 22.49 16.90 14.16 20.11 ๋ํ์ฌ 0.06 0.57 0.59 0.36 0.28 0.22 0.12 0.09 0.29 1์ธ๋น ์ค์ํ์ฌ 0.08 0.36 0.69 0.46 0.43 0.37 0.27 0.25 0.36 (๊ธฐ์กด์ฌ) - - - - 0.17 0.15 0.10 0.09 0.13 (์ ํ์ฌ) - - - - 1.71 1.37 1.11 0.99 1.29 ๋ค์์ผ๋ก, ์๊ธฐ๋งค๋งค์ด์ต ๋ฑ ๋ฐ ์ธ์์ฃผ์ ์์๋ฃ ์์ ์ธก๋ฉด์์์ ๋ณํ์ถ์ด๋ฅผ ๋ณด๊ธฐ์ํด ์ฐ์ 1997ํ๊ณ์ฐ๋ ~ 2004ํ๊ณ์ฐ๋ ๊ธฐ๊ฐ์ค ์ฆ๊ถํ์ฌ๊ฐ ์คํํ 1์ฌ๋น ํ๊ท ์๊ธฐ๋งค๋งค์ด์ต์ ๊ท๋ชจ๋ฅผ ๋ถ์ํด ๋ณธ์ฆ < ํ 8 >๊ณผ ๊ฐ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ป์๋ค. < ํ 8 >์์ ๋ณด๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด ๋ํ์ฌ์ ์ด์ต๊ท ๋ชจ๊ฐ ์ค์ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ๋ณด๋ค ์ฝ 3๋ฐฐ ์ ๋๊ฐ ํฐ ํธ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ํํธ, 1์ฌ๋น ํ๊ท ์ธ์์ฃผ์ ์์ ๋ฃ ์์ ์ถ์ด๋ < ํ 9 >์ ๊ฐ์ด ์ ๋ฆฌ๋ ์ ์๋๋ฐ, ๋ํ์ฌ๊ฐ ์ค์ํ์ฌ๋ณด๋ค ์ฝ 4๋ฐฐ ์ ๋ ํฐ ์ ์ ์ ์ํํ๊ณ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ถ์๋์๋ค. < ํ 8 > ์ฆ๊ถํ์ฌ 1์ฌ๋น ์๊ธฐ๋งค๋งค์ด์ต ๋ฑ* (๋จ์ : ์ต์) ๊ตฌ ๋ถ 97.4~98.3 98.4~99.3 99.4~00.3 00.4~01.3 01.4~02.3 02.4~03.3 03.4~04.3 04.4~05.3 ํ๊ท ๋ํ์ฌ 1,417 2,455 3,832 3,354 2,193 1,820 2,137 2,310 2,440 ์ค์ํ์ฌ 697 922 1,243 715 865 813 830 868 869 * ์๊ธฐ๋งค๋งค์ด์ต ๋ฑ = ์๊ธฐ๋งค๋งค์ด์ต + ๊ด๋ จ ๊ธ์ต์์ต(์์ ๋ฐฐ๋น๊ธ, ์ฑ๊ถ์ด์, ์์ ๋ถ๋ฐฐ๊ธ ๋ฑ) - 6 -
< ํ 9 > ์ฆ๊ถํ์ฌ 1์ฌ๋น ์ธ์์ฃผ์ ์์๋ฃ ์์ * (๋จ์ : ์ต์) ๊ตฌ๋ถ 97.4~98.3 98.4~99.3 99.4~00.3 00.4~01.3 01.4~02.3 02.4~03.3 03.4~04.3 04.4~05.3 ํ๊ท ๋ํ์ฌ 496 371 339 258 206 240 194 156 283 ์ค์ํ์ฌ 207 141 74 44 44 35 28 36 76 * ์ธ์์ฃผ์ ์์๋ฃ ์์ = ์ธ์์ฃผ์ ์์๋ฃ + ์ฌ์ฑ๋ชจ์ง์ํ์์๋ฃ + ์ฌ์ฑ๋ณด์ฆ์์๋ฃ ๋ฑ ๋ค์์ผ๋ก ์ธ๊ฑด๋น์ธก๋ฉด์ ์ดํด๋ณด์๋ค. ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ ์์ ๋น์ฉ ์ค ๊ฐ์ฅ ํฐ ๋ถ๋ถ(ํ๊ท ์ ์ ์จ 40% ์ด์)์ ์ฐจ์งํ๋ ํ๊ด๋น(์ผ๋ฐ๊ด๋ฆฌ๋น)์ ์ ๋ฐ ์ ๋๋ฅผ ์ฐจ์งํ๋ ๊ฒ์ด ๋ฐ๋ก ์ธ๊ฑด๋น์ด๋ค. ์ฆ๊ถ ํ์ฌ ๊ท๋ชจ๋ณ๋ก 1์ธ๋น ์ธ๊ฑด๋น๋ฅผ ์ฐ์ถํ์ฌ ๋ณด๋ฉด < ํ 10 >๊ณผ ๊ฐ์๋ฐ, 1997ํ๊ณ์ฐ๋ ~ 2004ํ๊ณ ์ฐ๋ ๊ธฐ๊ฐ์ค์๋ ๋ํ์ฌ์ ์ค์ํ์ฌ์ 1์ธ๋น ํ๊ท ์ธ๊ฑด๋น์๋ ํฐ ์ฐจ์ด๋ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. < ํ 10 > ์ฆ๊ถํ์ฌ์ 1์ธ๋น ์ธ๊ฑด๋น* (๋จ์ : ์ต์) ๊ตฌ ๋ถ 97.4~98.3 98.4~99.3 99.4~00.3 00.4~01.3 01.4~02.3 02.4~03.3 03.4~04.3 04.4~05.3 ํ๊ท ๋ํ์ฌ 0.41 0.50 1.00 0.69 0.57 0.71 0.71 0.75 0.67(0.31) ์ค์ํ์ฌ 0.51 0.47 0.98 0.62 0.63 0.66 0.70 0.77 0.67(0.29) (๋ด๊ตญ๊ณ) 0.50 0.46 0.88 0.57 0.59 0.62 0.66 0.71 0.62 * ์ธ๊ฑด๋น = ๊ธ์ฌ + ํด์ง๊ธ์ฌ์ถฉ๋น๊ธ + ๋ณต๋ฆฌํ์๋น + ํฌ์์๋ด์ฌ ์์๋ฃ, ( )์์ 89.4 ~ 97. 3. ๊ธฐ๊ฐ์ค 1์ธ๋น ์ธ๊ฑด๋น ํ๊ท ์ ํํธ, ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์์ ๋น์ฉ ์ค ํ๊ด๋น ๋ค์์ผ๋ก ๋์ ๋น์ค(ํ๊ท ์ ์ ์จ 20%)์ ์ฐจ์งํ๊ณ ์๋ ๊ฒ์ด ์๊ธฐ๋งค๋งค์์ค์ธ๋ฐ ์ฆ๊ถํ์ฌ ๊ท๋ชจ๋ณ๋ก ์๊ธฐ๋งค๋งค์์ค์ ๋์ถํ์ฌ ๋ณด๋ฉด < ํ 11 >๊ณผ ๊ฐ์ด ์ ๋ฆฌ๋ ์ ์๋ค. ๊ทธ๋ฐ๋ฐ, < ํ 11 >์์์ฒ๋ผ 1997ํ๊ณ์ฐ๋ ~ 2004ํ๊ณ์ฐ๋ ๊ธฐ๊ฐ์ค 1์ฌ๋น ํ๊ท ์๊ธฐ๋งค๋งค์์ค์ ๋ํ์ฌ๊ฐ 1,791์ต์, ์ค์ํ์ฌ๋ 440์ต์์ผ๋ก ๋ํ๋ ๋ํ์ฌ์ ์๊ธฐ๋งค๋งค์์ค๊ท ๋ชจ๊ฐ ์ค์ํ์ฌ๋ณด๋ค 4๋ฐฐ ์ด์ ํฐ ์์ค์ ๊ธฐ๋กํ๊ณ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. < ํ 11 > ์ฆ๊ถํ์ฌ 1์ฌ๋น ์๊ธฐ๋งค๋งค์์ค (๋จ์ : ์ต์) ๊ตฌ ๋ถ 97.4~98.3 98.4~99.3 99.4~00.3 00.4~01.3 01.4~02.3 02.4~03.3 03.4~04.3 04.4~05.3 ํ๊ท ๋ํ์ฌ 1,909 1,333 5,680 2,978 857 695 385 488 1,791 ์ค์ํ์ฌ 1,142 574 788 352 167 200 104 189 440 ๋ฐ๋ฉด, < ํ 12 >์์ ๋ณด๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ์๊ธฐ๋งค๋งค๊ด๋ จ ๊ธ์ต์์ต์ ์ ์ธํ ๊ธฐํ ๊ธ์ต์์ต๊ณผ ๊ธ ์ต๋น์ฉ์ ์ฐจ์ด์ธ ๊ธ์ต์์ง๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด 1997ํ๊ณ์ฐ๋ ~ 2004ํ๊ณ์ฐ๋ ๊ธฐ๊ฐ์ค์๋ ๋ํ์ฌ๊ฐ 1 ์ฌ๋น ํ๊ท 54์ต์์ ์ ์๋ฅผ ๋ณธ ๋ฐ ๋ฐํ์ฌ, ์ค์ํ์ฌ๋ 1์ฌ๋น ํ๊ท 142์ต์์ ์ ์๋ฅผ ๋ณด๋ ๋ฑ ์ฐจ์ ๊ธ ์กฐ๋ฌ ๋ฐ ์ด์ฉ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋น์ฉ๋ถ๋ด์ ๋ํ์ฌ๋ณด๋ค ์ฝ 3๋ฐฐ ์ ๋ ํฐ ํธ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. < ํ 12 > ์ฆ๊ถํ์ฌ 1์ฌ๋น ๊ธ์ต์์ง* (๋จ์ : ์ต์) ๊ตฌ ๋ถ 97.4~98.3 98.4~99.3 99.4~00.3 00.4~01.3 01.4~02.3 02.4~03.3 03.4~04.3 04.4~05.3 ํ๊ท ๋ํ์ฌ -349-338 -6 17 277 250-144 -139-54 ์ค์ํ์ฌ -289-158 -113-146 -124-129 -131-49 -142 * ๊ธ์ต์์ง = ๊ธ์ต์์ต(์๊ธฐ๋งค๋งค๊ด๋ จ ๊ธ์ต์์ต์ ์ธ) - ๊ธ์ต๋น์ฉ ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก, 1997ํ๊ณ์ฐ๋ ~ 2004ํ๊ณ์ฐ๋ ๊ธฐ๊ฐ์ค์ 1์ฌ๋น ์์ (์ธ์ ์)์ด์ต์ ๋ถ์ํด ๋ณธ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ํ์ฌ๋ 1์ฌ๋น ํ๊ท 551์ต์์ ์ด์ต์ ์ํํ ๋ฐ๋ฉด ์ค์ํ์ฌ๋ 1์ฌ๋น ํ๊ท 35์ต์์ ์ - 7 -
์ค์ ๊ธฐ๋กํ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค(< ํ 13 > ์ฐธ์กฐ). < ํ 13 > ์ฆ๊ถํ์ฌ 1์ฌ๋น ์์ (์ธ์ ์)์ด์ต (๋จ์ : ์ต์) ๊ตฌ ๋ถ 97.4~98.3 98.4~99.3 99.4~00.3 00.4~01.3 01.4~02.3 02.4~03.3 03.4~04.3 04.4~05.3 ํ๊ท ์์ ๋ํ์ฌ -1,037 1,514 86 391 677 516 1,452 805 551(366) ์ด์ต ์ค์ํ์ฌ -993-26 476-59 226-152 255-10 -35(174) ์ธ์ ๋ํ์ฌ -1,079 1,600 541-549 170 168 483 218 194(218) ์์ด์ต ์ค์ํ์ฌ -1,009-25 328-53 252-216 249 61-52(45) * ์์ ์ด์ต = ์์ ์์ต - ์์ ๋น์ฉ, ์ธ์ ์์ด์ต = ์์ ์ด์ต ± ํน๋ณ์์ต, ( )์์ 89.4 ~ 97. 3. ๊ธฐ๊ฐ์ค 1์ฌ๋น ์์ (์ธ์ ์)์ด์ต ํ๊ท ์ ์ด์๊ณผ ๊ฐ์ด 1997ํ๊ณ์ฐ๋ ~ 2004ํ๊ณ์ฐ๋ ๊ธฐ๊ฐ์ค ์ฐ๋ผ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์ฃผ์ ๊ฒฝ์์ค์ ์ ๋ณํ์ถ์ด ๋ฐ ํน์ง์ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ท๋ชจ, ์ํ์ ๊ฐ์ฆ๊ถ(๋จ๊ธฐ๋งค๋งค์ฆ๊ถ ๋ฐ ์ฐจ์ ๊ธ ๋ฑ)๊ณผ ์์ต-๋น์ฉ๊ตฌ ์กฐ๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ดํด๋ณธ ๊ฒฐ๊ณผ๋ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ด ์์ฝํ ์ ์๋ค. ์ฒซ์งธ, ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ค์ ์ธ ํ์๊ธฐ๊ณผ์ ์ ๊ฑฐ์น๋ฉด์ ๋ง๋ํ ์์ ์์ค์ ์ ์ ํ, ๊ฒฝ์ํจ์จ์ฑ์ ์ ๊ณ ํ๊ธฐ ์ํ์ฌ ์ ํฌ ๋ฐ ์ธ ๋ ฅ ๋ฑ์ ๋ํ ๊ตฌ์กฐ์กฐ์ ์ ํตํ์ฌ ๋น์ฉ์ ๊ฐ ๋ ธ๋ ฅ์ ๊ธฐ์ธ์ฌ ์์์ ์ ์ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ค์ํ์ฌ ์ ๊ฒฝ์ฐ ์ ํฌ๋น ๋ฐ 1์ธ๋น ์ํ๋งค๋งค์์๋ฃ ์์ ๋ฐ ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์์๋ฃ ์์ ์ด ๋ํ์ฌ์ ๋นํ ์ฌ ์ ์กฐํจ์๋ ๋ถ๊ตฌํ๊ณ ์ ํฌ๋น ์์ง์์ ๋ฐ 1์ธ๋น ์ธ๊ฑด๋น๋ ๋ํ์ฌ์ ์ ์ฌํ ์์ค์ผ๋ก ์ ์ง ๋๊ณ ์๋ ์ค์ ์ด๋ค. ๋์งธ, 2000ํ๊ณ์ฐ๋๋ถํฐ๋ ์๊ธฐ๋งค๋งค ์์ค๊ท๋ชจ๊ฐ ๊ธ๊ฒฉํ๊ฒ ๊ฐ์ํ๋ ์ถ์ธ ๋ก ์ ์ด๋ค๊ณ ์์ด ๊ธ์ ์ ์ธ ํ์์ผ๋ก ๋ฐ์๋ค์ฌ์ง๋, ์ค์ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ๋จ๊ธฐ์ฐจ์ ๊ธ ์กฐ๋ฌ ๋ฑ ์ ํตํ์ฌ ์๊ธฐ๋งค๋งค๊ท๋ชจ๋ฅผ ํ๋ํจ์ ๋ฐ๋ผ ๋ํ์ฌ์ ๋นํ์ฌ ์๋์ ์ผ๋ก ๊ธ์ต๋น์ฉ ๋ถ๋ด์ด ๊ณผ๋ค ํ์ฌ ์ง์์ ์ธ ๊ธ์ต์์ง ์ ์๊ฐ ๋ฐ์ํ๊ณ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ ์งธ, ์ธํ์๊ธฐ์ฌํ ๋ฐ์ ์ด ์ ๋๋น ์ดํ์ ์ธ๊ฑด๋น๋ ์ฝ 2๋ฐฐ ์ ๋ ์์นํ์์ผ๋ ์์ (์ธ์ ์)์ด์ต์ ์์น๋ฅ ์ ๊ทธ์ ๋ฏธ์น์ง ๋ชปํ์์ผ๋ฉฐ, ํนํ ์ค์ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ์์ (์ธ์ ์)์ด์ต ๋ชจ๋ ์ ์๋ฅผ ๊ธฐ๋กํ์๋ค. ์ด์ ๊ฐ์ ๋ํ์ฌ์ ์ค์ํ์ฌ๊ฐ์ ์ฌ๋ฌด๊ตฌ์กฐ ๋ฐ ์์ต-๋น์ฉ๊ตฌ์กฐ์ ์ฐจ์ด๋ ๋ํ์ฌ์ ์ค์ํ์ฌ์ ์์ด์ ๊ท ๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ, X-๋นํจ์จ์ฑ ๋ฐ ์ต์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ์ฐจ์ด๋ก ๋ํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. โ ฃ. ๋ถ์๋ชจํ์ ์ค์ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ ๊ฐ๊ธฐ ๋ค๋ฅธ ๋ณต์์ฌ(multi-product)๋ฅผ ์์ฐํ๋ ๊ธ์ตํ์ฌ์ด๋ฏ๋ก ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์์ฐํจ ์๋ฅผ ์ง์ ์ ์ผ๋ก ์ถ์ ํ๋ ๋ฐ ์ด๋ ค์์ด ๋ฐ๋ฅธ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์์ฐํจ์์ ๋น์ฉํจ์ ์ฌ์ด์ ์๋์ ๋ฆฌ (duality theorem)๋ฅผ ์ด์ฉํ๋ฉด ์์ฐํจ์๋ ๋น์ฉํจ์ ์ค ์ด๋ ํ์ชฝ๋ง ๊ด์ฐฐํ๋ฉด ๋ค๋ฅธ ํ์ชฝ์ ๊ดํ ์ ๋ณด๋ฅผ ์ป์ ์ ์์ผ๋ฏ๋ก ์์ฐ๊ธฐ์ ์ด๋ ์์ฐ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ์ค์ฆ์ ์ผ๋ก ์ฐ๊ตฌํ๊ธฐ ์ํด์๋ ์์ฐํจ์๋ ๋น์ฉํจ์์ค ์ด๋ ๊ฒ์ ์ด์ฉํ ์๋ ์๋ค. ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ์์ฐ๋ ์์ค์ด ๋ด์์ ์ผ๋ก ๊ฒฐ์ ๋๋ ๋ณ์์ด๋ฉด ์์ฐํจ์๋ฅผ ์ง์ ์ถ์ ํ๋ ๊ฒ์ด ๋ฐ๋์งํ๊ณ , ์์ฐ๋ ์์ค์ด ์ธ์์ ์ผ๋ก ๊ฒฐ์ ๋๋ฉด ๋น์ฉํจ์๋ฅผ ์ถ ์ ํ์ฌ ์์ฐ๊ธฐ์ ์ ๊ดํ ์ ๋ณด๋ฅผ ์ป๋ ๊ฒ์ด ๋ฐ๋์งํ๋ค. 2) ๋ณธ ๋ ผ๋ฌธ์์๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์์ฐ๊ธฐ์ ์ ๊ดํ ์ ๋ณด, ์ฆ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์ํ์ฌ๋ถ๋ฅผ ์ค์ฆ๋ถ์ํ๊ณ ์ ํ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ 2) ์ ํ์, ๋ฏธ์๊ฒฝ์ ํ, ๋ฐ์์ฌ, 1988 p. 229, ์ฐธ์กฐ. - 8 -
์ฆ๊ถ์์ฅ์ ์ํฉ์ ๋ฐ๋ผ์, ์ฆ ์ธ์์ ์ผ๋ก ๋ณต์์ฌ์ ์์ฐ๋(์ํ๋งค๋งค์ค์ , ์ธ์์ฃผ์ ์ค์ , ์๊ธฐ๋งค ๋งค์ค์ ๋ฐ ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์ค์ ๋ฑ)์ด ๊ฒฐ์ ๋๋ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๊ฐ์ง๊ณ ์์ผ๋ฏ๋ก ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์ (translog cost function)๋ฅผ ์ถ์ ํ์ฌ ๊ทธ๋ฌํ ์ ๋ณด๋ฅผ ์ป๋ ๊ฒ์ด ํจ์จ์ ์ด๋ผ๊ณ ํ๋จํ์๋ค. ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๋ฅผ ์ถ์ ํ์ฌ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ์ธก์ ํ ๋ ์์ฐ๊ฐ๋ฅ๊ฒฝ๊ณ์ ์์ง ์๋ํ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์๋ฃ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๋ ๊ฒฝ์ฐ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ด X-๋นํจ์จ์ฑ๊ณผ ๊ฒฐํฉ๋ ์ด ๋ํ๋ ์ ์๋ ์๋ ๋ฌธ์ ์ ์ด ์์ผ๋ฏ๋ก ์ด๋ฅผ ๋ณด์ํ๊ธฐ ์ํ์ฌ ๋ณ๋์ด์คํจ์์ ์ถ์ ์ ํต ํ์ฌ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ X-๋นํจ์จ์ฑ ๋ฐ ์ต์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ๋ฅผ ๋ถ์ํด ๋ด์ผ๋ก์จ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๋ชจํ ์ ํ๊ณ์ ์ ๋ณด์ํด ๋ณด๊ณ ์ ํ๋ค. 1. ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๋ฅผ ์ด์ฉํ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ถ์ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๋ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ด ์ธ ์ ์์ผ๋ฉฐ, ์ ์ ํ ๋น์ฉํจ์๊ฐ ๋๊ธฐ ์ํด์๋ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ๋์ฐจ์ฑ ๋ฐ ๋์นญ์ฑ ์ ์ฝ์กฐ๊ฑด์ ๋ง์กฑํ์ฌ์ผ ํ๋ค. Ln TC t = α 0 + n i =1 α it LnY it + k j =1 β it LnP jt + 1/2 n i =1 n h =1 γ iht LnY it LnY ht + 1/2 k j =1 k l =1 δ jlt LnP it LnP lt + n i =1 k j =1 g ijt LnY it LnP jt + ε it ----------(1) ๋์นญ์ฑ ์ ์ฝ : γ ijt = γ jit, δ ijt = δ jit, for all i and j. ๋์ฐจ์ฑ ์ ์ฝ : k j =1 β jt = 1, n i =1 δ jlt = 0, k j =1 g ijt = 0, for all j and i ๋จ, TC t = ์ด๋น์ฉ, t = ์๊ฐ Y it = i ์์ฐ๋ฌผ์ ์์ฐ๋, i = 1,..., n, t = ์๊ฐ = j ์์ฐ์์์ ๊ฐ๊ฒฉ, j = 1,..., k, t = ์๊ฐ, ε = ์์ธก์ค์ฐจ P jt (1) ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์ฐ์ , ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ(economics of scale)์ด๋ ์์ฐ๊ท๋ชจ๊ฐ ์ฆ๊ฐํจ์ ๋ฐ๋ผ ํ๊ท ์์ฐ๋น์ฉ์ด ๊ฐ์ ํ๋ ํ์์ผ๋ก์ ์ ์ํ ์ ์๋ ๋ฐ, ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ด ๋น์ฉ์ ์์ฐ๋์ ๋ํ ํ๋ ฅ๋๋ฅผ ๊ณ์ฐํด ๋ด์ผ๋ก ์จ ์ด๋ฅผ ์ธก์ ํ ์ ์๋ค. SA nt = Σ { Y it /C t C(Y t )/ Y it } = Σ { LnC(Y t )/ Ln(Y it ) } ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ์ ์ (4)์ ๋ ๋ฆฝ๋ณ์์ ์ข ์๋ณ์๋ค์ด ๋ชจ๋ ๋ก๊ทธ๊ฐ์ด๋ฏ๋ก (4)์์ ๊ฐ ์์ฐ๋ฌผ(LnY 1t, LnY 2t, LnY 3t, LnY 4t )๋ก ํธ๋ฏธ๋ถํ ๊ฐ์ ๋ํจ์ผ๋ก์จ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์๋ฅผ ๊ตฌํ ์ ์๋ค. 3) 3) ๊ฐ์ฅ ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ์ฌ์ฉ๋๋ ๋ฐฉ์ฌ์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์งํ, ์ฆ ์ฃผ์ด์ง ์์ฐ์์๊ฐ๊ฒฉํ์์ ์์ฐ๋ฌผ๊ตฌ์ฑ์ ๋ณ๋์์ด ์์ฐ๋ฌผ์ ๊ฐ์ ๋น์จ๋ก ์ฆ๊ฐ์ํฌ ๊ฒฝ์ฐ ๋น์ฉ์ด ์ด๋ป๊ฒ ๋ณ๋ํ๋๊ฐ์ ๋ํ ํ๋ ฅ์ฑ์ ์ธก์ ํ๋ ์งํ์ด๋ค. ํํธ, ์ข์นํฌ (1995)๋ ๋์ถ๋ SA nt์ ๊ฐ์ ๋ํ์ฌ ๋ณ๋์ tํต๊ณ๋์ ๊ตฌํ ํ ๋ค์ ์ ์์ฑ ๊ฒ์ฆ์ ์ค์ํ์ฌ์ผ ํ๋ค๊ณ ๋ณด๊ณ ์์ผ๋, ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์์ ์ถ์ ์ ํตํ์ฌ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ์ธก์ ํ๊ณ ์๋ ์ด์ํ (1992), ๋ฐ๊ฒฝ์(1994), ์ ์ด์ฐฌ ๋ฑ (2000)์ ์ถ์ ๋ ๋น์ฉํจ์๋ฅผ ํตํ์ฌ ๋์ถ๋ SA nt์ ๊ฐ์ ๋ํ์ฌ ๋ณ๋์ ์ ์์ฑ ๊ฒ์ฆ์ด ํ์ํ๋ค๋ ๋ ผ์ ์์ฒด๊ฐ ์์ผ๋ฉฐ, ์ ์์ฑ ๊ฒ์ฆ์ ๋ค์ ์ค์ํ์ง๋ ์๊ณ ์๋ค. ๋ณธ ๋ ผ๋ฌธ์์๋ SA nt์ ๊ฐ์ ๋ํ์ฌ ๋ณ๋์ ์ ์์ฑ ๊ฒ์ฆ์ ์ค์ํ์ง ์์๋ค. - 9 -
> 1 : ์ ์ฒด(์์ฐ๋ฌผ๋ณ) ๊ท๋ชจ์ ๋น๊ฒฝ์ ์ํ SA nt = Σα i + ΣΣγ ih LnY ht + ΣΣg ij LnP jt = 1 : ์ ์ฒด(์์ฐ๋ฌผ๋ณ) ๊ท๋ชจ์ ๋ํ ์ํ๋ถ๋ณ ----------(2) < 1 : ์ ์ฒด(์์ฐ๋ฌผ๋ณ) ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ํ (2) ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ํํธ, ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ(economics of scope)์ด๋ ํ๋์ ๊ธฐ์ ์ด ๋ณต์์์ฐ๋ฌผ์ ๋์์ ์์ฐํ๋ ๋ฐ ์์๋๋ ๋น์ฉ์ด 2๊ฐ ์ด์์ ๊ธฐ์ ์ด ์ด๋ค ์์ฐ๋ฌผ์ ๊ฐ๊ฐ ๋ถ๋ฆฌํ์ฌ ์์ฐํ๋ ๋ฐ ์์๋๋ ๋น์ฉ์ ํฉ๊ณ๋ณด๋ค ์ ์ ๋ ๋ํ๋๋ ๋น์ฉ์ ์ฝํจ๊ณผ๋ผ ์ ์ํ ์ ์์ผ๋ฉฐ, ์ด๋ฅผ ์์ผ๋ก ๋ํ๋ด๋ฉด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค. SC n = [ {C(Y 1t, 0, 0, 0) + C(0, Y 2t, 0, 0) + C(0, 0, Y 3t, 0) + C(0, 0, 0, Y 4t ) - C(Y 1t, Y 2t, Y 3t, Y 4t )} C(Y 1t, Y 2t, Y 3t, Y 4t ) ] > 0 -------------------(3) ๋จ, C(Y 1t, 0, 0, 0) = Y 1t ์์ฐ์๋ง ํนํํ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๋น์ฉ, C(Y 1t, Y 2t, Y 3t, Y 4t ) = Y 1t, Y 2t, Y 3t, Y 4t ๋ฅผ ๋ชจ๋ ์์ฐํ๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ ๋น์ฉ ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ์ด๋ฅผ ์ค์ฆ๋ถ์ํจ์ ์์ด์๋ ์ค์ ๋ก๋ Y it 0์์๋ ๋ถ๊ตฌํ๊ณ ์ ์์ ๋ฐ๋ผ Y it =0์ผ๋ก ์ฒ๋ฆฌํจ์ผ๋ก์จ ํ๋ณธ ๋ฐ์ผ๋ก ๋ฒ์ด๋ ํ๊ฐ๋ฅผ ํ๊ฒ ๋๋ ๋ฌธ์ ๊ฐ ๋ฐ์ํ๋ฏ๋ก, ์ด๋ฅผ ํด์ํ๊ธฐ ์ํ์ฌ Y it =0์ ํ๋ณธ์ค ์ต์๊ฐ(Y m it)์ผ๋ก ๋์ฒดํ๋ฉด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ด ๋ํ๋ผ ์ ์์ผ๋ฉฐ, WSC nt ์ ๊ฐ์ ๋ฐ๋ผ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์ํ์ฌ๋ถ๋ฅผ ํ์ธํ ์ ์๋ค. WSC n = [ {C(Y 1t, Y m 2t, Y m 3t, Y m 4t) + C(Y m 1t, Y 2t, Y m 3t, Y m 4t) + C(Y m 1t, Y m 2t, Y 3t, Y m 4t) + C(Y m 1t, Y m 2t, Y m 3t, Y 4t ) - C(Y 1t, Y 2t, Y 3t, Y 4t )} C(Y 1t, Y 2t, Y 3t, Y 4t ) ] > 0 -------------------(4) WSC n > 0 : ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ํ, WSC n < 0 : ๋ฒ์์ ๋น๊ฒฝ์ ์ํ 2. ๋ณ๋์ด์คํจ์๋ฅผ ์ด์ฉํ X-๋นํจ์จ์ฑ ๋ฐ ์ต์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ถ์ ๋ณธ์ฅ์์๋ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๋ฅผ ์ด์ฉํ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ถ์์ด ๊ฐ๋ ํ๊ณ์ ์ ๋ณด ์ํ๊ธฐ ์ํ์ฌ ๋ณ๋์ด์คํจ์๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ X-๋นํจ์จ์ฑ ๋ฐ ์ต์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๋ถ์ํด ๋ณด๊ธฐ๋ก ํ๋ค. ๋จผ์ , m๊ฐ์ ์์ฐ๋ฌผ๊ณผ (n-m)๊ฐ์ ๋ณ๋์์ฐ์์, k๊ฐ์ ๊ณ ์ ์์ฐ์์๊ฐ ์๋ ๊ฒฝ์ฐ์ Fuss normalized quadratic variable profit function์ ์ด์ฉํ ์ต์ ๋ณ๋์ด์คํจ์์ ์ผ๋ฐ์ ํํ๋ π*(p, z) = π(p 1,ใใใ, p m, p m+1, ใใใ, p n, z 1,ใใใ, z k )๋ก ํ์ํ ์ ์๋๋ฐ, ์ด ์์์ ๊ฐ ๊ฒฉ์ ํ์คํํ๊ธฐ ์ํ์ฌ ๋ชจ๋ ๊ฐ๊ฒฉ์ p n ์ผ๋ก ๋๋์ด์ฃผ๊ณ , ๋ณ๋์ด์ค๋ p n ์ผ๋ก ๋๋์ด์ฃผ๋ฉด π*(p, z)/p n = π(p 1 /p n ใใ, p m /p n, p m+1 /p n ใใ, p n-1 /p n, p n /p n, z 1,ใใ, z k )๋ก ์ธ ์ ์๋ค. ์ฌ๊ธฐ์ ์ p n /p n ์ ์์๊ฐ ๋๋ฏ๋ก π*(p, z)/p n ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น์ง ์์ผ๋ฏ๋ก ์ด๋ฅผ ์ ์ธ์ํจ ๋ค์ ์ด๋ฅผ 2 ์ฐจํญ๊น์ง Tayler s series๋ก ์ ๊ฐํ๋ฉด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ๋ณ๋์ด์คํจ์๋ฅผ ๋์ถํ ์ ์๋ค. π*(p, z)/p n = n i =1 α i (p i / p n ) + 1/2 n -1 i =1 n -1 j =1 φ ij (p i p j / p 2 n) + k r =1 β r z r + 1/2 k r =1 k s =1 θ rs z r z s + n -1 i =1 k r =1 γ ri (p i / p n ) z r ----- - 10 -
(5) ๋จ, π* : p q(์ต์ ๋ณ๋์ด์ค), p : ์์ฐ๋ฌผ๊ณผ ๋ณ๋์์ฐ์์์ ๊ฐ๊ฒฉ๋ฒกํฐ q ( y, - x) : ์๋ณ๋์์ฐ๋ฌผ์ ๋ฒกํฐ(์์ฐ์์๋ ์์๋ก ํ์), y : ์์ฐ๋ฌผ์ ๋ฒกํฐ, x : ๋ณ๋์์ฐ์์์ ๋ฒกํฐ, z : ๊ณ ์ ์์ฐ์์์ ์( ้ ) ๋ฐ๋ผ์ ์ ์ (5)๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ์ถ์ ํ ์ด์คํจ์์ ์์ฐ๋ฌผํจ์ ๋ฑ 4) ์ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ด ๋ํ๋ผ ์ ์๋ค. π(p, z, ξ)/p n = (α n - ξ m n) + n -1 + 1/2 k i =1 k r =1 s =1 (α i - ξ m n)(p i / p n ) + 1/2 n -1 θ rs z r z s + n -1 i =1 k r =1 i =1 n -1 j =1 φ ij (p i p j / p 2 n) + k r =1 β r z r γ ri (p i / p n ) z r + ε b + (ξ m n - ξ b n) ---- (6) ๋จ, ๋์นญ์ฑ ์ ์ฝ : φ ij = φ ji, i = 1,.., n-1, ๋ฐ θ rs = θ sr, r = 1,.., k, ε b i : ๊ฐ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์ค์ฐจํญ์ ํ๊ท q i (p, z, ξ) = (α n - ξ m i) + n -1 j =1 φ ij (p j / p n ) + k r =1 γ ir z r + v b i + (ξ m i - ξ b i) ------------- (7) ๋จ, ๋์นญ์ฑ ์ ์ฝ : φ ij = φ ji, i = 1,..., n-1, v b i : ๊ฐ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์ค์ฐจํญ์ ํ๊ท (1) X-๋นํจ์จ์ฑ ์ผ๋จ, ์ต์ ๋ณ๋์ด์คํจ์๋ฅผ ์์ ๊ฐ์ด ๊ตฌ์ฑํ ๊ฒฝ์ฐ ๊ฐ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก ์ถ์ ํ ์ ์๋ค. ๋จผ์ , ์ ์ (6) ๋ฐ ์ (7)์ ์ถ์ ํ์ฌ ๊ฐ ๊ณ์ ๋ฐ ๊ฐ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์ค ์ฐจํญ์ ํ๊ท ์ฆ, ^ε b i์ ^v b i๋ฅผ ๊ตฌํ ํ, ξ b i๋ฅผ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก ์ถ์ ํ๋ค. ^ξ b i = ^v max - ^v b, i = 1, ใใใ, n-1, ^ε max - ^ε b, i = 1, ใใใ, n ------------ (8) ์ ์ (8)์์ ์ต๋์น(max), ์ฆ ^v max ๋ ξ b i๊ฐ ๊ฐ์ฅ ์์ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ฅผ ๋ํ๋ด๋ฏ๋ก, i๋ผ๋ ์์ ๋ฌผ ๋๋ ๋ณ๋์์ฐ์์์ ๋ํด์ ๊ฐ์ฅ ํจ์จ์ ์ธ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๊ฐ์ฅ ํจ์จ์ ์ธ ์ฆ ๊ถํ์ฌ์ ^v max ๋ฅผ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ํด์ ์ด ๊ฐ๋ณด๋ค ์์ ์ ๋๊ฐ ์( ้ )์ผ๋ก ์ธก์ ๋ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ๋ํ ๋ธ๋ค. 5) ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ณ๋ก ๊ฐ ๋ณ๋์์ฐ์์์ ์์ฐ๋ฌผ์ ํํ์ก์ผ๋ก ์ธก์ ๋ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ๋ณด ๊ธฐ ์ํด์๋ ๋ค์์ ์ (9)์ ξ b i๋ฅผ ๋์ ํ๋ฉด ๋๋ค. ์ด๋ฌํ ํํ์ก์ผ๋ก ์ธก์ ๋ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ๋ณ ๋์ด์ค์์ ์ฐจ์งํ๋ ๋น์ค์ ๋น๊ตํด ๋ด์ผ๋ก์จ ํํ์ก์ผ๋ก ์ธก์ ๋ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ์ ๊ฑฐํ ๊ฒฝ์ฐ ๋ณ๋์ด์ค์ ์ผ๋ง๋ ์ฆ๊ฐ์ํฌ ์ ์๋์ง๋ ๊ฒ์ฆํด ๋ณผ ์ ์๋ค. X-๋นํจ์จ์ฑ total (์ ์ฒด X-๋นํจ์จ์ฑ) = π(p, z, 0) - π(p, z, ξ) = n i =1 ξ i p i, ------------ (9) (2) ์ต์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ํํธ, ์ฃผ์ด์ง ์์ฐ๋ฌผ๊ณผ ๋ณ๋ํฌ์ ์์์ ๊ฐ๊ฒฉ ๋ฐ ๊ณ ์ ์์ฐ์์์ ์( ๏ฅพ )ํ์์ ์์ฐ๋ฌผ์ ์ต 4) ํธํ ๋ง์ ์ ๋ฆฌ ์ฆ, ๋ณ๋์ด์คํจ์๋ฅผ ๊ฐ๊ฒฉ์ผ๋ก ๋ฏธ๋ถํ๋ฉด ์์ฐ๋ฌผํจ์ ๋ฑ์ ๋์ถํ ์ ์๋ค. 5) ํ๋ํธ, ์์ ๋ ผ๋ฌธ, pp. 141-143 ์ฐธ์กฐ. ์ต๋์น๋ฅผ ๊ฐ๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ๊ฐ ๋น์ ์์ ์ธ ์์ธ์ธ ๊ฒฝ์ฐ์ผ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ด ์์ผ๋ฏ๋ก, ์ถ์ ๋ ์ค์ฐจํ๊ท ์ค์์ ์ ์ผ ํฐ ๊ฐ์์์๋ถํฐ ์์ํ์ฌ 10%์ ์์น์ ์๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ฅผ ๊ฐ์ฅ ํจ์จ์ ์ธ ๊ฒฝ์ฐ๋ก ํ๊ณ ๊ทธ๋ณด๋ค ์ค์ฐจํ๊ท ์ด ํฐ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ ์์ธ์ ์ธ ๊ฒฝ์ฐ๋ก ์ทจ๊ธํ์ฌ 10%์ ์์น์ ์๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์ค์ฐจํ๊ท ๊ณผ ๋๋จธ์ง ์ฆ ๊ถํ์ฌ์ ์ค์ฐจํ๊ท ์ ์ฐจ์ด๋ฅผ ์์ผ๋ก ์ธก์ ๋ X-๋นํจ์จ์ฑ์ผ๋ก ์ถ์ ํ๋ค. - 11 -
์ ๋์ด ํญ์ 0 ๋ณด๋ค ํฌ๋ฉด ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ๊ฐ ์กด์ฌํ๋ค๊ณ ๊ฒฐ๋ก ์ง์ ์ ์๋ค. ์ฆ, ๊ด์ฐฐ๋ ๋ฒ์ ๋ด์ ๋ณ๋ํฌ์ ๋ฌผ๊ณผ ์์ฐ๋ฌผ์ ๊ฐ๊ฒฉ์์ค์์ ์ต์ ์์ฐ๋ฌผ์ ์( ๏ฅพ )์ด ํญ์ 0 ๋ณด๋ค ํฌ๋ค๋ฉด ์ฃผ์ด์ง ๊ฐ ๊ฒฉ๋ฒ์ ๋ด์์๋ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ๊ฐ ์๋ค๊ณ ํ ์ ์๋ค. ๋จผ์ , ๋ชจ๋ ๊ฐ๊ฒฉ์์ค๊ณผ ๊ณ ์ ํฌ์ ์์์ ์ ์ ์์ค์์ ๋ค์์ ์ (10)์ ์ด์ฉํ์ฌ ์ต์ ์์ฐ๋ฌผ์ ์( ๏ฅพ )์ ์ถ์ ํ์ฌ์ผ ํ๋ค. ์( ้ )์ผ๋ก ์ธก์ ๋ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ξ i ๋ก ์ ์ํ๋ฉด ξ i q* i (p, z) - q i (p, z, ξ)๊ฐ ๋๋ค. ๋ฐ๋ผ์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ์กด์ฌํ ๋ ์์ฐ๋ฌผ ๋ฑ์ ์ค์ ๋[q i (p, z, ξ)]์ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ด ๊ตฌํ ์ ์๋ค. q n (p, z, ξ) = (α n - ξ n ) - 1/2 n -1 i =1 n -1 j =1 φ ij (p i p j / p 2 n) + k r =1 β r z r + 1/2 k r =1 k s =1 θ rs z r z s ----- (10) ๊ทธ ๋ค์์ ์์ ๊ฐ์ ๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก ์ถ์ ๋ ์ต์ ์์ฐ๋ฌผ์ ์( ๏ฅพ )์ ๊ฐ์ด 0๋ณด๋ค ํฌ๋ค๊ณ ํต๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ํ ๊ฒฐ๋ก ์ ๋ด๋ฆด ์ ์๋์ง๋ฅผ ๋ณด๊ธฐ ์ํ์ฌ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ tํต๊ณ๋์ ๊ตฌํ ๋ค์, ์ต์ ์์ฐ๋ฌผ์ ์์ด 0 ๋ณด๋ค ์๋ค๋ ๊ท๋ฌด๊ฐ์ค์ ๋ํ์ฌ ๋จ์ธก๊ฒ์ ์ ์ค์ํด ๋ณด๋ฉด ๋๋ค. 6) t = ----------------------- (11) ๋จ, q i * : i ์์ฐ๋ฌผ์ ๋ํ ์ต์ ์์ฐ๋ฌผ์ ์, s : ํ๊ท๋ฐฉ์ ์์ ํ์ค์ค์ฐจ c : ํน์ ๊ด์ฐฐ์น์ ์ธ์๋ณ์๋ฒกํฐ, X : ์ธ์๋ณ์ matrix โ ค. ์๋ฃ์ ์ ์ ๋ฐ ์ค์ฆ๋ถ์ 1. ๋ถ์ ๋์ ๊ธฐ๊ฐ ๋ฐ ์๋ฃ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์ ๋ฐ ๋ณ๋์ด์คํจ์ ์ถ์ ๋์์ด ๋๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ 1997๋ 4์๋ถํฐ 2005๋ 3์๋ง ํ์ฌ๊น์ง ์ข ํฉ์ฆ๊ถ์ ์ ์์ํ๊ณ ์๋ ๊ตญ๋ด์ฆ๊ถํ์ฌ(1997ํ๊ณ์ฐ๋ ~ 2004ํ๊ณ์ฐ๋ ๊ธฐ๊ฐ ์ค ์ธ๊ตญ๊ณ๋ก ์ ํ๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ ํฌํจ, ์ข ํฉ๊ธ์ตํ์ฌ ๋ฐ ํฌ์์ ํํ์ฌ ๋ฑ์์ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ก ์ ํ๋ ํ์ฌ ์ ์ธ) 26๊ฐ์ฌ๋ฅผ ํ๋ณธ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ก ์ ์ ํ์๋ค. ๋ํ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ท๋ชจ๋ณ ๋น๊ต๋ฅผ ์ํ์ฌ 2005๋ 3์๋ง ํ์ฌ ์์ฐ์ด์ก 2์กฐ์ ์ด์์ธ ํ์ฌ(5๊ฐ์ฌ, ํฌ์์ ํํ์ฌ ๋ฑ์์ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ก ์ ํ ํ ํ์ฌ ์ ์ธ)๋ฅผ ํ๋ณธ ๋ํ์ฌ(โ ข์ฅ์ ๊ฒฝ์์ค์ ๋ถ์์์ ๋ํ์ฌ๋ก ๋ถ๋ฅ๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ 5๊ฐ์ฌ์ ๊ฐ ์)๋ก, ์์ฐ์ด์ก 2์กฐ์ ๋ฏธ๋ง์ธ ํ์ฌ 21๊ฐ์ฌ(โ ข์ฅ์ ๊ฒฝ์์ค์ ๋ถ์์์ ์ค์ํ์ฌ๋ก ๋ถ๋ฅ๋ ์ฆ๊ถ ํ์ฌ ์ค์์ ์ข ํฉ์ฆ๊ถ์ ์ ์์ํ๊ณ ์๋ ํ์ฌ๋ก์, ์ธ๊ตญ๊ณ ์ฆ๊ถํ์ฌ 3๊ฐ์ฌ๊ฐ ํฌํจ๋์ด ์์ผ๋ 2005๋ 3์๋ง ์ด์ ์ ํฉ๋ณ ๋๋ ํ์๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ ๋ฐ ํฌ์์ ํํ์ฌ ๋ฑ์์ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ก ์ ํํ ํ์ฌ๋ ์ ์ธ)๋ฅผ ํ๋ณธ ์ค์ํ์ฌ๋ก ๊ตฌ๋ถํ์๋ค. 7) ๋ถ์๋์๊ธฐ๊ฐ์ 1997ํ๊ณ์ฐ๋๋ถํฐ 2004ํ๊ณ์ฐ๋ ๊น์ง์ ๊ธฐ๊ฐ(8๋ ๊ฐ)์ผ๋ก ํ์๋ค. ๋ํ ๋ถ์์ ์ฌ์ฉํ ํต๊ณ์๋ฃ๋ ๊ฐ ๋ถ์๋์ํ์ฌ์ ๋งค๊ฒฐ์ฐ๊ธฐ 6) ํ๋ํธ, ์์ ๋ ผ๋ฌธ, pp. 144-145. 7) 1997๋ 4์ ~ 2005๋ 3์ ๊ธฐ๊ฐ์ค ์ข ํฉ์ฆ๊ถ์ ์ ์์ํ๋ ๊ตญ๋ด์ฆ๊ถํ์ฌ์ค ์์ฐ์ด๊ณ, ์๊ธฐ์๋ณธ, ์๋ณธ๊ธ ๋ฐ ์ฃผ์ ์์ ์ค์ ๋ฑ์ ๊ฐ์ํ์ฌ ์์ 5๊ฐ์ฌ๋ฅผ ํ๋ณธ ๋ํ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ก, ๊ทธ ์ธ์ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ค์์ ๊ฐ์ ๊ธฐ๊ฐ ๋์ ํฉ๋ณ ๋ฑ์ ๋ฐ๋ผ ํ์ฌ๊ฐ ์๋ฉธ๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ฅผ ์ ์ธํ 21๊ฐ์ฌ๋ฅผ ํ๋ณธ ์ค์ํ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ก ๋ถ๋ฅํ์๋ค. ์์ ์ดํด๋ณธ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ์ด๋ฌ ํ ๊ท๋ชจ๋ณ ๋ถ๋ฅ๊ธฐ์ค์ ๊ธ์ต๊ฐ๋ ์์ ๋ณด๋ ์ฐ๊ตฌ ์๋ฃ, ์ฆ๊ถ์ ๊ณ ๋ฐ ๊ด๋ จ๊ธฐ๊ด์ ์ฐ๊ตฌ์๋ฃ์์๋ ๋๋ฆฌ ์ฌ์ฉ๋๊ณ ์๋ค. - 12 -
์ ๋์ฐจ๋์กฐํ, ์์ต๊ณ์ฐ์ ๋ฐ ๊ฑฐ๋์ค์ ์๋ฃ ๋ฑ์ผ๋ก๋ถํฐ ์ถ์ถํ์๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋ณธ ๋ ผ๋ฌธ์์๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ฅผ ์์ฐ๊ธฐ๋ฅ์ ์ํํ๋ ๊ธ์ตํ์ฌ๋ก ๋ณด์๋ค. 8) 2. ๋ถ์๋์ ๋ณ์์ ์ ์ (1) ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๋ชจํ ์์ ๊ฐ์ ์ํฉ์ ๋ฐ์ํ์ฌ, ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์ ์ถ์ ๋ชจํ์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ์ข ์๋ณ์๋ก์๋ ์์ ๋น์ฉ(์ธ๊ฑด๋น, ๊ธ์ต๋น ๋ฌผ๊ฑด๋น์ ํฉ)์ ์ฌ์ฉํ๊ณ , ๋ ๋ฆฝ๋ณ์๋ก์๋ ์์ฐ๋ฌผ 9) ๋ก ๊ณ ์ ์ ๋ฌด ๋ฐ ๊ฒธ์ ์ ๋ฌด์ ๋์ํ๋ ์ํ๋งค๋งค ์์๋ฃ ์์ , ์๊ธฐ๋งค๋งค์ด์ต, ์ธ์์ฃผ์ ์์๋ฃ ๋ฐ ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์์๋ฃ ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๋ฉฐ, ์์ฐ์์๊ฐ๊ฒฉ์ผ๋ก ๋จ์๋น ์ธ๊ฑด๋น, ๋จ์๋น ๊ธ์ต๋น 10) ๋ฐ ๋จ์๋น ๋ฌผ๊ฑด๋น๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ ๋๋ฐ ๋ชจ๋ ์๋น์๋ฌผ๊ฐ์ง์๋ฅผ ๋ฐ์ํ ๊ธ์ก์ด๋ค. (2) ๋ณ๋์ด์คํจ์ ๋ชจํ ๋ณ๋์ด์คํจ์๋ชจํ์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ์ธ์๋ณ์(๋ ๋ฆฝ๋ณ์)๋ ๊ณ ์ ์ ๋ฌด์ ๋์ํ๋ ์ํ๋งค๋งค์์ต๋ฅ , ์ ๊ธฐ๋งค๋งค์์ต๋ฅ , ์ธ์์์ต๋ฅ (์ธ์์์์ต/์ธ์์ค์ ) ๋ฐ ๋ํ์ ์ธ ๊ฒธ์ ์ ๋ฌด์ ๋์ํ๋ ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค ๋ณด์์จ, ๊ธ์ต๋น์ฉ์จ(๊ธ์ต๋น์ฉ/์ฐจ์ ๊ธ), ์ธ๊ฑด๋น์ฉ์จ๊ณผ ๊ณ ์ ์์ฐ ๋ฑ 8๊ฐ์ง๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๊ธฐ๋ก ํ๋ค. ๋ํ ๋ด์๋ณ์(์ข ์๋ณ์)๋ ๋ณ๋์ด์ค, ํ๊ธ ๋์ถ๊ธ, ์ํ๋งค๋งค์ค์ , ์๊ธฐ๋งค๋งค์ค์ , ์ธ์์ค์ , ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์๊ณ , ์์ง์์ 11) ๋ฐ ์ฐจ์ ๊ธ ๋ฑ 8๊ฐ์ง๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์์ผ๋ฉฐ ๋ชจ๋ ์๋น์๋ฌผ๊ฐ์ง์๋ฅผ ๋ฐ์ํ์๋ค. 3. ์ถ์ ๋ฐฉ๋ฒ ๋ณธ ๋ ผ๋ฌธ์์๋ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์์ ์ถ์ ์ ์์ด ๊ตญ๋ด ์ต์ด๋ก ํจ๋๋ถ์(panel analysis)์ ์ค์ํ์๋ค. ์์ ์ดํด๋ณธ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ๊ตญ๋ด์ ๊ธฐ์กด ์ฐ๊ตฌ์์๋ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์ ์ถ์ ์ ๋ชจ๋ ํจ๋์๋ฃ๋ฅผ ํตํฉ์๋ฃ, ์ฆ ํก๋จ๋ฉด์๋ฃ๋ก ์ฒ๋ฆฌํ์ฌ OLS ๋๋ SUR ๋ถ์๋ฐฉ๋ฒ์ ์ด์ฉํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ ํจ๋๋ถ์์ ์ค์ํ ์ฌ๋ก๋ ์์๋ค. ๋ณธ ๋ ผ๋ฌธ์์๋ ํจ๋๋ถ์๋ฐฉ๋ฒ์ ์ ์ฉํ์ฌ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ ์๋ฅผ ์ถ์ ํจ์ ์์ด, ์ผ๋จ ๊ณ ์ ํจ๊ณผ๋ชจํ(fixed effect model)๊ณผ ํ๋ฅ ํจ๊ณผ๋ชจํ(random effect 8) ๊ตญ๋ด์ธ์ ๊ธฐ์กด ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๋ชจ๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์๋น์ค์ ๋ฌด๋ฅผ ์์ฐ๊ธฐ๋ฅ์ผ๋ก ํ์ ํ๊ณ ์๋ค. 9) ์์ฐ๋ฌผ์ ๋๋ฆฌ๋ณ์๋ก์๋ ๊ฑฐ๋ ๋ฑ์ ๊ดํ ์ค์ ๋๋ ์์๋ฃ ์์ ๋ฑ์ ์ฌ์ฉํ ์ ์๊ฒ ์ผ๋, 1996๋ ์ดํ ์ฃผ๊ฐ์ง ์์ ๋ฌผ, ๊ธฐ์ ์ตํต์ด์ ๊ฑฐ๋ ๋ฑ์ด ๊ฐ๋ฅํ๊ฒ ๋๋ฉด์ ๊ฑฐ๋ ๋ฑ์ ๊ดํ ์ค์ ์ ์ด์ ๊ณผ ๋น๊ตํ๊ธฐ ์ด๋ ค์ธ ์ ๋๋ก ๋ํญ ์ฆ ๊ฐํ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๊ฑฐ๋์ค์ ๋ณด๋ค๋ ์์๋ฃ ๋ฐ ๋งค๋งค์ด์ต ๋ฑ์ ์์ฐ๋ฌผ์ ๋๋ฆฌ๋ณ์๋ก ์ฌ์ฉํ๋ ๊ฒ์ด ๋์ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ ๋์๊ณ , ํนํ ์์ ์ดํด๋ณธ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด 1997ํ๊ณ์ฐ๋ ์ดํ๋ถํฐ๋ ์ธ์์ฃผ์ ์์๋ฃ์ ์ธ์์ฃผ์ ์์๋ฃ๊ฐ ์์๋ฃ ์์ ์ ์ ์ฐจ์งํ๋ ๋น์ค๋ณด๋ค ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์์๋ฃ์ ์์ต์ฆ๊ถํ๋งค์์๋ฃ๊ฐ ์์๋ฃ ์์ ์์ ์ฐจ์งํ๋ ๋น์ค์ด ์ ๋์ ์ผ๋ก ํฌ๊ณ ๋๋ค๋ ์ ์ ๊ฐ์ํ์ฌ ๊ฒธ์ ์ ๋ฌด๋ฅผ ๋ํํ๋ ์์ฐ๋ฌผ(๋ ๋ฆฝ๋ณ์)๋ก์ ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์์๋ฃ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋ค(๋ํ, ์ ์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์ค์ ์ ๊ดํ ํต๊ณ์๋ฃ๊ฐ 2002๋ 3์๋ง๋ถ๋ถํฐ ์ ์๊ฐ ๊ฐ๋ฅํ๋ค๋ ์ ๋ฑ๋ ๊ฐ์ํ์๋ค). 10) ๋จ์๋น ๊ธ์ต๋น๋ฅผ ์ ํํ๊ฒ ์ฐ์ถํ๊ธฐ ์ํด์๋ ๊ธ์ต๋น์ฉ์ ์ฐจ์ ๊ธ ๋ฑ์ ํ์์ผ๋ก ๋๋์ด ์ฃผ์ด์ผ ํ์ง๋ง ๊ฐ ์ฆ๊ถ ํ์ฌ์ ๋งคํ๊ณ์ฐ๋์ ์ฐจ์ ๊ธ ๋ฑ์ ํ์์๋ฃ๋ฅผ ํ๋ณดํ ์ ์์ด ๊ฐ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๋์ฐจ๋์กฐํ์์ ์ฐจ์ ๊ธ ๋ฑ์ ์์ก์ ์ฐจ์ ๊ธ ๋ฑ์ ํ์์ ๋๋ฆฌ๋ณ์๋ก ์ฌ์ฉํ์๋ค. ๋จ์๋น ์ธ๊ฑด๋น ๋ฌผ๊ฑด๋น๋ ๋จ์๋น ๊ธ์ต๋น์ ๊ฒฝ์ฐ์ ๋ง์ฐฌ๊ฐ์ง๋ค. 11) ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์๊ณ ์ ํต๊ณ๋ 2002๋ 3์๋ง๋ถํฐ ์ ์๊ฐ ๊ฐ๋ฅํ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ 1998๋ 3์๋ง~2001๋ 3์๋ง ๊ธฐ๊ฐ ๋ ์์ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ณ ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์๊ณ ๋ ๊ธ์ต๊ฐ๋ ์ ๋ฐํ์๋ฃ ๋ฑ์ ํตํ์ฌ ํ๋ณดํ ๋งค๊ฒฐ์ฐ๊ธฐ๋ง ์ ์ฒด ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์์ต ์ฆ๊ถ ํ๋งค๋ณด์์จ์ ๊ฐ๋ณ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์ผ๊ด์ ์ผ๋ก ์ ์ฉํ์ฌ ์ถ์ ํ์๋ค. ๋ํ ์์ง์์์ (-)3,500์ ๊ณฑํ ๊ฒ์ ๋ณ๋ํฌ ์ ์์๋ก์, ์ํ๋งค๋งค์ค์ ๋ฑ๊ณผ ๋น๊ตํ์ฌ ์์ง์์์ ํํ์ ํฌ๊ธฐ๋ฅผ ์กฐ์ ํ๊ธฐ ์ํ ๊ฒ์ด๋ผ๋ ํ๋ํธ(1999)์ ๊ถ๊ณ ๋ฅผ ์์ฉํ์๋ค. - 13 -
model) ์ค ์ด๋ ๋ชจํ์ด ์ ์ ํ์ง๋ฅผ ์ ๊ฒํ ํ์ ๊ฐ๋ณํจ๊ณผ(idividual effect)์ ์๊ฐํจ๊ณผ(time effect)์ ์ ์์ฑ์ ํ์ธํด ๋๊ฐ๋ ๋ฐฉ์์ ์ทจํ์๋ค. ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ ๊ณ ์ ํจ๊ณผ๋ชจํ๋ณด๋ค๋ ํ๋ฅ ํจ๊ณผ๋ชจ ํ์ด ๋ ๋์ ๋ชจํ์ผ๋ก, ํ๋ฅ ํจ๊ณผ๋ชจํ ์ค์์๋ ๊ฐ๋ณํจ๊ณผ์ ์๊ฐํจ๊ณผ๊ฐ ๋์์ ๊ณ ๋ ค๋ ๊ฒฝ์ฐ ์ ์์ฑ์ด ๋๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ํํธ, ๋ณ๋์ด์คํจ์๋ฅผ ์ถ์ ํจ์ ์์ด์๋ SUR(Seemingly Unrelated Regression) ๋ถ์๋ฐฉ๋ฒ์ ์ฌ์ฉํ์๋ค. 12) ์ฆ, ๋ณ๋์ด์คํจ์ ๋ฐ ๊ฐ ์์ฐ๋ฌผํจ์๋ฅผ ๋์์ ์ถ์ ํ์ฌ์ผ ํ๋ ๋ถ์๋ชจํ์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ๊ฐ ํจ์์ ์ค์ฐจํญ์ด ๊ตฌ์กฐ์ ์ผ๋ก ์๊ด๊ด๊ณ์ ์์ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ถ์ ํ์ฌ์ผ ํ ํ๋ผ๋ฉํฐ์ ์๊ฐ ๋๋ฌด ๋ง์ ํต์์ ์ต์์์น๋ฒ(OLS)์ ์ํด์๋ ํจ์จ์ ์ธ ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ฅผ ๋ณด์ฅํ ์ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์, ๊ฐ ํจ์์ ์ค์ฐจํญ์ ๊ตฌ์กฐ์ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ๋ฐ์ํ๊ณ ์์ ๋(๊ด์ฐฐ์๋ฃ ์ ๋ฐฉ์ ์์-ํ๋ผ๋ฏธํฐ์)๋ฅผ ์ถ๊ฐ์ ์ผ๋ก ํ๋ณดํ ์ ์์ด ํ๋ผ๋ฉํฐ๋ฅผ ๋ณด๋ค ํจ์จ์ ์ผ๋ก ์ถ์ ํ ์ ์๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ธ SUR๋ถ์๋ฐฉ๋ฒ์ ์ฌ์ฉํ์๋ค. 4. ์ค์ฆ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ (1) ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์ ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ β 1, β 2 ๋ฐ β 3 ์ ๊ณ์๊ฐ ๋ชจ๋ ์(+)์ผ๋ก ๋ํ๋ ์์ฐ์์์ ๊ฐ๊ฒฉ์์น์ ๋ฐ๋ผ ๋น์ฉ์ด ์ฆ๊ฐํ๋ ๋จ์กฐ์ฆ๊ฐ์ฑ์ ๋ง์กฑ์ํค๋ ๋ฑ ์ ์ ํ ๋น์ฉํจ์๊ฐ ๋์ถ๋์๋ค. ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๋ชจํ ์ ์ ํฉ๋๋ฅผ ๋ํ๋ด๋ ๊ฐ 0.89๋ก ๋ชจํ์ ์ค๋ช ๋ ฅ๋ ๋์ ํธ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค(< ํ 14 > ์ฐธ์กฐ). < ํ 14 > ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์ ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ ๊ณ์ ๊ด๋ จ๋ณ์ ๊ณ์๊ฐ t-ํต๊ณ๋ ๊ณ์ ๊ด๋ จ๋ณ์ ๊ณ์๊ฐ t-ํต๊ณ๋ α 0 ์์ํญ -6.9108-2.649*** γ 24 LN Y 2 * LN Y 4 0.0064 0.79375 α 1 LN Y l 1.5160 4.20616*** γ 34 LN Y 3 * LN Y 4 0.0313 1.72532** α 2 LN Y 2 0.2917 1.61067* δ 12 LN P l * LN P 2-0.2592-3.52166*** α 3 LN Y 3 1.0286 2.79799*** δ 13 LN P l * LN P 3 0.0199 0.36024 α 4 LN Y 4-0.8263-4.93221*** δ 23 LN P 2 * LN P 3-0.0421-1.6038* * β 1 LN P 1 0.4870 1.17821 g 11 LN Y l * LN P 1-0.2195-3.64508*** β 2 LN P 2 0.1998 0.51426 g 12 LN Y l * LN P 2 0.0662 2.43335*** β 3 LN P 3 0.3131 1.14685 g 13 LN Y l * LN P 3 0.0113 0.43287 γ 11 2 0.5 * LN Y l 0.0930 2.07007** g 21 LN Y 2 * LN P 1-0.0120-0.31506 γ 22 2 0.5 * LN Y 2 0.0017 0.19652 g 22 LN Y 2 * LN P 2 0.0391 2.19364** γ 33 2 0.5 * LN Y 3 0.0749 2.8056*** g 23 LN Y 2 * LN P 3-0.0242-1.85386* γ 44 2 0.5 * LN Y 4-0.0068-0.73544 g 31 LN Y 3 * LN P 1 0.1645 2.64011*** δ 11 2 0.5 * LN P 1 0.4785 2.65473*** g 32 LN Y 3 * LN P 2-0.0482-1.65633* δ 22 2 0.5 * LN P 2 0.0617 1.3061 g 33 LN Y 3 * LN P 3 0.0128 0.52339 δ 33 2 0.5 * LN P 3 0.0394 1.70238* g 41 LN Y 4 * LN P 1 0.0285 1.07718 γ 12 LN Y l * LN Y 2-0.0151-0.93485 g 42 LN Y 4 * LN P 2 0.0130 0.92504 γ 13 LN Y l * LN Y 3-0.1557-5.55919*** g 43 LN Y 4 * LN P 3 0.0008 0.06907 γ 14 LN Y l * LN Y 4 0.0246 1.44542 g 43 LN Y 4 * LN P 3 0.0008 0.06907 γ 23 LN Y 2 * LN Y 3-0.0448-2.61118*** 0.8859 ์ฃผ : β 1+β 2+β 3 = 1์ด๋ผ๋ ์ ์ฝ์กฐ๊ฑด์ ๋ถ๊ณผํ์ฌ ์ถ์ ํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ก์, ***๋ 1% ์ ์์์ค, **๋ 5% ์ ์์์ค, *๋ 10% ์ ์์์ค์ ๊ฐ๊ฐ ๋ํ๋. 12) ์ฌ๊ธฐ์์๋ ํต๊ณ์๋ฃ๊ฐ ๋น๋ก ํจ๋ํ์์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋์ด ์๋ค๊ณ ํ๋๋ผ๋ ์ด๋ฅผ ํตํฉ์๋ฃ, ์ฆ ํก๋จ๋ฉด์๋ฃ๋ก ์ฒ๋ฆฌํ๋ค. - 14 -
๊ฐ. ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์ธก์ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ถ์๋ชจํ์ ์ค์ ์์ ๋์ถ๋ ์ (2)์ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์ ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ(< ํ 14 >) ๋ฑ์ ์ด์ฉํ์ฌ ๊ท ๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ์ธก์ ํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ < ํ 15 >์ ๊ธฐ๋ก๋์ด ์๋๋ฐ, ๋ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ ์์ฐ๋์ด 1๋จ์ ์ฆ๊ฐํ ๋ ์ด๋น์ฉ์ 0.65๋จ์๊ฐ ์ฆ๊ฐํ๋ ๋ฐ๋ฉด, ์ค์ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ ์์ฐ๋์ด 1๋จ์ ์ฆ๊ฐํ ๋ ์ด๋น์ฉ์ด 0.80๋จ ์๊ฐ ์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ํ, ์ฆ๊ถ์ ๋ฌด๋ณ๋ก ๋ณด๋ฉด ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์๋ 0.44 ๋ก ๋ํ๋ ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด, ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ฐ ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์ ๋ฌด ๋ฑ ๋ค๋ฅธ ์ ๋ฌด์ ๋นํ์ฌ ์๋์ ์ผ๋ก ๊ท ๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์๊ฐ ๋์ ๊ฒ์ผ๋ก, ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์๋ 0.26์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. 13) < ํ 15 > ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์ ๋ฌด๋ณ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์ ๊ตฌ ๋ถ ์ ์ฒด ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด ์์ต์ฆ๊ถํ๋งค์ ๋ฌด ์ ์ฒด 0.7761 0.4432 0.0310 0.2674 0.0345 ๋ํ์ฌ 0.6552 0.4696-0.0148 0.1081 0.0923 ์ค์ํ์ฌ 0.8048 0.4369 0.0419 0.3053 0.0208 ์ฃผ : ์ ์ฒด๋ ํ๋ณธ์ฆ๊ถํ์ฌ 26๊ฐ์ฌ, ๋ํ์ฌ๋ 5๊ฐ์ฌ ๋ฐ ์ค์ํ์ฌ๋ 21๊ฐ์ฌ์ ํ๊ท ๊ฐ์[์ดํ ๊ฐ์]. ํํธ, ์๊ฐ์ ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฆ๊ถํ์ฌ ๊ท๋ชจ๋ณ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์๋ฅผ ์ธก์ ํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด < ํ 16 >๊ณผ ๊ฐ์๋ฐ, ๋ํ์ฌ์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์๋ ์ ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๋ฎ์์ง๊ณ ์๋ ๋ฐ๋ฉด ์ค์ํ ์ฌ์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์๋ ๋์์ง๊ณ ์์์ ์ ์ ์๋ค. < ํ 16 > ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์ฐ๋๋ณ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์ ๊ตฌ ๋ถ 97ํ๊ณ์ฐ๋ 98ํ๊ณ์ฐ๋ 99ํ๊ณ์ฐ๋ 00ํ๊ณ์ฐ๋ 01ํ๊ณ์ฐ๋ 02ํ๊ณ์ฐ๋ 03ํ๊ณ์ฐ๋ 04ํ๊ณ์ฐ๋ ์ ์ฒด 0.7223 0.7903 0.7342 0.7826 0.7733 0.8057 0.7940 0.8060 ๋ํ์ฌ 0.5953 0.7097 0.6436 0.6682 0.6878 0.6749 0.6294 0.6325 ์ค์ํ์ฌ 0.7526 0.8095 0.7558 0.8098 0.7937 0.8368 0.8332 0.8471 ์ด์ ๊ฐ์ด ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ๊ฐ ์ข ํฉ์ฆ๊ถ์ ์ ์์ํจ์ ์์ด์ ์ ์ฒด ์ ๋ฌด๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ๊ณ ์ ์ ๋ฌด ๋ฐ ๊ฒธ์ ์ ๋ฌด ๊ฐ๊ฐ์ ์์ด์๋ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ์ํํ ์ ์์๋ ์์ธ์ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ์ ์ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ถ๋ก ํ ์ ์๋ค. ์ฒซ์งธ, ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ์์ด์์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์ํ์ ๋ฌด์๋ณด๋ค ๋ ์ธํ์๊ธฐ ๊ณผ์ ์ ๊ฑฐ์น๋ฉด์ ๊ตฌ์กฐ์กฐ์ ๋ฑ์ ํตํ์ฌ ๊ฒฝ์์ ํจ์จ์ฑ์ ์ ๊ณ ํ๋ ํํธ ์ ๋ฐ์ ์ธ ๋น 13) ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๊ฐ ๋น์ฉํจ์๋ก์์ ํน์ฑ์ ๋ง์กฑ์ํค๋ ์ ์ ํ ๋น์ฉํจ์๋ก ์ถ์ ๋์์์๋ ๋ํ์ฌ์ ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด์ ๋ํ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์๊ฐ ์(-)์ผ๋ก ๋ํ๋ ๊ฒ์ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ์ด์ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์ฆ, ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด (์ธ์์ฃผ์ ์์๋ฃ)์ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด(์๊ธฐ๋งค๋งค์ด์ต)๊ฐ์ ๊ต์ฐจํญ์ธ LNY 2*LNY 3์ ๊ณ์ γ 23๊ฐ -0.0448๋ก ์ถ์ ๋์๊ณ , ์ธ์ ์ฃผ์ ์ ๋ฌด(์ธ์์ฃผ์ ์์๋ฃ)์ ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด(์ํ๋งค๋งค์์๋ฃ)๊ฐ์ ๊ต์ฐจํญ์ธ LNY 1*LNY 2์ ๊ณ์ γ 12๊ฐ -0.0151๋ก ์ถ์ ๋์์ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ, ๋ํ์ฌ์ LNY 3(์๊ธฐ๋งค๋งค์ด์ต) ๋ฐ LNY 1(์ํ๋งค๋งค์์๋ฃ)๋ ์ค์ํ์ฌ์ ๊ทธ๊ฒ๋ณด๋ค ๊ท๋ชจ๊ฐ ํฌ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ์ธก์ ํ๋ ์ (6)์ γ 23LnY 3t๊ฐ ๋ฐ γ 12LnY 1t๊ฐ์ด ๋ค๋ฅธ ์ ๋ฌด๊ฐ์ ๊ต์ฐจํญ์ ๊ฐ๋ณด ๋ค ํฐ ์(-)์ ๊ฐ์ผ๋ก ์ธก์ ๋์ด, ๊ฒฐ๊ตญ SA 2t์ ๊ฐ(α 2 + γ 22LnY 2t + γ 12LnY 1t + γ 23LnY 3t + γ 24LnY 4t + g 21LnP 1t + g 22LnP 2t + g 23LnP 3t)์ด ์(-)์ผ๋ก ๊ณ์ฐ๋์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์ด๊ฒ์ ๋ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด์ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด, ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ฐ ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์ ๋ฌด๋ฅผ ๋์์ ์์ํจ์ ๋ฐ๋ฅด๋ ๋น์ฉ์ ๊ฐํจ๊ณผ๊ฐ ์ค์ํ์ฌ์์ ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด์ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ฑ์ ๋ ์์ ์์ํ ๋์ ๋น์ฉ์ ๊ฐํจ๊ณผ๋ณด๋ค ๋ ํฌ๋ค๋ ๊ฒ์ ์๋ฏธํ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๋ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์๊ฐ -0.01๋ก ๋ํ๋ ๊ฒ์ ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด์ ์์์ ๋ฐ๋ฅธ ์ถ๊ฐ๋น์ฉ(์ธ์์ํ ๋ฐ ํฌ์์ํ์ ๊ด๋ฆฌ์คํจ์ ๋ฐ๋ฅธ ํ ๊ฐ์์ค ๋ฐ ๋งค๋งค์์ค ๋ฐ์ ๋ฑ)์ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด์์ ๊ฐ๋ ฅํ ์ ๋ฌด๋ณด์์ฑ์ผ๋ก ์ธํ์ฌ ์ฌ์ค์ ๊ณ ์ ๋๋ ๊ฐ์์ํฌ ์ ์ ๋ค๋ ์๋ฏธ๋ก ํด์์ด ๊ฐ๋ฅํ ๊ฒ์ผ๋ก ์๊ฐ๋๋ค. - 15 -
์ฉ์ ๊ฐ๋ ธ๋ ฅ์ ๊ธฐ์ธ์ฌ ์จ ๊ฒฐ๊ณผ์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณด์์ผ ํ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์๊ฐ ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด ๋ฐ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ฑ์ ๋นํ์ฌ ์๋์ ์ผ๋ก ๋๊ฒ ๋ํ๋ ๊ฒ์ ์ํ๋งค ๋งค์ ๋ฌด๋ ๋ค๋ฅธ ์ ๋ฌด์ ๋นํ์ฌ ๋ณด๋ค ๋ ๋ ธ๋์ง์ฝ์ ์ธ ์ ๋ฌด์ด๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ํ๋๋ ์ธ ๊ฑด๋น ๋ฐ ๋ฌผ๊ฑด๋น์ ์ฆ๊ฐ๋ฅผ ์๋ฐํ ์๋ฐ์ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ผ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. ๋์งธ, ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์ ๋ฌด๊ฐ ์ ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด๋ณด๋ค๋ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ด ๋๊ฒ ๋ํ๋๋ ๊ฒ์ ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์ ๋ฌด๋ ๊ฒธ์ ์ ๋ฌด๋ก์ ๊ธฐ ์กด์ ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ฐ ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด ๋ฑ์ ์ํ ์์ ๋คํธ์ํฌ ๋ฐ ๊ณ ๊ฐ๊ด๋ฆฌ๋ฅ๋ ฅ ๋ฑ์ ํ์ฉํ์ฌ ์ด๋ฃจ์ด์ง๋ ์ ๋ฌด์ด๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์ ๋ฌด์ ๊ด๋ จํ์ฌ์๋ ๋ณ๋์ ์ถ๊ฐ์ ์ธ ๋น์ฉ์ด ๋ฐ์ ํ์ง ์๋๋ค๋ ํ์ค์ด ๋ฐ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. ์ ์งธ, ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด์ ๊ฒฝ์ฐ ์ธ์์ฃผ์ ์์๋ฃ ์ ์ ์ ๊ท๋ชจ๊ฐ ๋งค๋ ๊ฐ์ํ๊ณ ์์์๋ ๋ถ๊ตฌํ๊ณ ๋ํ์ฌ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ค์ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ์๋น ํ ์ ๋์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ด ์ํ๋๊ณ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋๋ฐ, ์ด๋ฌํ ์ด์ ๋ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ์ ๊ฐ๋ ฅํ ์ ๋ฌด๋ณด์์ฑ ๋ฐ ๋น์ฉ๋ณด์์ฑ์ด ๋ฐ์๋ ๊ฒฐ๊ณผ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. ๋ท์งธ, ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด์์๋ ๊ท ๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ด ์ํ๋๊ณ ์๋ ๊ฒ์ 1997๋ 4์๋ถํฐ ์์ ์ฉ์์๋ณธ๋น์จ ๊ด๋ฆฌ์ ๋๊ฐ ์ํ๋จ์ ๋ฐ ๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ค์ด ์ํ๊ฐ์ค์น๊ฐ ๋์ ์ฃผ์์ ๋ณด์ ๋น์ค์ ์ค์ฌ ๋๊ฐ๊ธฐ ์์ํ์๊ณ , ์ด์ ๋ฐ๋ผ ์ ๊ธฐ๋งค๋งค์์ค์์ ๊ฐ์ฅ ํฐ ๋น์ค์ ์ฐจ์งํ๋ ์ฃผ์๋งค๋งค์์ค์ด ์๋์ ์ผ๋ก ๊ฐ์ํ๊ณ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ผ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. ํํธ ๋ํ์ฌ๋ณด๋ค ์ค์ํ์ฌ์ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์๊ฐ ๋์ ๊ฒ์ ์ค์ ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ๋จ๊ธฐ์ฐจ์ ๊ธ ์กฐ๋ฌ ๋ฑ์ ํตํ์ฌ ์๊ธฐ๋งค๋งค๊ท๋ชจ๋ฅผ ํ๋ํ์์ผ๋ ์์ต์ฑ ์ ๊ณ ์๋ ํ๊ณ๊ฐ ์์๊ณ ๊ธ์ต๋น์ฉ์ ๋ถ๋ด๋ ์ ์ง ์์๋ ํ์ค์ด ๋ฐ์๋์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ผ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. ์ ๋ฐ์ ์ธ ์ธก๋ฉด์์ ๋ณด๋ฉด, ๋ํ์ฌ ๋ฐ ์ค์ํ์ฌ ๋ชจ๋ ์ธํ์๊ธฐ๊ณผ์ ์ ๊ฑฐ์น๋ฉด์ ๊ตฌ์กฐ์กฐ์ ๋ฐ ๋น์ฉ์ ๊ฐ ๋ ธ๋ ฅ ๋ฑ์ ๊ธฐ์ธ์ด๊ณ ์๋ ๊ฐ์ด๋ฐ ๋ํ์ฌ๊ฐ ์ค์ํ์ฌ์ ๋นํ์ฌ ์๋์ ์ผ๋ก ๋์ ๊ท๋ชจ ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๋ฌ์ฑํ๊ณ ์์ด์, โ ข์ฅ์ ๊ฒฝ์์ค์ ๋ถ์์์ ์ดํด๋ณธ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ๋ํ์ฌ์ ์์ ์ด์ต ๊ณผ ์ธ์ ์์ด์ต์ด ์ค์ํ์ฌ์ ๊ทธ๊ฒ๋ณด๋ค ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๊ฐํ ์ ์๊ฒ ๋ค. ๋. ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์ธก์ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ถ์๋ชจํ์ ์ค์ ์์ ๋์ถ๋ ์ (4)์ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์ ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ(< ํ 14 >) ๋ฑ์ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ์ธก์ ํ ๊ฒฐ๊ณผ, ๋ํ์ฌ ๋ฐ ์ค์ํ์ฌ ๋ชจ๋ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์๊ฐ ์(-)์ผ๋ก ๋ํ ๋ฌ๋ค. ๊ทธ๋์ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ ์ข ํฉ์ฆ๊ถ์ ๋ฅผ ์์ํ๋ฉด์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ํจ๊ณผ๋ฅผ ์ํํ๊ณ ์์ง ๋ชปํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก๋ ํด์๋ ์์ง๊ฐ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์์ ์ง์ ๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ ์์ ์ถ์ ์ ํตํ์ฌ ์ง์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๊ฒ์ฆํ๊ณ ์ ํ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ๊ณผ ๋นํจ์จ์ฑ ์ด ํผํฉ๋์ด ๋ง์น ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ด ์กด์ฌํ์ง ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ด ์์ผ๋ฉฐ, ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ๊ธ์ต๊ธฐ๊ด์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๊ดํ ๋๋ถ๋ถ์ ์ค์ฆ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ํ ๋ง์ฐฌ๊ฐ์ง์๋ค๋ ์ 14) ์์ ํด ์์์ ์ฃผ์๋ฅผ ์ํ๋ค ํ๊ฒ ๋ค. 14) ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์ ์ถ์ ์ ํตํ์ฌ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๊ฒ์ฆํ ๊ฒฐ๊ณผ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ํ์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ๋ฒ์์ ๋ถ๊ฒฝ์ ๊ฐ ํ์ธ๋์๋ค๋ ๋ณด๊ณ ๋ ์ด์๊ธฐ ์ต๋ฒ์, ์์ ๋ ผ๋ฌธ, 1989; ์ข์นํฌ ์ ์ฌ๊ท , ์์ ๋ ผ๋ฌธ, 1991.10; ์ข์นํฌ, ์์ ์ฑ , 1995; ์ ์์, ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ํ์ฐ์ ์ X-๋นํจ์จ์ฑ ๋ถ์ ๊ธ์ต์ฐ๊ตฌ(ํ๊ตญ๊ธ์ต์ฐ๊ตฌ์), ์ 11๊ถ ์ 2ํธ(1997) ๋ฑ ๋ค ์๊ฐ ์๋ค. - 16 -
๊ทธ๋์ ๋ณธ ๋ ผ๋ฌธ์์๋ ์์์ ๋์ถ๋ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์์ ๊ฐ ์ ๋ฌด๋ณ ์ฐ์ถ๋ ๋น์ค์ ์ด์ฉ ํ์ฌ ๊ฐ๋ ์ ์ธ ์ ๊ทผ์ ๋ฐ๋ฅธ ์์น์ ๋ฐฉ๋ฒ(numerical method)์ ํตํ์ฌ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๊ณ์ฐํด ๋ณธ ๊ฒฐ๊ณผ(< ํ 17 > ์ฐธ์กฐ), ์ ๊ธฐ๊ฐ ๋ฐ ๊ฐ ํ๊ณ์ฐ๋๋ง๋ค ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์๋ง ์ ๋ ํ ๊ฒฝ์ฐ์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์(S 1 )๊ฐ ์ข ํฉ์ฆ๊ถ์ ์ ์์ํ ๊ฒฝ์ฐ์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์(S 1~4 )๋ณด๋ค ๋ชจ๋ ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ฌ ์ผ๋ฉฐ, ์ข ํฉ์ฆ๊ถ์ ์ ์์ํ ๊ฒฝ์ฐ์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์(S 1~4 )๋ ํฐ ๋ณํ์์ด ์ผ์ ํ ์์ค์ ์ ์ง ํ๊ณ ์์์ ๋ณผ ์ ์์ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ, ๋ํ์ฌ์ S 1~4 ๊ฐ ์ค์ํ์ฌ์ S 1~4 ๋ณด๋ค๋ ์๋ค๋ ์ฌ์ค์ ์ ์ ์๋ค. ์ด๋ ๊ฒฐ๊ตญ ์์ต๊ท๋ชจ๊ฐ ๊ฐ์ฅ ํฐ ํน์ ์ ๋ฌด(๋ณธ ์ฌ๋ก์์๋ ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด)์๋ง ์ ๋ ํ ๊ฒฝ ์ฐ๋ณด๋ค ์ข ํฉ์ฆ๊ถ์ ์์์์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ํจ๊ณผ๊ฐ ์ผ์ ํ ์์ค์ผ๋ก ์ ์ง๋๊ณ ์๋ค๋ ๊ฒ์, ์ค ์ํ์ฌ๋ณด๋ค๋ ๋ํ์ฌ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ํจ๊ณผ๊ฐ ํฌ๋ค๋ ๊ฒ์ ์๋ฏธํ๋ค๊ณ ๋ณผ ์ ์๋ค. ์ด๋ฌํ ํด์ ์ ์ฆ๊ถ์ ๋ฌด์ ํน์ฑ์ ์ ๋ฌด์์ญ์ ํ๋์ ๋ฐ๋ผ ์ ๋ฌธ์ง์ ๋ฐ ์ ๋ณด์ฒ๋ฆฌ๋ฅ๋ ฅ ๋ฑ ์ ๋ฌดํ ์์์ ๊ณต๋์ฌ์ฉํ ์ ์์ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ฆ๊ถ์ ๋ฌด๊ฐ ์ ๋ฌด๋ณด์์ฑ ๋ฐ ๋น์ฉ๋ณด์์ฑ ๋ฑ์ด ์กด์ฌํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณผ ์ ์๋ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ํ์ค์ ๊ฐ์ํด ๋ณผ ๋ ๋ ผ๋ฆฌ์ ์ผ๋ก๋ ํ๋นํ ํด์์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค. < ํ 17 > ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์ํ์ฌ๋ถ ํ์ธ์ ์ํ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์ ๋น๊ต ๊ตฌ ๋ถ ์ ๊ธฐ๊ฐ 97ํ๊ณ์ฐ๋ 98ํ๊ณ์ฐ๋ 99ํ๊ณ์ฐ๋ 00ํ๊ณ์ฐ๋ 01ํ๊ณ์ฐ๋ 02ํ๊ณ์ฐ๋ 03ํ๊ณ์ฐ๋ 04ํ๊ณ์ฐ๋ ๋ํ์ฌ S 1 0.97 1.36 1.39 0.81 1.03 1.00 0.93 0.91 0.97 S 1~4 0.28 0.20 0.26 0.30 0.28 0.30 0.30 0.27 0.25 S1 1.15 1.54 1.58 0.80 1.06 1.10 1.25 1.29 1.48 ์ค์ํ์ฌ S 1~4 0.33 0.28 0.30 0.31 0.34 0.33 0.35 0.36 0.38 ์ฃผ : ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์๋ง ์ ๋ S 1 = ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์ (100 ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ์ฐ์ถ๋ ๋น์ค) ์ข ํฉ์ฆ๊ถ์ ์ ์์ S 1~4 = Σ(๊ฐ ์ ๋ฌด๋ณ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๊ณ์ ๊ฐ ์ ๋ฌด๋ณ ์ฐ์ถ๋ ๋น์ค) (2) ๋ณ๋์ด์คํจ์ ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ < ํ 18 > ๋ฐ < ํ 19 >์์ ๋ณด๋ ๋ฐ์ ๊ฐ๋ค. ์ด๋ฌํ ๋ณ๋์ด์คํจ์ ๋ชจํ์ด ์ ์ ํ๊ฒ ์ถ์ ๋์๋์ง ์ฌ๋ถ๋ ์ด๋ฌํ ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ์ธก์ ํ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ์(+) ๋๋ 0 ์ผ๋ก ๋ํ๋๋์ง ์ฌ๋ถ์ ๋ฌ๋ ค ์๋๋ฐ, ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ๋ถํฐ ๋จผ์ ์ดํด๋ณด์๋ฉด ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ณ ์ ์ ๋ฌด ๋ฐ ๊ฒธ์ ์ ๋ฌด ๋ฑ์ ๋ํ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ๋ชจ๋ ์(+)์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฏ๋ก ๋ณ๋์ด์คํจ์๋ ์ ์ ํ๊ฒ ์ถ์ ๋์๋ค๊ณ ํ ์ ์๊ฒ ๋ค. < ํ 18 > ๋ณ๋์ด์คํจ์ ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ ๊ณ์ ๊ด๋ จ๋ณ์ ๊ณ์๊ฐ t-ํต๊ณ๋ ๊ณ์ ๊ด๋ จ๋ณ์ ๊ณ์๊ฐ t-ํต๊ณ๋ (α 7 - ξ m 7) (p 7/p 7) 1,193,235 2.3511*** φ 23 (p 2p 3/p 2 7) -874,000,000-1.9279** (α 1 - ξ m 1) (p 1 /p 7 ) 334,800 1.0039 φ 24 (p 2 p 4 /p 2 7) 62,541,561 1.6864* (α 2 - ξ m 2) (p 2 /p 7 ) 16,492,409 1.1723 φ 25 (p 2 p 5 /p 2 7) 377,000,000 2.2050** (α 3 - ξ m 3) (p 3/p 7) -5,294,102-0.2346 φ 26 (p 2p 6/p 2 7) -21,248,421-1.5679 (α 4 - ξ m 4) (p 4 /p 7 ) -6,845,948-1.4210 φ 34 (p 3 p 4 /p 2 7) -170,000,000-1.6845* (α 5 - ξ m 5) (p 5 /p 7 ) -12,901,567-2.2269** φ 35 (p 3 p 5 /p 2 7) 303,000,000 3.1825*** (α 6 - ξ m 6) (p 6/p 7) 469,567 0.9189 φ 36 (p 3p 6/p 2 7) 12,250,055 1.6503* φ 11 0.5*(p 2 1/p 2 7) -286,481-2.6125*** φ 45 (p 4 p 5 /p 2 7) 104,000,000 2.7073*** φ 22 0.5*(p 2 2/p 2 7) -1,180,000,000-7.6192*** φ 46 (p 4 p 6 /p 2 7) 11,755,603 3.7567*** φ 33 0.5*(p 2 3/p 2 7) -1,290,000,000-2.6997*** φ 56 (p 5p 6/p 2 7) -449,731-0.3390-17 -
φ 44 0.5*(p 2 4/p 2 7) -8,816,244-0.5339 β z -13-4.9011*** φ 55 0.5*(p 2 5/p 2 7) -14,594,470-0.4829 θ 1/2 z 2 0 0.7828 φ 66 0.5*(p 2 6/p 2 7) 356,084 2.6461*** γ 1 (p 1 /p 7 ) z 2 2.8099*** φ 12 (p 1p 2/p 2 7) -10,339,151-1.9631** γ 2 (p 2/p 7) z 182 4.8855*** φ 13 (p 1 p 3 /p 2 7) 7,467,930 1.0977 γ 3 (p 3 /p 7 ) z 399 7.1987*** φ 14 (p 1 p 4 /p 2 7) 1,256,482 0.6627 γ 4 (p 4 /p 7 ) z 62 4.3401*** φ 15 (p 1p 5/p 2 7) 1,284,839 0.6816 γ 5 (p 5/p 7) z 31 2.9771*** φ 16 (p 1 p 6 /p 2 7) -233,558-1.1343 γ 6 (p 6 /p 7 ) z 9 7.1504*** ์ฃผ : ***๋ 1% ์ ์์์ค, **๋ 5% ์ ์์์ค, *๋ 10% ์ ์์์ค์ ๊ฐ๊ฐ ๋ํ๋. (20)์์ /R 2 : 0.72 ๋ฐ Durbin-Watson ํต๊ณ๋ : 1.96 ๋ค์์ผ๋ก < ํ 19 >์๋ ํ๊ธ ๋์ถ๊ธํจ์(q 1 ), ์๊ธฐ๋งค๋งค์ค์ ํจ์(q 2 ), ์ํ๋งค๋งค์ค์ ํจ์(q 3 ), ์ธ์์ฃผ์ ์ค์ ํจ์(q 4 ), ์์ต์ฆ๊ถํ๋งค์๊ณ ํจ์(q 5 ) ๋ฐ ์์ง์์ํจ์(q 6 ), ์ฆ ์์ฐ๋ฌผํจ์ ๋ฐ ๋ณ๋ํฌ ์ ์์ํจ์๋ฅผ ์ถ์ ํ ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ ๋ํ๋ ์๋ค. < ํ 19 > ์์ฐ๋ฌผํจ์ ๋ฑ ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ ๊ณ์ ๊ด๋ จ๋ณ์ ๊ณ์๊ฐ t-ํต๊ณ๋ ๊ณ์ ๊ด๋ จ๋ณ์ ๊ณ์๊ฐ t-ํต๊ณ๋ (α 1 - ξ m 1) ์์ํญ 69,116 0.9354 (α 4 - ξ m 4) ์์ํญ 5,365,222 3.8536*** φ 11 (p 1 /p 7 ) -130,426-4.3626*** φ 41 (p 1 /p 7 ) -750,772-1.3327 φ 12 (p 2/p 7) -2,173,726-1.7572* φ 42 (p 2/p 7) 23,587,085 1.0119 φ 13 (p 3 /p 7 ) -464,481-0.2807 φ 43 (p 3 /p 7 ) 43,382,571 1.3912 φ 14 (p 4 /p 7 ) 265,483 0.9693 φ 44 (p 4 /p 7 ) -18,377,017-3.5607*** φ 15 (p 5/p 7) 1,543,498 3.6725*** φ 45 (p 5/p 7) 6,523,228 0.8237 φ 16 (p 6 /p 7 ) -32,837-1.0596 φ 46 (p 6 /p 7 ) -643,942-1.1028 γ 1 z 3 14.4400*** γ 4 z 11 3.0854*** q 1์ /R 2 :0.59, Durbin-Watsonํต๊ณ๋:1.98 q 4์ /R 2 :0.15, Durbin-Watsonํต๊ณ๋:1.92 (α 2 - ξ m 2) ์์ํญ 128,000,000 7.0346*** (α 5 - ξ m 5) ์์ํญ 996,429 1.3727 φ 21 (p 1 /p 7 ) -18,903,112-2.5674** φ 51 (p 1 /p 7 ) -537,074-1.8286* φ 22 (p 2/p 7) -490,000,000-1.6080* φ 52 (p 2/p 7) -17,518,602-1.4415 φ 23 (p 3 /p 7 ) -391,000,000-0.9602 φ 53 (p 3 /p 7 ) 13,084,321 0.8048 φ 24 (p 4 /p 7 ) -10,239,287-0.1518 φ 54 (p 4 /p 7 ) 1,773,271 0.6590 φ 25 (p 5/p 7) 253,000,000 2.4486*** φ 55 (p 5/p 7) 1,880,594 0.4555 φ 26 (p 6 /p 7 ) -3,206,726-0.4202 φ 56 (p 6 /p 7 ) 18,042 0.0593 γ 2 z 180 3.8424*** γ 5 z 14 7.6137*** q 2์ /R 2 :0.16, Durbin-Watsonํต๊ณ๋:1.50 q 5์ /R 2 :0.26, Durbin-Watsonํต๊ณ๋:1.36 (α 3 - ξ m 3) ์์ํญ -3,601,720-0.3799 (α 6 - ξ m 6) ์์ํญ -1,394,643-6.4488*** φ 31 (p 1 /p 7 ) 1,777,034 0.4633 φ 61 (p 1 /p 7 ) 155,391 1.7759* φ 32 (p 2/p 7) -8,685,738-0.0547 φ 62 (p 2/p 7) 9,494,795 2.6224** φ 33 (p 3 /p 7 ) -1,360,000,000-6.3908*** φ 63 (p 3 /p 7 ) -4,358,966-0.8999 φ 34 (p 4 /p 7 ) 91,335,800 2.5992*** φ 64 (p 4 /p 7 ) -1,356,835-1.6925* φ 35 (p 5/p 7) 250,000,000 4.6361*** φ 65 (p 5/p 7) -155,522-0.1264 φ 36 (p 6 /p 7 ) -20,420,342-5.1362*** φ 66 (p 6 /p 7 ) -125,447-1.3831 γ 3 z 541 22.1260*** γ 6 z -14-24.7478*** q 3์ /R 2 :0.78, Durbin-Watsonํต๊ณ๋:1.58 q 6์ /R 2 :0.77, Durbin-Watsonํต๊ณ๋:1.59 ์ฃผ : ***๋ 1% ์ ์์์ค, **๋ 5% ์ ์์์ค, *๋ 10% ์ ์์์ค์ ๊ฐ๊ฐ ๋ํ๋. ๋. X-๋นํจ์จ์ฑ(ํํ์ก) ์์ฐ๋ฌผ(์๊ธฐ๋งค๋งค์ค์ , ์ํ๋งค๋งค์ค์ , ์ธ์์ฃผ์ ์ค์ ๋ฐ ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์๊ณ ๋ฑ) ๋ฐ ๋ณ๋์์ฐ์ - 18 -
์(์์ง์์)์ ํํ์ก์ผ๋ก ํ์๋ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ์์ผ๋ก ํ์๋ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ๋ํ์ฌ ๋นํด ์ฐ์ถ ๋ฌผ์ ๊ฐ๊ฒฉ(P i ) 15) ์ ๊ณฑํ์ฌ ๋์ถํ ๊ฒ์ด๋ค(< ํ 20 > ์ฐธ์กฐ). ๋จผ์ , ๋ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ ์ ๋ฌด๋ณ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ํ๊ท ๋ณ๋์ด์ค์์ ์ฐจ์งํ๋ ๋น์ค์ ๋ณด๋ฉด ์๊ธฐ๋งค๋งค ์ ๋ฌด์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ์ฝ 22%๋ก ๊ฐ์ฅ ๋๊ณ , ๋ค์์ผ๋ก ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ์ฝ 12%์ด๋ฉฐ, ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์ ๋ฌด๋ ์ฝ 4%์ด๋ฉฐ, ์์ง์์์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ 6%์ ๋ถ๊ณผํ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ฐ๋ผ ์ ๋ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ๊ณ ์ ์ ๋ฌด, ๊ฒธ์ ์ ๋ฌด ๋ฐ ์์ง์์ ๋ฑ์์ ๋ฐ์ํ๋ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ์์ ํ ์ ๊ฑฐํ๋ค๋ฉด ํ๊ท ๋ณ๋์ด์ค์ ์ต์ํ ์ฝ 53% ์ ๋ ์ฆ๊ฐ์ํฌ ์ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํด์ํ ์ ์๋ค. ๋ค์์ผ ๋ก, ์ค์ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ๋ฅผ ๋ณด๋ฉด ๋ํ์ฌ์๋ ์๋นํ ์ฐจ์ด๊ฐ ์๋๋ฐ, ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ํ ๊ท ๋ณ๋์ด์ค์์ ์ฐจ์งํ๋ ๋น์ค์ ๋ฌด๋ ค ์ฝ 66%์ ๋ฌํ๊ณ ์๊ณ , ๋ค์์ผ๋ก ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ X-๋นํจ ์จ์ฑ์ด ์ฝ 37%๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์ ๋ฌด์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ํ๊ท ๋ณ๋์ด์ค์์ ์ฐจ์งํ ๋ ๋น์ค์ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ฑ์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ๋นํ์ฌ ์๋์ ์ผ๋ก ๋ฎ์ 14%์ ๋ถ๊ณผํ๋ค. ํํธ, ์ ์ง์์์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ๋ํ์ฌ๋ณด๋ค๋ ์กฐ๊ธ ๋์ 7%์ด๋ฉฐ, ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ์๋นํ ๋ฎ์ 5%์ ๋ถ๊ณผํ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ค์ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ๊ณ ์ ์ ๋ฌด, ๊ฒธ์ ์ ๋ฌด ๋ฐ ์์ง์ ์ ๋ฑ์์ ๋ฐ์ํ๋ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ์์ ํ ์ ๊ฑฐํ๋ค๋ฉด ํ๊ท ๋ณ๋์ด์ค์ ์ต์ํ ์ฝ 164% ์ ๋ ์ฆ ๊ฐ์ํฌ ์ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํด์ํ ์ ์์ผ๋ฉฐ, ํนํ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ์์ด์์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ์ค์ฌ๋๊ฐ ๋ ๊ฒ์ด ํ๊ท ๋ณ๋์ด์ค์ ์ฆ๊ฐ์ํค๋ ๋ฐ ๊ฒฐ์ ์ ์ธ ์ญํ ์ ํ๋ค๋ ์ ์ ์ ์ ์๋ค. < ํ 20 > ์ฆ๊ถํ์ฌ ๊ท๋ชจ๋ณ ์ ๋ฌด๋ณ X-๋นํจ์จ์ฑ( ่ฒจ ๅนฃ ้ก ) ๊ตฌ ๋ถ ํํ์ก(๋ฐฑ๋ง์) ํ๊ท ๋ณ๋์ด์ค์ ๋ํ ๋น์จ(%) ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ํ์ฌ 9,903 21.59 ์ค์ํ์ฌ 9,176 65.90 ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ํ์ฌ 5,302 11.56 ์ค์ํ์ฌ 5,117 36.75 ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด ๋ํ์ฌ 675 1.47 ์ค์ํ์ฌ 816 5.86 ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์ ๋ฌด ๋ํ์ฌ 1,952 4.25 ์ค์ํ์ฌ 1,960 14.07 ์์ง์์ ๋ํ์ฌ 2,867 6.25 ์ค์ํ์ฌ 1,102 7.91 ์ ์ฒด ๋ํ์ฌ 24,115 52.57 ์ค์ํ์ฌ 22,891 164.39 ์ฃผ : ํํ์ก์ ๋ํ์ฌ ๋ฐ ์ค์ํ์ฌ ๊ฐ๊ฐ์ ์์ผ๋ก ์ธก์ ๋ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ์ต์๊ฐ๊ฒฉ์ ๊ณฑํ์ฌ ๋์ถํ์๊ณ , ํ๊ท ๋ณ๋ ์ด์ค์ ๋ํ์ฌ ๋ฐ ์ค์ํ์ฌ ๊ฐ๊ฐ์ ํ๊ท ๋ณ๋์ด์ค์ ์ฌ์ฉํ์์. 15) ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ ๋ณ๋์ด์ค๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์์ฐ๋ฌผ์ ๊ฐ๊ฒฉ(P i), ์ฆ ์์ต๋ฅ (๋น์ฉ๋ฅ )๋ ๋งคํ๊ณ์ฐ๋์ ์ฆ๊ถ์ํฉ ๋ฑ์ ๋ฐ ๋ผ ์๋นํ ์ ๋๋ก ๋ณ๋ํ๋ ๊ฒ์ด ์ฌ์ค์ด๋ค. ์( ้ )์ผ๋ก ์ธก์ ๋ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ํํ์ก์ผ๋ก ํ์ํ๋ ์ด์ ๋ ์ด๋ฌํ X- ๋นํจ์จ์ฑ์ด ํ๊ท ๋ณ๋์ด์ค์์ ์ฐจ์งํ๋ ๋น์ค์ด ์ผ๋ง๋ ๋๋์ง, ์ด๋ฌํ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ์ ๊ฑฐํ ๊ฒฝ์ฐ ํ๊ท ๋ณ๋์ด์ค์ ์ผ๋ง๋ ์ฆ๊ฐ์ํฌ ์ ์๋๊ฐ๋ฅผ ์ดํด๋ณด๊ธฐ ์ํด์์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ด๋ค ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ ์ฉํ๋๊ฐ์ ๋ฐ๋ผ ํํ์ก์ผ๋ก ํ์ฐ๋ X- ๋นํจ์จ์ฑ์ ์๋นํ ์ฐจ์ด๋ฅผ ๊ฐ์ ธ์ฌ ์ ์๋ค. ๋ณธ ๋ ผ๋ฌธ์์๋ ํํ์ก์ผ๋ก ํ์ฐ๋ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ์ ๊ฑฐํ ๊ฒฝ์ฐ ์ต์ํ ํ ๊ท ๋ณ๋์ด์ค์ ์ผ๋ง๋ ์ฆ๊ฐ์ํฌ ์ ์๋๊ฐ๋ฅผ ์ดํด๋ณด๊ธฐ ์ํ์ฌ ๊ฐ ์์ฐ๋ฌผ์ ์ต์๊ฐ๊ฒฉ(P i)์ ์ ์ฉํ์ฌ ์( ้ )์ผ๋ก ์ธก์ ๋ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ํํ์ก์ผ๋ก ํ์ฐํ์๋ค. ๋ค๋ง, ์ธํ์๊ธฐ์ฌํ ๋ฐ์ ์ด์ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ดํ์๋ ์ฆ๊ถ์์ฅ์ ์ํฉ์ ๋ฐ ๋ผ์ ์๊ธฐ๋งค๋งค์์ต๋ฅ ์ด ์(-)์ ๊ฐ์ ์ํํ๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ๊ฐ ์๋นํ ๋ง์ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ค์ ์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ๋ํ ํํ์ก ํ์ฐ์ ๋ฌธ์ ๊ฐ ๋ฐ์ํ ์ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ค์ ์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ํํ์ก์ผ๋ก ํ์ฐํ ๋๋ ์(+)์ ๊ฐ์ ๊ฐ๋ ์ต ์์์ต๋ฅ ์ ์ฉํ์๋ค. - 19 -
์ด์ ๊ฐ์ด, ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ค์ด ์ธํ์๊ธฐ ๊ณผ์ ์ ๊ฑฐ์น๋ฉด์ ์๋นํ ๊ตฌ์กฐ์กฐ์ ์ ํตํ์ฌ ๋น ํจ์จ์ ์์๋ค์ ์ ๊ฑฐํ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๊ฐ๋จ์๋ ๋ถ๊ตฌํ๊ณ , ๋ํ์ฌ์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ํ๊ท ๋ณ๋์ด์ค์ ์ ์ฐจ์งํ๋ ๋น์ค์ ์๋์ ์ผ๋ก ๋ฎ์ง๋ง ์ค์ํ์ฌ์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ํ๊ท ๋ณ๋์ด์ค์์ ์ฐจ์งํ๋ ๋น์ค์ด ์๋นํ ๋๊ฒ ๋ํ๋๊ณ ์๋ค. ๋ํ ์ ๋ฌด๋ณ๋ก ๋ณด์๋ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ฐ ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ์ ์ด์์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ๋ค๋ฅธ ์ ๋ฌด์ ๋นํ์ฌ ์๋์ ์ผ๋ก ํฌ๊ฒ ๋ํ๋๊ณ ์๋ ๋ฑ ์ธํ์๊ธฐ์ฌํ ๋ฐ ์ ์ด์ ๊ณผ ๋ง์ฐฌ๊ฐ์ง๋ก ์ฌ์ ํ ์๋นํ ์ ๋์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ์กด์ฌํ๊ณ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ถ์ ๋์๋ค. ์ด์ ๊ฐ์ด ์ฆ๊ถ์ ๋ฌด๋ณ ๋ฐ ์ฆ๊ถํ์ฌ ๊ท๋ชจ๋ณ๋ก X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ์กด์ฌํ๋ ์์ธ์ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ๋ฐ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ถ๋ก ํ ์ ์๋ค. ์ฒซ์งธ, ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ๋ค๋ฅธ ์ ๋ฌด์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ๋นํ์ฌ ์๋์ ์ผ๋ก ํฌ๊ฒ ๋ํ ๋๋ ๊ฒ์ ๊ทผ๋ณธ์ ์ผ๋ก ์ฆ๊ถ์์ฅ์ ๋ณ๋์ฑ์ด ์๋นํ ํผ์๋ ๋ถ๊ตฌํ๊ณ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ค์ ๋๊ท๋ชจ์ ์๊ธ์ ๋์, ์ฆ๊ถ์์ฅ์ ํตํ์ฌ ์ ๊ฐ์ฆ๊ถ์์ฅ์ ํฌ์ํ๊ณ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ผ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ์์ด์ ์ด๋ฅธ๋ฐ ๊ธฐ์ ์ ํจ์จ์ฑ(technical efficiency)๊ณผ ๋ถ๋ฐฐ์ ํจ์จ์ฑ (allocative efficiency) 16) ์ ๋์์ ๋ฌ์ฑํ๋ค๋ ๊ฒ์ ํ์ค์ ์ผ๋ก ์๋นํ ์ด๋ ค์ด ๋ฌธ์ ๋ผ๊ณ ํ๊ฒ ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋ํ์ฌ๋ณด๋ค ์ค์ํ์ฌ์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ์๋์ ์ผ๋ก ๋๊ฒ ๋ํ๋๋ ๊ฒ์ ์ค์ํ์ฌ๋ ์ฃผ๋ก ๋จ๊ธฐ์ฐจ์ ๊ธ ๋ฑ์ ์กฐ๋ฌํ์ฌ ์ ๊ฐ์ฆ๊ถ์ ํฌ์ํ๊ณ ์์ผ๋ ํฌ์์์ต๋ฅ ์ธก๋ฉด์ ์์ด์๋ ๋ํ์ฌ์ ๋ณ๋ค๋ฅธ ์ฐจ์ด๋ฅผ ๋ณด์ด์ง ๋ชปํ๊ณ ์๋ค๋ ์ค์ , ์ค์ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ ๋ํ์ฌ๋ณด๋ค ์ธ์์ฃผ์ ์์๋ฃ ์์ ์ด ์ ๋ค๋ ์ค์ ๋ฐ ๊ณผ๋คํ ์ฐจ์ ๊ธ์กฐ๋ฌ์ ๋ฐ๋ผ์ ๊ธ์ต์์ง๊ฐ ํญ์ ์ ์๋ฅผ ๋ฉด์น ๋ชปํ๊ณ ์๋ค๋ ์ค์ ์ด ๋ฐ์๋ ๊ฒฐ๊ณผ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. ๋์งธ, ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ X-๋นํจ์จ์ฑ๋ ๋ค๋ฅธ ์ ๋ฌด์ ๋นํ์ฌ ์๋์ ์ผ๋ก ๋์ ํธ์ธ๋ฐ, ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด๋ ๋ ธ๋์ง์ฝ์ ์ธ ์ ๋ฌด์ผ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ, ์ฆ๊ถ์ํฉ์ ๋ณ๋์ ๋ฐ๋ฅธ ์ํฅ ๋ํ ์๋นํ ๋ง์ด ๋ฐ๊ฒ ๋๋ค๋ ์ ์์ ๊ธฐ์ ์ ํจ์จ์ฑ๊ณผ ๋ถ๋ฐฐ์ ํจ์จ์ฑ์ ๋์์ ๋ฌ์ฑํ๋ ๊ฒ ์ญ ์ ์ด๋ ค์ด ๊ณผ์ ์ด๊ธฐ๋ ํ๋ค. ์ค์ํ์ฌ๊ฐ ๋ํ์ฌ๋ณด๋ค X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ๋์ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ ๊ฒ์ ์ค์ ํ์ฌ์ ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ์ ํฌ๋น ๋ฐ 1์ธ๋น ์์ฐ์ฑ์ด ๋ํ์ฌ๋ณด๋ค ๋ฎ์์๋ ๋ถ๊ตฌํ๊ณ 1์ธ๋น ์ธ๊ฑด๋น ๋ฐ ์ ํฌ๋น ์์ง์์์ ์์ด์๋ ๋ํ์ฌ์ ํฐ ์ฐจ์ด๋ฅผ ๋ณด์ด์ง ์๋๋ค๋ ์ ์ ๊ธฐ์ธํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ถ ์ ๋๋ค. ์ ์งธ, ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์ ๋ฌด์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ฐ ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ฑ์ ๋นํ์ฌ ์๋์ ์ผ๋ก ๋ฎ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋๋ฐ, ์ด ๋ํ ์์ ์ดํด๋ณธ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์ ๋ฌด๋ ๊ฒธ์ ์ ๋ฌด๋ก ์ ๊ธฐ์กด์ ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ฐ ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด ๋ฑ์ ์ํ ์์ ๋คํธ์ํฌ ๋ฐ ๊ณ ๊ฐ๊ด๋ฆฌ๋ฅ๋ ฅ ๋ฑ์ ํ์ฉ ํ์ฌ ์ด๋ฃจ์ด์ง๋ ์ ๋ฌด์ด๋ผ๋ ๋ฐ ๊ทธ ์์ธ์ด ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณด์ธ๋ค. ๋ท์งธ, ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด์ X-๋นํจ ์จ์ฑ์ด ํ๊ท ๋ณ๋์ด์ค์์ ์ฐจ์งํ๋ ๋น์ค์ด ๋์ง ์์ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ ๊ฒ์ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด์์ ์ ๋ฌด ๋น์ฉ ๋ณด์์ฑ์ผ๋ก ์ธํ์ฌ ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ํฌ ํจ๋์ด ๋ํ๋๋ ํ์์ผ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. ํํธ, ๋ํ์ฌ๋ณด๋ค ์ค์ํ์ฌ์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ์๋์ ์ผ๋ก ๋๊ฒ ๋ํ๋๋ ๊ฒ๋ ์ธ์์ฃผ์ ์์ต๋ฅ ์ด ๋์ ๊ณต๋ชจ ์ฃผ์ ๋ฐ ํ์ฌ์ฑ ์ธ์์ ๋ฌด๋ ๋ํ์ฌ๊ฐ ์ค์ฌ์ด ๋์ด ์ด๋ฅผ ์ํํ๊ณ ์๋ ๋ฐ๋ฉด, ์ค์ํ์ฌ๋ ์ฐจ์ ๊ธ ์กฐ๋ฌ ๋ฑ์ ํตํ์ฌ ์๋์ ์ผ๋ก ์ธ์์ฃผ์ ์์ต 16) ๊ธฐ์ ์ ๋นํจ์จ์ด๋ ์ผ์ ๋์ ์ฐ์ถ๋ฌผ์ ์์ฐํ ๋ ํฌ์ ๋ฌผ์ ์ต์ํํ์ง ๋ชปํ์ฌ ๋ฐ์ํ๋ ๋น์ฉ์ ์ฆ๊ฐ๋ฅผ, ๋ถ๋ฐฐ์ ๋นํจ์จ์ด๋ ์์ฐ์์๋ฅผ ๋ ๊ฐ์ง ์ด์ ์ฌ์ฉํ๋ ๊ฒฝ์ฐ ์ผ์ ๋์ ์ฐ์ถ๋ฌผ ์์ฐ์ ์ํด ์ด์์ฐ๋น์ฉ์ ๊ทน์๋ก ํ๋ ์์ฐ ์์๋ฅผ ๋ฐฐํฉํ์ง ๋ชปํ์ฌ ๋ฐ์ํ๋ ๋น์ฉ์ ์ฆ๊ฐ๋ฅผ ๋งํ๋ค - 20 -
๋ฅ ์ด ๋ฎ์ ๊ตญ๊ณต์ฑ ๋ฑ์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด๋ฅผ ์์ํ๊ณ ์์ด์ X-๋นํจ์จ์ฑ๋ ์๋์ ์ผ๋ก ๋์ ๊ฒ์ผ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. ๊ฒฐ๊ตญ, ์ ๋ฐ์ ์ธ ์ธก๋ฉด์์ ๋ณด๋ฉด, ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์ํ์ ๊ฒฝ์ฐ์ ๋ง์ฐฌ๊ฐ์ง๋ก ๋ํ์ฌ ๋ฐ ์ค์ํ์ฌ ๋ชจ๋ ์ธํ์๊ธฐ๊ณผ์ ์ ๊ฑฐ์น๋ฉด์ ๊ตฌ์กฐ์กฐ์ ๋ฑ์ ํตํ์ฌ ๋นํจ์จ์ฑ์ ์ ๊ฑฐํ๋ ๋ ธ๋ ฅ์ ๊ธฐ์ธ์ด๊ณ ์๋ ๊ณผ์ ์์, ์ค์ํ์ฌ์ ๋นํ์ฌ ๋ํ์ฌ๊ฐ ์๋์ ์ผ๋ก ๋์ ํจ์จ์ฑ์ ๋ฌ์ฑํ๊ณ ์ ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ด๋ฌํ ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ ๋ฐ์๋์ด, โ ข์ฅ์ ์ฆ๊ถํ์ฌ ๊ฒฝ์์ค์ ๋ถ์์์ ์ดํด ๋ณธ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ์์ ์ด์ต ๋ฐ ์ธ์ ์์ด์ต์์ ๋ํ์ฌ๊ฐ ์ค์ํ์ฌ๋ณด๋ค๋ ์์๊ณ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๊ฐํ ์ ์๊ฒ ๋ค. ๋ค. ์ต์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ ์ฃผ์ด์ง ์์ฐ๋ฌผ๊ณผ ๋ณ๋ํฌ์ ์์์ ๊ฐ๊ฒฉ ๋ฐ ๊ณ ์ ์์ฐ์์์ ์( ๏ฅพ )์์ ์์ฐ๋ฌผ์ ์ต์ ๋์ ๋์ถํ๊ณ , ์์ฐ๋ฌผ์ ์ต์ ๋ ์ถ์ ๊ณผ์ ์์ ๋์ถ๋ ํ๊ท๋ฐฉ์ ์์ ํ์คํธ์ฐจ ๋ฐ ์ธ์๋ณ์ matrix๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ t-ํต๊ณ๋์ ๊ณ์ฐํ์๋ค. 17) ์ด๋ฌํ t-ํต๊ณ๋์ ์ด์ฉํ์ฌ ์ต์ ์์ฐ๋ฌผ์ ์( ๏ฅพ )์ด 0 ๋ณด๋ค ์ ์ํ๊ฒ ์๋ค๋ ๊ท๋ฌด๊ฐ์ค์ ๋ํ์ฌ ๋จ์ธก๊ฒ์ ์ ์ค์ํ์์ผ๋ฉฐ, ์ด๋ฌํ ๊ฒ์ ๊ฒฐ๊ณผ ๊ท๋ฌด๊ฐ์ค์ ๊ธฐ ๊ฐํ ์ ์๋ ์ ์์์ค ๋ฐ ๊ทธ์ ํด๋นํ๋ ๊ฐ์๊ฐ < ํ 21 >์ ์์ฝ๋์ด ์๋ค. ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด, ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ฐ ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์ ๋ฌด์ ์์ด์์ ์ต์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๋ํ์ฌ ๋ฐ ์ค์ํ์ฌ ๋ชจ ๋์ ์กด์ฌํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณผ ์ ์์ผ๋, ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ์์ด์๋ ๋ํ์ฌ๋ ์ต์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ด ์กด์ฌํ๋ ์ค์ํ์ฌ๋ ๊ทธ๋ ์น ๋ชปํ ๊ณณ์ผ๋ก ๋ณผ ์ ์๋ค. < ํ 21 > ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์ต์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ (๋จ์: ๊ฐ) ๊ตฌ ๋ถ t 1.28 1.28<t 1.65 1.65<t 2.35 2.35<t ์ด๊ด์ธก์น ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ํ์ฌ 3 1 2 34 40 ์ค์ํ์ฌ 55 17 24 72 168 ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ํ์ฌ 1 - - 39 ์ค์ํ์ฌ 25 10 22 111 ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด ๋ํ์ฌ 10 3 10 17 ์ค์ํ์ฌ 92 16 20 40 ์์ต์ฆ๊ถํ๋งค ๋ํ์ฌ 3 1 3 33 ์ ๋ฌด ์ค์ํ์ฌ 40 11 23 94 ์ด์ ๊ฐ์ด ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ค์ด ์ข ํฉ์ฆ๊ถ์ ์ ์์ํจ์ ์์ด์ ๊ฐ ์ ๋ฌด๊ฐ ์ต์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ด ์กด์ฌํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ ๊ฒ์ ์์ ์ดํด๋ณธ ๋ฐ์ ๋ง์ฐฌ๊ฐ์ง๋ก ์ฆ๊ถ์ (์ํ๋งค๋งค์ , ์ธ์ ์ฃผ์ ์ ๋ฐ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฑ)์ ์ํธ๋ณด์์ ์ธ ํน์ฑ, ์ฆ ์ ๋ฌดํ์ ์์(๋ฌผ์ ์ธ์ ์ค๋น, ํฌ์๋ถ ์์ ๋ณด ๋ฑ)์ ๊ณต๋์ด์ฉ, ๊ฐ๋ ฅํ ์ ๋ฌด๋ณด์์ฑ(์ฐ๊ณ์ฑ) ๋ฑ์ผ๋ก ์ธํ์ฌ ๊ฐ ์ ๋ฌด๊ฐ์ ๋น์ฉ๋ณด์์ ํจ 17) ํ๋ํธ, ์์ ๋ ผ๋ฌธ, p.144. ๋ค๋ง, ์๊ธฐ๋งค๋งค์์ต๋ฅ ์ด ์(-)์ ๊ฐ์ ๊ฐ์ง๋ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ์์ด์ ๊ทธ๋๋ก ๊ณ์ฐํ ๊ฒฝ์ฐ ํญ์ด ํ์๊ฐ ๋์ด t-ํต๊ณ๋ ๋์ถ์ด ๋ถ๊ฐ๋ฅํ ๊ฒฝ์ฐ๋ ๋ฐ์ํ์๋ค. ๊ทธ๋์ ์๊ธฐ๋งค๋งค์์ต๋ฅ ์ ๋ํ์ฌ๋ ์ ๋๊ฐ์ ์ทจํ์ฌ ๊ณ์ฐํ์๋ค. t-ํต๊ณ๋์ ๋ถ๋ชจ๋ ๋ถ์ฐ์ ํด๋นํ๋ฏ๋ก ์ด๋ฌํ ๊ณ์ฐ๋ฐฉ๋ฒ์ด ๊ฐ์ค๊ฒ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์๊ณก์ํค๋ ๋ณธ์ง์ ์ธ ๋ฌธ์ ์ ์ ๊ฐ์ง ์์ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณด์๋ค. - 21 -
๊ณผ๊ฐ ์์ฉํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ผ๊ณ ๋ณด์์ผ ํ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ค๋ง, ์ค์ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด์ ์์ด์ ์ต์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ด ์กด์ฌํ์ง ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ ๊ฒ์ ๋ํ์ฌ์ ๋นํ์ฌ ์ธ์์ฃผ์ ์์๋ฃ ์ ์ ์ ๊ท๋ชจ๊ฐ ์๋นํ ์์ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ, ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด ์์๋ฅผ ์ํ์ฌ ๋ถ๋ดํ๋ ๊ธ์ต๋น์ฉ์ด ์๋ ์ ์ผ๋ก ํฌ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ผ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. โ ฅ. ์์ฝ ๋ฐ ๊ฒฐ๋ก ๋ณธ ๋ณธ๋ฌธ์์๋ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ค์ด ํจ์จ์ ์ธ ๊ฒฝ์๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๊ฐ์ถ๊ณ ์๋์ง๋ฅผ ๋ถ์ํ๊ธฐ ์ํ ์ฌ, ๋จผ์ 1997ํ๊ณ์ฐ๋ ~ 2004ํ๊ณ์ฐ๋ ๊ธฐ๊ฐ์ค ์ ์ฒด ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ฒฝ์์ค์ ๋ถ์์ ํตํ์ฌ ๊ท๋ชจ ๋ฐ ์์ต-๋น์ฉ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๋ถ์ํด ๋ณด๊ณ ๋ค์์ผ๋ก ๊ฐ์ ๊ธฐ๊ฐ์ค ํ๋ณธ ์ฆ๊ถํ์ฌ 26๊ฐ์ฌ(๋ํ์ฌ 5์ฌ, ์ค์ ํ์ฌ 21์ฌ)๋ฅผ ์ ์ ํ์ฌ, ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์์ ์ถ์ ์ ํตํ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์ํ์ฌ๋ถ ๋ฐ ๋ณ๋์ด์คํจ์์ ์ถ์ ์ ํตํ X-๋นํจ์จ์ฑ ๋ฐ ์ต์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์กด์ฌ์ฌ๋ถ๋ฅผ ํจ๊ป ๊ฒ์ฆํด ๋ณด์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ๊ธฐ์กด์ ๊ตญ๋ด์ฐ๊ตฌ์์๋ ๋จ์ํ ๊ณ๋๋ถ์๋ชจํ๋ง์ ์ด์ฉํ์ฌ ๋น์ฉํจ์๋ฅผ ์ถ์ ํ๊ณ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์ํ์ฌ๋ถ ๋๋ ์ด์คํจ์๋ฅผ ์ถ์ ํ์ฌ X-๋นํจ์จ์ฑ ์กด์ฌ์ฌ๋ถ ๋ฑ์ ๋ ผ์ํ๊ณ ์์ ๋ฟ, ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ฐ X-๋นํจ์จ์ฑ ์ํ์์ธ ๋ฑ์ ๋ํ ๋ถ์ ์์ด ์ ์ฑ ์ ํจ์๋ฅผ ์ ์ํ๊ณ ์ ๋ ์ ๋์๊ณ , ๋์ฑ์ด ๊ธฐ์กด์ ๊ตญ๋ด์ฐ๊ตฌ์์์ ๋ถ์๋์๊ธฐ๊ฐ์ 1998๋ 4์ ์ด์ ์ผ๋ก ํ์ ๋์ด ์์ ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ด๋ฌํ ์ฐ๊ตฌ๋ค๋ก๋ถํฐ๋ 1990๋ ๋ถํฐ ํ์ฌ๊น์ง์ ๊ธฐ๊ฐ๋์ ์ฆ๊ถ์์ฅ์ ๊ตฌ์กฐ์ ๋ณํ์ ๋์ํ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ค์ ๊ฒฝ์์ค์ ๊ณผ ๊ทธ ์ถ์ด, ํนํ ์ธํ์๊ธฐ์ฌํ๋ฐ์์ดํ์ ๊ฒฝ์๊ตฌ์กฐ ๊ฐ์ ์ฌ๋ถ ๋ฐ ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ฑ์ ๋ํ ๊ฒํ ๋ฅผ ํตํ์ฌ ๋ณด๋ค ๊ตฌ์ฒด์ ์ธ ์ ์ฑ ์ ํจ์๋ฅผ ๋์ถํ๋ ๊ฒ์ด ์ด๋ ค์ ๋ค. ๋ณธ ๋ ผ๋ฌธ์ ์ด๋ฌํ ๋ฌธ์ ์ ์ ํด๊ฒฐํ๊ธฐ ์ํ ๋ ธ๋ ฅ์ ํ๋๋ก์, ๋์๊ฐ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ตญ์ ๊ฒฝ์๋ ฅ ์ ๊ณ ๋ฐฉ์ ๋ฐ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๋ํ ํฌ์์ํ์ผ๋ก์ ์ก์ฑ๋ฐฉ์ ๋ง๋ จ์ ์ฐธ๊ณ ํ ์ ์๋ ์ ์ฑ ์ ํจ์๋ฅผ ๋์ถํด ๋ณด๊ธฐ ์ํ ๋ชฉ์ ์์ ์ถ๋ฐํ์๋ค. ์ด์ ๊ฐ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ์์ ์ถ๋ฐํ์ฌ 1997ํ๊ณ์ฐ๋ ~ 2004ํ ๊ณ์ฐ๋ ๊ธฐ๊ฐ์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ฒฝ์์ค์ ๋ถ์, ๊ท๋ชจ์ (์ต์ )๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ฐ X-๋นํจ์จ์ฑ ์ ๋ถ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์์ฝํด ๋ณด๋ฉด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค. ์ฒซ์งธ, ๊ฒฝ์์ค์ ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ค์ ๊ฒฝ์ํจ์จ์ฑ์ ์ ๊ณ ํ๊ธฐ ์ํ์ฌ ์ ํฌ ๋ฐ ์ธ ๋ ฅ ๋ฑ์ ๋ํ ๊ตฌ์กฐ์กฐ์ ์ ํตํ์ฌ ๋น์ฉ์ ๊ฐ ๋ ธ๋ ฅ์ ๊ธฐ์ธ์ฌ ์์ผ๋, ๋ํ์ฌ ๋ฐ ์ค์ํ์ฌ ๋ชจ๋ ์ ํฌ ๋ฐ ์ธ๋ ฅ์ด์ ๋ฑ๊ณผ ๊ด๋ จํ์ฌ ๊ฐ์ ์ ์ฌ์ง๊ฐ ์๋ค๋ ์ ์ด๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ 2000ํ๊ณ์ฐ๋๋ถํฐ๋ ์๊ธฐ ๋งค๋งค์์ค ๊ท๋ชจ๊ฐ ๊ธ๊ฒฉํ๊ฒ ๊ฐ์ํ๋ ์ถ์ธ๋ก ์ ์ด๋ค๊ณ ์์ด ๋ฐ๋์งํ ์ถ์ธ๋ก ๋ฐ์๋ค์ฌ์ง๋, ์ค ์ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ๋จ๊ธฐ์ฐจ์ ๊ธ ์กฐ๋ฌ ๋ฑ์ ํตํ์ฌ ์๊ธฐ๋งค๋งค๊ท๋ชจ์ ํ๋๋ฅผ ์ง์ํ ํ์๊ฐ ์๋ค ๋ ์ ์ด๋ค. ๋์งธ, ๊ท๋ชจ์ (์ต์ )๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ, ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ค์ ์ข ํฉ์ฆ๊ถ์ ์ ์์ํ๋ฉด์ ์ ์ฒด ์ ๋ฌด๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ๊ฐ๋ณ์ ๋ฌด์ ์์ด์๋ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ์ํํ๊ณ ์๋ ๊ฒ์ผ ๋ก ์ถ์ ๋์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ถ์ ๋ ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์๋ก๋ถํฐ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ์ง์ ๋์ถํ์ง ๋ชปํจ ์ ๋ฐ๋ผ, ์์น์ ๋ฐฉ๋ฒ(numerical method)์ ํตํ์ฌ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ์ถ์ ํ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ํ์ฌ ๋ฐ ์ค ์ํ์ฌ ๋ชจ๋ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ์ํํ๊ณ ์์์ผ๋ฉฐ, ๋ณ๋์ด์คํจ์์ ์ถ์ ์ ํตํ์ฌ ๋ถ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ - 22 -
์ต์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ๋ ์กด์ฌํ๊ณ ์์์ ์ ์ ์์๋ค. ํนํ, ๊ท๋ชจ์ (์ต์ )๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ํจ๊ณผ์ ์์ด์๋ ๋ํ์ฌ๊ฐ ์ค์ํ์ฌ๋ณด๋ค ๋์ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ด์ ๊ฐ์ด ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ๊ฐ ์ข ํฉ ์ฆ๊ถ์ ์ ์์ํจ์ ์์ด์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ์ํํ ์ ์์๋ ์์ธ์ ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ๊ฒฝ์ฐ ์ ํฌ์ ์ธ๋ ฅ์ ๋ํ ๊ตฌ์กฐ์กฐ์ ์ค์์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฒ์ผ๋ก, ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ๊ฒฝ์ฐ ์์ ์ฉ์์๋ณธ๋น์จ ๊ด๋ฆฌ์ ๋์ ์ํ์ ๋ฐ๋ผ์ ์ฃผ์ ๋ฑ ์ํ์์ฐ์ ๋ณด์ ๋น์ค์ ๊ฐ์์์ผฐ๊ณ , ๊ทธ์ ๋ฐ๋ผ์ ๊ด๋ จ ์์ค์ด ์๋ ์ ์ผ๋ก ์ถ์๋ ๋ฐ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฒ์ผ๋ก, ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์ ๋ฌด ๋ฐ ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ฐ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด์์ ๊ฐ๋ ฅํ ์ ๋ฌด๋ณด์์ฑ์ด ์์ฉํ๊ณ ์๋ ๋ฐ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฒ์ผ๋ก ์ถ์ ๋๋ฉฐ, ๋ฒ์์ ๊ฒฝ ์ ์ฑ์ ์ํํ ์ ์์๋ ์์ธ๋ ์ ๋ฌดํ ์์์ ๊ณต๋์ด์ฉ์ด ๊ฐ๋ฅํ์๊ณ ๊ฐ ์ ๋ฌด๊ฐ์ ๊ฐ๋ ฅํ ์ ๋ฌด๋ณด์์ฑ์ด ์์ฉํ๊ณ ์๋ค๋ ์ฌ์ค ๋ฑ์ ๊ธฐ์ธํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. ๋ค๋ง, ์ค์ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ์ ๋ ๋จ๊ธฐ์ฐจ์ ๊ธ ๋ฑ์ ์กฐ๋ฌ์ ํตํ ์๊ธฐ๋งค๋งค๊ท๋ชจ ํ๋ ๋ฐ ์ด๋ก ์ธํ ๊ธ์ต๋น์ฉ ๋ถ๋ด์ ๊ณผ๋ค๋ก ์ธ ํ์ฌ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ์์ด์ ๋ํ์ฌ๋ณด๋ค๋ ์๋์ ์ผ๋ก ๋ฎ์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ํจ๊ณผ๊ฐ ๋ํ๋ ๊ฒ์ผ ๋ก ๋ณด์ธ๋ค. ์ ์งธ, ๊ทธ๋ฌ๋ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ค์ ์ฌ์ ํ ์ผ์ ์์ค์ด์์ X-๋นํจ์จ์ฑ๋ ํจ๊ป ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ถ์ ๋์๋ค. ์ ๋ฌด๋ณ๋ก X-๋นํจ์จ์ฑ์ ์ธก์ ํด ๋ณธ ๊ฒฐ๊ณผ ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ฐ ์๊ธฐ ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ์์ด์์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด ๋ฐ ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์ ๋ฌด๋ณด๋ค๋ X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ๋์ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ํนํ, X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ํ๊ท ๋ณ๋์ด์ค์์ ์ฐจ์งํ๋ ๋น์ค์ ๋ํ์ฌ๊ฐ ์ค์ ํ์ฌ๋ณด๋ค ๋ ๋ฎ์ ์์ค์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ด์ ๊ฐ์ด ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ๊ฐ ์ข ํฉ์ฆ๊ถ์ ์ ์์ํจ์ ์์ด์ ์ ๋ฌด๋ณ๋ก X-๋นํจ์จ์ฑ์ด ์กด์ฌํ๋ ์์ธ์ ๋ฌด์๋ณด๋ค๋ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ ๋ฌด ๋ฑ ์ฃผ์ ์ฆ๊ถ์ ๋ฌด๊ฐ ๋ณ๋์ฑ์ด ์๋นํ ํฐ ์ ๊ฐ์ฆ๊ถ์์ฅ์ ๋์์ผ๋ก ํ๊ณ ์๋ค๋ ์ ๊ณผ ํนํ ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด๊ฐ ๋ ธ๋์ง ์ฝ์ ์ธ ์ ๋ฌด๋ผ๋ ์ ์ ๊ธฐ์ธํ๊ณ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. ๋ค๋ง, ์ค์ํ์ฌ์ X-๋นํจ์จ์ฑ ๋น์ค์ด ๋ํ์ฌ๋ณด๋ค ์๋์ ์ผ๋ก ๋์ ๊ฒ์ ์ค์ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ ๋จ๊ธฐ์ฐจ์ ๊ธ ๋ฑ์ ์กฐ๋ฌ์ ํตํ์ฌ ์๊ธฐ๋งค๋งค ๊ท๋ชจ๋ฅผ ํ๋ํ๊ณ ์์์๋ ๊ทธ ์์ต์ฑ์ ๋์ง ์์ ๋ฐ๋ฉด ๊ธ์ต๋น์ฉ์ ๊ณผ๋ํ๊ฒ ๋ถ๋ดํ๊ณ ์๋ค๋ ์ ๊ณผ ๋ํ์ฌ์ ๋นํ์ฌ ์ ํฌ๋น ๋ฐ 1์ธ๋น ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด์ ์์ฐ์ฑ์ ์๋์ ์ผ๋ก ๋ฎ์ง๋ง ์ ํฌ๋น ์์ง์์ ๋ฐ 1์ธ๋น ์ธ๊ฑด๋น ๋ฑ์ ์์ด์๋ ๋ํ์ฌ์ ํฐ ์ฐจ์ด๊ฐ ์๋ค๋ ์ ๋ฑ์ ๊ธฐ์ธํ๋ ๊ฒ์ผ ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. ์ด์๊ณผ ๊ฐ์ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ฒฝ์์ค์ ๋ถ์, ๊ท๋ชจ์ (์ต์ )๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์ํ์ฌ๋ถ ์ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ์กด์ฌ์ฌ๋ถ ๋ฐ ๊ทธ ์์ธ ๋ฑ์ ๋ํ ๋ถ์์ผ๋ก๋ถํฐ ๋์ถํ ์ ์๋ ์ ์ฑ ์ ํจ์๋ ๋ค ์๊ณผ ๊ฐ์ด ์์ฝํ ์ ์๊ฒ ๋ค. ์ฒซ์งธ, ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์์ ๊ตฌ์กฐ๋ ์ํ๋งค๋งค์ ๋ฌด(์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์ ๋ฌด ํฌํจ) ๋ฐ ์๊ธฐ๋งค๋งค ์ ๋ฌด(์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด ํฌํจ)๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ง๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ๊ทธ์ ๋ฐ๋ผ์ ์์ต-๋น์ฉ๊ตฌ์กฐ๋ ์ํ๋งค ๋งค์์๋ฃ ์์ (์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์์๋ฃ ์์ ํฌํจ) ๋ฐ ์๊ธฐ๋งค๋งค์ด์ฉ ์์ต(์ธ์์ฃผ์ ์์๋ฃ ์์ ํฌ ํจ)์ ์ค์ฌ์ผ๋ก, ๋น์ฉ๊ตฌ์กฐ ์ญ์ ํ๊ด๋น(์ธ๊ฑด๋น) ๋ฐ ์๊ธฐ๋งค๋งค์์ค์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋์ด ์๋ค. ๋ฐ ๋ผ์ ์ด๋ฌํ ์์ต-๋น์ฉ๊ตฌ์กฐ๋ ์ฆ๊ถ์์ฅ์ ์ํฉ์ ๋ฏผ๊ฐํ๊ฒ ๋ฐ์ํ ์๋ฐ์ ์๋ค๋ ์ฌ์ค์ด๋ค. ๋ ์งธ, ํํ์ ์ฆ๊ถ๊ฑฐ๋๋ฒ๋ฑ ๊ธ์ต๊ด๋ จ๋ฒ๊ท ์ฒด๊ณํ์์๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์๋ก์ด ์์ต๊ธฐ๋ฐ์ ํ์ถฉ์ ๋ - 23 -
๋ถ๋ถ์ด ๊ท์ ์ ์ํ๋ฅผ ํตํ์ฌ ์ด๋ฃจ์ด์ง ์ ์๋ ์ํฉ์ด์๋ค๋ ์ ์ด๋ค. ์ฆ, ์ฃผ๊ฐ์ง์์ ๋ฌผ ์ต์ ๋ฑ ํ์์ํ๊ฑฐ๋์ ๋์ ๋์ , ์์ต์ฆ๊ถ ํ๋งค์ ๋ฌด ํ์ฉ, ์์ฐ๊ด๋ฆฌ์ ๋ฌด์ ํ์ฉ ๋ฑ์ด ์ด๋ฃจ์ด์ง์ ๋ฐ๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์์ต์ด ๋ํญ ํ๋๋ ์ ์์๋ค๋ ๊ฒ์ ๊ทธ ๋จ์ ์ธ ์๋ก ๋ค ์ ์๊ฒ ๋ค. ์ ์งธ, 1997๋ 3์ ์ด์ ๊น์ง์ ์ฆ๊ถํ์ฌ ์ฌ๋ฌดํ์์ ๋ํ ๊ฐ๋ณ๊ท์ ๋ฅผ ์ฒ ํํ๊ณ ์์ ์ฉ์์๋ณธ๋น์จ ์ค ์ฌ์ ์๊ธฐ์๋ณธ ๊ด๋ฆฌ์ ๋๋ฅผ ๋์ ํจ์ ๋ฐ๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ฒฝ์์์จ์ฑ์ด ์ ๊ณ ๋์์ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์์ต-๋น์ฉ๊ตฌ์กฐ๊ฐ ๊ฐ์ ๋๊ณ ์์ต์ฑ๋ ํฅ์๋์๋ค๋ ์ ์ด๋ค. ๋ท์งธ, ๋ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ํจ ์จ์ฑ์ด ์ค์ํ์ฌ์ ๊ฒฝ์ํจ์จ์ฑ๋ณด๋ค๋ ๋๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค๋ ์ฌ์ค์ด๋ค. ์ด๋ฌํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ ๋ํ์ฌ๊ฐ ์ค์ ํ์ฌ์ ๋นํ์ฌ ๋จ์ง ๊ทธ ๊ท๋ชจ๊ฐ ํฌ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด ๋ฐ์ํ ๊ฒ์ด ์๋๋ผ, ์ข ํฉ์ฆ๊ถ์ ์ ์์ํจ์ ์์ด ์ ๋ํ์ฌ๊ฐ ์ค์ํ์ฌ๋ณด๋ค ์๊ธ์กฐ๋ฌ ์ด์ฉ ๋ฐ ์ธ๋ ฅ์ ์ด์ฉ๋ฑ์์ ๋ณด๋ค ํจ์จ์ ์ผ๋ก ์ด์๋๊ณ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๋ฐ์ํ์๋ค๋ ์ฌ์ค์ด๋ค. ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก, ๋ณธ ๋ ผ๋ฌธ์ ๋ถ์์ ํ๊ณ๋ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ์ ์ ์๋ค. ์ฒซ์งธ, ํธ๋์ค๋ก๊ทธ๋น์ฉํจ์ ๋ฐ ๋ณ๋์ด์คํจ์ ์ถ์ ์ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์ฌ๋ฌด์ ํ ๋ฑ์ผ๋ก๋ถํฐ ์ถ์ถ๋ ๋ณ์๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ์ถ์ ํ์๊ธฐ ๋ ๋ฌธ์ ๋ฌดํ์ ์๋น์ค, ๊ท์ ์ํ์ ๋ฐ๋ฅธ ํจ๊ณผ ๋ฑ์ ์ถฉ๋ถํ ๋ฐ์๋์ง ์์ ์ ์๋ค๋ ์ ์ด๋ค. ๋ ํ ์์ ์ดํด๋ณธ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด ์ถ์ ์ ๋ฐ์๋ ์ฌ๋ฌ ๊ฐ์ง์ ๋ฌธ์ ์ ๋ค๋ก ์ธํ์ฌ ๊ท๋ชจ์ (์ต์ )๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ํจ๊ณผ ๋ฐ X-๋นํจ์จ์ฑ์ ๋น์ค ๋ฑ์ด ์ ๋์ ์ธ ์๋ฏธ๋ฅผ ๊ฐ์ง๋ ๋ชปํ๋ค๋ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ด ๋ฌํ ์ค์ฆ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ์ฆ๊ถํ์ฌ๋ ํฉ๋ณ ๋ฑ์ ํตํ์ฌ ๋ํํ๋ฅผ ์ถ๊ตฌํ์ฌ์ผ ํ๋ค๊ฑฐ๋, ์ธ์์ฃผ์ ์ ๋ฌด ๋ฑ์ ๋ํด์๋ ๋ํ์ฌ๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ ๋ฌธํํ์ฌ์ผ ํ๋ค๋ ๋ฑ์ ์ ์ฑ ์ ํจ์๋ฅผ ์ง ์ ๋์ถํ ์๋ ์๋ค๋ ์ ์ด๋ค. ๋์งธ, ๋ณธ ๋ ผ๋ฌธ์ ๊ฒฝ์์ค์ ๋ถ์์ ๋ํ์ฌ(5๊ฐ์ฌ) ๋ฐ ์ค์ํ์ฌ(27 ~ 40๊ฐ์ฌ)์ 1์ฌ๋น ํ๊ท ์ค์ ์, ๊ณ๋๋ชจํ๋ถ์์ ํ๋ณธ ๋ํ์ฌ(5๊ฐ์ฌ) ๋ฐ ํ๋ณธ ์ค์ํ์ฌ(21๊ฐ ์ฌ)์ ๊ฐ๋ณ ์ค์ ์ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ถ์๋์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๋ณธ ๋ ผ๋ฌธ์ ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ๋ ๋ชจ๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ ๋๋ ๊ฐ ๋ณ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๊ฒฝ์์ค์ ๋ฐ ๊ท๋ชจ์ (์ต์ )๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ๋ฐ X-๋นํจ์จ์ฑ ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ์ ๋น์ฐํ ์ฐจ ์ด๊ฐ ๋ ์ ์๋ค. - 24 -
< ์ฐธ ๊ณ ๋ฌธ ํ > ํต๊ณ์๋ฃ 1. ๊ธ์ต๊ฐ๋ ์, ๊ธ์ตํต๊ณ์๋ณด, 1999. 1. ~2005. 10. ๊ฐ์ํธ 2., ์ฆ๊ถํ์ฌ ์ ๋ฌด๋ณด๊ณ ์, 1999. 3.~2005. 3. ๊ฐ๋ ๋ 3., ํ๋งคํ์ฌ ํต๊ณ์๋ฃ, 2002. 12.~2005. 6. ๊ฐ์ 4. ์ฆ๊ถ๊ฐ๋ ์, ์ฆ๊ถ์กฐ์ฌ์๋ณด, 1990. 1.~1998. 12. ๊ฐ์ํธ 5., ์ฆ๊ถํ์ฌ ์์ ๋ณด๊ณ ์, 1990. 3.~1998. 3. ๊ฐ๋ ๋ 6. ํ๊ตญ์ํ, ์กฐ์ฌํต๊ณ์๋ณด, 1990. 1.~2005. 10. ๊ฐ์ํธ 7. ํ๊ตญ์ฆ๊ถ๊ฑฐ๋์, ์ฃผ์, 1990. 1.~2005. 2. ๊ฐ์ํธ 8. ํ๊ตญ์ฆ๊ถ์ ๋ฌผ๊ฑฐ๋์, ์ฆ๊ถ์ ๋ฌผ, 2005. 3.~2005. 10. ๊ฐ์ํธ 9. ํ๊ตญ์ฆ๊ถ์ ํํ, ์ฆ๊ถํ์ฌ ์ข ํฉ๊ฒฝ์๋ณด๊ณ ์, 1994. 3.~1997. 3. ๊ฐ๋ ๋ 10., ํํ์ด์ง(www.ksda.or.kr) ์ฃผ์๊ฒฝ์ ์งํ ์ฐธ๊ณ ๋ฌธํ 1. ๊ธ์ต๊ฐ๋ ์, ๊ธ์ต๊ฐ๋ ๊ด๋ จ๋ฒ๊ท์ง, 2003. 12. 2., ๊ธ์ต๊ฐ๋ ์ 5๋ ์ฌ, 2004. 12. 3., ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์์ ๋ถ๋ฌธ๋ณ ์์ฅ์ ์ ์จ์ ์ฐจ๋ณํ ๊ฐ์, ๋ณด๋์๋ฃ, 2002. 12. 30. 4., ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ํฌ์์ํ์ ๋ฌด ํํฉ ๋ฐ ์์ฌ์ , ๋ณด๋์๋ฃ,2003. 12. 1. 5., ์ธ๊ตญ๊ณ ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ์ํ๋งค๋งค ํํฉ, ๋ณด๋์๋ฃ, 2004. 11. 4. 6., ํ๋ ํ๋งค์ฑ๋์ ๋ค์ํ ์ถ์ง, ๋ณด๋์๋ฃ, 2005. 4. 12. 7., 2004ํ๊ณ์ฐ๋ ์์ ์ค์ , ์ ๋ก๋ธ๋ฆฌํ์๋ฃ, 2005. 6. 8. 8. ์ฆ๊ถ๊ฐ๋ ์, ์ฆ๊ถ๊ฐ๋ ์ 20๋ ์ฌ, 1997. 12. 9., 1997ํ๊ณ์ฐ๋ ์ฆ๊ถํ์ฌ ํด์ธ์์ ์ ๊ฒฐ์ฐ์ค์ ๋ถ์, ๋ณด๋์๋ฃ, 1998. 7. 29. 10. ๊น๊ท๋ฆผ, ์ํ๋ฏผ์ํ์ ๊ฒฝ์ ์ ํจ๊ณผ๋ถ์, ์ฑ๊ท ๊ด๋ํ๊ต ๋ํ์ ๊ฒฝ์ ํ๊ณผ ์์ฌํ์๋ ผ๋ฌธ, 2004. 6. 11. ๊น๋์ฒ , ์ฆ๊ถ์ ์ ๊ท๋ชจ ๋ฐ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ ๋ํ ์ค์ฆ๋ถ์, ์ฆ๊ถ์กฐ์ฌ์๋ณด, 1992๋ 7์ํธ. 12. ๊น์์, ๊ธ์ต๊ธฐ๊ด์ ๊ท๋ชจ ๋ฐ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ ๊ดํ ์ค์ฆ์ ๋ถ์, ์ฐ์ธ๋ํ๊ต ๋ํ์ ๊ฒฝ์ ํ๊ณผ ๋ฐ์ฌํ์๋ ผ๋ฌธ, 1991. 6. 13. ๋ ธํฌ์ง ๋ฑ, ์ฆ๊ถ์ฐ์ ์ ํํฉ๋ถ์๊ณผ ์์ฌ์ , ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์, ํ๊ตญ์ฆ๊ถ์ฐ๊ตฌ์, 1999. 3 14. ๋ฐ๊ฒฝ์, ์ฆ๊ถ์ฐ์ ๊ณผ ์ฃผ์์์ฅ์ ํจ์จ์ฑ์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ, ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ No.5, ํ๊ตญ๊ธ์ต์ฐ๊ตฌ์, 1994. 15. ๋ฐ์ผ์ฒ , ํฌ์์ ํํด์ค, ์ผ์ฐ์ฌ, 2001. 9. 16. ๋ฐ์ค์ฉ ์ฅ์ ์ ํ์๋ฒ, ๊ฒฝ์ ์๊ณ์ด๋ถ์, ๊ฒฝ๋ฌธ์ฌ, 2002. 10. 17. ์์ ์, ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ํฌ์์ํ์ ์ ํํฉ๊ณผ ํฅํ๊ณผ์ , ํ์์กฐ์ฌ์ฐ๊ตฌ 2004-15, ํ๊ตญ์ํ, 2004. 18. ์ ์์, ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ํ์ฐ์ ์ X-๋นํจ์จ์ฑ ๋ถ์, ๊ธ์ต์ฐ๊ตฌ ์ 11๊ถ ์ 2ํธ, ํ๊ตญ๊ธ์ต์ฐ๊ตฌ์, 1997. - 25 -
19. ์ด์๊ธฐ ์ต๋ฒ์, ์ฆ๊ถ์ ์ ๊ท๋ชจ์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๋ํ ์ค์ฆ๋ถ์ : ํ๊ตญ๊ณผ ์ผ๋ณธ์ ๋น๊ต์ฐ๊ตฌ, ํ๊ตญ๊ฐ๋ฐ์ฐ๊ตฌ ์ 11๊ถ ์ 4ํธ, 1989. 20. ์ด์ํ , ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถ์ ์ ์์ด์ ๊ท๋ชจ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ๊ณผ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ, ์ฆ๊ถํํ์ง ์ 14์ง, 1992. 21. ์ด์ข ์, ๊ฒฝ์ ๊ฒฝ์ํต๊ณํ, ๋ฐ์์ฌ, 2003. 3 22., ๊ณ๋๊ฒฝ์ ํ, ๋ฐ์์ฌ, 2001. 9. 23., ํ๊ตญ๊ฒฝ์ ๋ก ์ 2ํ, ํด๋จ, 2002. 3. 24. ์ด์ข ์ ์ด์๋, RATS๋ฅผ ์ด์ฉํ ๊ณ๋๊ฒฝ์ ๋ถ์, ๋ฐ์์ฌ, 1995. 4. 25. ์ดํ์ง ๋ฑ, ์ ์งํฌ์์ํ์ ํํฉ๋ถ์ ๋ฐ ์์ฌ์ , ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์, ํ๊ตญ์ฆ๊ถ์ฐ๊ตฌ์, 2004. 11 26. ์ ์ด์ฐฌ ํจ์์ฐฝ ์ ์ง๋ง ๊น๊ทํ, ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ฆ๊ถ์ฐ์ ์ ํจ์จ์ฑ ๋ถ์ : Fourier Flexible ๋น ์ฉํจ์์ ๋ถ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก, ๊ธ์ตํํ์ง, ์ 5๊ถ ์ 1ํธ, 2000. 27. ์ ํ์, ๋ฏธ์๊ฒฝ์ ํ, ๋ฐ์์ฌ, 1988. 1. 28. ์ข์นํฌ, ๋ด์์ ๊ธ์ต์ ๋๋ก , ๋ค์ฐ์ถํ์ฌ, 1995. 5. 29., ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ํ์ฐ์ ์ ํจ์จ์ฑ๋ถ์๊ณผ ์ ๋๊ฐ์ ๋ฐฉ์, ํ๊ตญ๊ฐ๋ฐ์ฐ๊ตฌ ์ 14๊ถ ์ 2ํธ, 1992 ์ฌ๋ฆ. 30. ์ข์นํฌ ์ ์ฌ๊ท , ์ํธ์ ์ฉ๊ธ๊ณ ์ ๊ท๋ชจ ๋ฐ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ๊ณผ ์ ๋ฌดํจ์จํ๋ฐฉ์, ํ๊ตญ๊ฐ๋ฐ์ฐ๊ตฌ ์ ์ฑ ์ฐ๊ตฌ์๋ฃ 91-33, 1991. 10. 31. ํ๊ตญ์ฆ๊ถ์ ํํ, ์ฆ๊ถ์ฐ์ ๊ด๋ จ ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ, 2005. 6. 32. ํ๊ตญ์ฆ๊ถ์ ํํ, ์ฆ๊ถ์ฐ์ ๊ฒฝ์๋ ฅ๊ฐํ ๋ฐ ์์ต์ฑ์ ๊ณ ๋ฅผ ์ํ ์ฐ๊ตฌ์ฉ์ญ ๊ฒฐ๊ณผ๋ณด๊ณ , 2004. 9. 33. ํ๋ํธ, ์ฆ๊ถํ์ฌ์ X-๋นํจ์จ์ฑ๊ณผ ์ต์ ๋ฒ์์ ๊ฒฝ์ ์ ๋ํ ์ค์ฆ๋ถ์, ์ฆ๊ถํํ์ง, ์ 24์ง, 1999. 34. ํฉ์ค์ , ๊ตญ๋ด ์ฆ๊ถํ์ฌ์ ๋ฐ๋์งํ ์ ๋ฌธํ ๋ฐฉํฅ, ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์, ๊ธ์ต๊ฐ๋ ์, 2004 35. A.N. Berger, Diana Hancock & D.B. Humphrey, Bank efficiency derived from the profit function", Journal of Banking & Finance, 17, 1993. 36. L.G. Goldberg, G.A. Hanweck, M. Keenan & A. Young, Economies of scale and scope in the securities industry", Journal of Banking & Finance, 15, 1991. 37. W.H. Green, Econometric Analysis, 4th ed., Prentice Hall International, Inc., 2000. 38. Jack Johnston & John Dinardo, Econometric Method, 4th ed., Mcgraw-Hill Companies, Inc., 1997. 39. Mitchell Karln & Nur Onvural, Economies of scale and scope at large commercial Banks : evidence from the fourier flexible function form", Journal of Money, Credit and Banking, 28, 1996. 40. G.S. Maddala & In-Moo Kim, Unit Roots, Cointegration, and Structural Change, Cambridge University Press, 1998. 41. J.C. Panzar & R.D. Willig, "Economies of Scope", American Economic Review, May 1981. 42. Hal R. Varian, Microeconomics Analisys, 3rd ed., W.W. Norton & Company, 1992. 43. ้ฆ ่ค ่, ่ญ ๅธ ๆฅญ ใฎ ็ซถ ็ญ ใจใจใณใใใบ ใชใ ในใณ-ใ, ่ญ ๅธ ใจ ้ ่ก ใฎ ็ถ ๆฟ ๅ ๆ, ๆฅ ๆฌ ่ญ ๅธ ็ถ ๆฟ ็ก ็ฉถ ๆ, 1986. 5. - 26 -