https://doi.org/10.4306/jknpa.2016.55.4.365 ORIGINAL ARTICLE J Korean Neuropsychiatr Assoc 2016;55(4):365-375 Print ISSN 1015-4817 Online ISSN 2289-0963 www.jknpa.org ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ฌํ๋ณต์ง์ฌํฌ์ปค์ค์ง๋จ๋ฉด์ ์ํตํ์ ์ ๋ณด๊ฑด์๋น์ค์ ๋ฌ์ฒด๊ณ์๋ํ์ธ์์กฐ์ฌ ๊ตญ๋ฆฝ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ผํฐ์ ์ ๊ฑด๊ฐ๊ธฐ์ ๊ฐ๋ฐ์ฌ์ ๋จ, 1 ๊ตญ๋ฆฝ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ผํฐ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฐ๊ตฌ์์ฐ๊ตฌ๊ธฐํ๊ณผ, 2 ๊ตญ๋ฆฝ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ผํฐ์ ์ ์ฌํ์ฌํ๊ณผ, 3 ๊ตญ๋ฆฝ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ผํฐ๊ธฐํํ๋ณด๊ณผ, 4 ๊ตญ๋ฆฝ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ผํฐ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฌ์ ๊ณผ, 5 ์ฑ๊ท ๊ด๋ํ๊ต์๊ณผ๋ํ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ํ๊ต์ค, 6 ๊ตญ๋ฆฝ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ผํฐ์๋ฃ๋ถ, 7 ์์ธ๋ํ๊ต์๊ณผ๋ํ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ํ๊ต์ค 8 ๋ฐ์๋น 1,2 ์ ์ง์ฉ 3 ๋จ์ค์ 4 ์ํฌ์ 5 ์ด๋ค์ 5 ๊น์์ง 1,2 ํ์งํ 6 ์ต์ฑ๊ตฌ 7 ํ๊ท์ญ 1,8 A Study of the Current State of the Mental Health Service Delivery System Using the Focused-Group Interview Subin Park, MD 1,2, Jin Yong Jun, MD 3, Yoon-Young Nam, MD 4, Hee Young Lim, MS 5, Da Young Lee, MHP 5, Eun Jin Kim, MS 1,2, Jin-Pyo Hong, MD 6, SungKu Choi, MD 7, and Kyooseob Ha, MD 1,8 1 Korea Mental Health Technology R&D Project, National Center for Mental Health, Seoul, Korea 2 Department of Research Planning, Mental Health Research Institute, National Center for Mental Health, Seoul, Korea 3 Department of Social Psychiatry and Rehabilitation, National Center for Mental Health, Seoul, Korea 4 Department of Planning and Public Relations, National Center for Mental Health, Seoul, Korea 5 Department of Mental Health Services, National Center for Mental Health, Seoul, Korea 6 Department of Psychiatry, Sungkyunkwan University School of Medicine, Seoul, Korea 7 Division of Medical Services, National Center for Mental Health, Seoul, Korea 8 Department of Psychiatry, Seoul National University College of Medicine, Seoul, Korea ObjectivesZZTo use focus-group interviews (FGI) to determine the current state of the Korean mental health service delivery system, inter-agency patient links, and identify associated problems. MethodsZZThe FGI were conducted by seven workers from psychiatric rehabilitation centers and community mental health centers and seven social workers from mental health hospitals. Received March 8, 2016 Revised June 28, 2016 Accepted July 15, 2016 Address for correspondence Kyooseob Ha, MD Korea Mental Health Technology R&D Project, National Center for Mental Health, 127 Yongmasan-ro, Gwangin-gu, Seoul 04933, Korea Tel +82-2-2204-0108 Fax +82-2-2204-0393 E-mail kyooha@snu.ac.kr ResultsZZWithin the mental health service delivery system, disconnection of the community network after discharge is considered a serious problem. The following improvement proposals are suggested : 1) the control tower should govern the community network after discharge, 2) consider insurance costs during activation of hospital links, and 3) expand information sharing related to community social facilities. With regard to non-voluntary admission and long-term hospitalization, most focus group members considered the revolving-door phenomenon to be more serious than non-voluntary admission. In order to prevent unnecessary long-term hospitalization, the FGI results indicated that the government should proactively intervene in the admission/discharge process. In addition, the following improvement proposals were suggested : 1) functional activation of the mental health review board via the reinforcement of workers expertise, 2) expansion of local mental health centers, and 3) undertake institutional changes related to the familyrelated issue of preferring hospitalization over a stay at a secure facility. ConclusionZZFor the government to improve the efficiency of the mental health service delivery system, it is necessary to improve institutional linkages, expand mental health infrastructure, and develop an integrated management system. J Korean Neuropsychiatr Assoc 2016;55(4):365-375 KEY WORDSZZ Mental health service delivery system Non-voluntary admission Long-term hospitalization. Copyright 2016 Korean Neuropsychiatric Association 365
J Korean Neuropsychiatr Assoc 2016;55(4):365-375 ์๋ก ์ ์ ์งํ์์ ์น๋ฃ๋จ์ ๋ฐ ์ฌํ๋ณต๊ท ์คํจ์ ๊ด๋ จํ์ฌ ๊ฐ์ฅ ํฐ ๋ฌธ์ ์ ์ผ๋ก ์ฅ๊ธฐ์ ์ ๋ฐ ์์ฉ์์ฃผ์ ์๋น์ค์ฒด๊ณ๊ฐ ์ง์์ ์ผ๋ก ์ง์ ๋์ด ์๋ค ์ง๋ ์ฌ ๋ ๊ฐ ์ ์ ๊ณผ ๋ณ์ ์๋ ๋งค์ฐ ๋น ๋ฅด๊ฒ ์ฆ๊ฐํ์๊ณ ํ๊ท ์ฌ์์ผ์ ๋ํ ๊ตญ๊ฐ ํ๊ท ์ด ์ผ์ธ๋ฐ ๋นํด ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ๋ ์ผ ๋ ๊ธฐ์ค ๋ก ๋งค์ฐ ๋์ ์ค์ ์ด๋ค ์ด์ ๊ฐ์ ์ ์ ์งํ์์ ์ฅ๊ธฐ์ ์ ๋ฐ ์ฌํ๋ณต๊ท ์คํจ์ ์์ธ์ผ๋ก ๋จผ์ ๋น์์ ์ ์์ ๊ท์ ๊ด๋ฆฌ๊ฐ ์ ๋์ ์ผ๋ก ๋ฏธ๋นํ๋ค๋ ์ ์ ๋ค ์ ์๊ฒ ๋ค ์ธ๊ณ๋ณด๊ฑด๊ธฐ๊ตฌ๋ ๋น์์ ์ ์ ๋ฐ ์น๋ฃ ์ ์๊ธฐ๊ฐ์ ๋ํ ์ ๊ธฐ์ ์ธ ๊ท์ ์ ๊ด๋ฆฌ๋ฅผ ์ํ์ฌ ๋ ๋ฆฝ์ ์ธ ์ค์ฌ๋ฒ์ ์ฌ์ฌ๊ธฐ๊ด์ ์ค์นํ๋๋ก ๊ถ๊ณ ํ๊ณ ์๋ค ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ๊ฒฝ์ฐ ๋น์์ ์ ์์ผ๋ก ์ธํ ์ฅ๊ธฐ์ ์์ ํต์ ํ๊ณ ๊ด๋ฆฌํ๊ธฐ ์ํ ๋ฒ์ ์ฅ์น์ ํ๋๋ก ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ฌํ์์ํ๋ฅผ ์ด์ํ๊ณ ์์ผ๋ ํด์๋ช ๋ น๋ฅ ์ ์ดํ๋ก ๋งค์ฐ ๋ฎ์ ์ค์ ์ด๋ค ๋ํ ๋ฑ ์ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฐ๋ฅด๋ฉด ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ฌํ์์ํ์์ ํด์๋ช ๋ น์ ๋ฐ์ ๋์ ์ค ๊ฐ ์ฌ์ ์์ ํ์์ผ๋ฉฐ ๊ทธ์ค ๋ ์ฌ์ ์๊น์ง ๊ฑธ๋ฆฐ ๊ธฐ๊ฐ์ด ํ๋ฃจ๋ฐ์ ๋์ง ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์กฐ์ฌ๋์ด ๊ทธ ์คํจ์ฑ์ด ์๋ฌธ์๋๊ณ ์๋ค ๋ค์์ผ๋ก ํด์ํ์๋ฅผ ์ฐ๊ณํ ์ ์๋ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค์ ๋ถ์กฑ์ ๋ค ์ ์๋ค ์ ์ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด ๋ณ์์๋ ๊ฐ์ธ ๊ฒ์ ๋นํด ๊ด์ญ์๋๋ณ ์ ์ ์ฅ์ ์ธ์ ์ํ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค์ ์ ์ ์ ์์ ๋ช ์ผ๋ก ์ ๋ถ๊ณผํด ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค์ ๊ณต๊ธ๋์ด ์ ๋์ ์ผ๋ก ๋ถ์กฑํ ์ค์ ์ด๋ค ๋ ์ ๋์ ์์ธ์ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ฌํ์์ํ์ ํด์๋ช ๋ น๋์์๋ฅผ ์ถ์ ์กฐ์ฌํ ๊ฒฐ๊ณผ์ ๋ฐ๋ฅด๋ฉด ์ง์ญ์๋น์ค๋ก ์ฐ๊ณ๋ ๋์์๋ ๋ก ์ผํฐ ์ ์ ๋ฐ ์ฃผ๊ฑฐ์์ค ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ผํฐ ์ฌํ๋ณต๊ท์ด์ฉ์์ค ๋ณด๊ฑด์ ์์ผ๋ก ์ฐ๊ณ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค ๋ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด์ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ ๋ฌด๋ฅผ ์ํํ๋ ๊ณต๋ฌด์ ๋์์ผ๋ก ์ฐ๊ตฌํ ๋ด์ฉ์์๋ ์ง์ญ์ฌํ ์ ์ ๋ณด๊ฑด๊ธฐ๊ด์ผ๋ก ์ฐ๊ณ ๋น์จ์ด ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค ์๋ฃ๊ธฐ๊ด์์ ์ง์ญ์ฌํ๋ก ์ฐ๊ณ๋น์จ์ ์ง์ ์กฐ์ฌ๋ ๋ฐ ์์ผ๋ ์ด๋ณด๋ค ๋์ฑ ๋ฎ์ ๊ฒ์ผ๋ก ์๊ฐ๋๋ค ์ด์ ๊ฐ์ ๋ฎ์ ์ง์ญ์ฌํ์ฐ๊ณ์จ๋ฟ ์๋๋ผ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด ์ง์ญ์ฌํ๊ธฐ๊ด ๊ฐ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด ๊ฐ ์ง์ญ์ฌํ ์ ์ ๋ณด๊ฑด๊ธฐ๊ด ๊ฐ ์ ๋ณด๋จ์ ์ด ์น๋ฃ ํจ์จ์ ๋ฎ์ถ๋ ์ค์ํ ๋ฌธ์ ์ ์ด๋ค ํ์๊ฐ ์ด์ฉํ๋ ์ฌ๋ฌ ์๋น์ค ์ ๊ณต๊ธฐ๊ด ๊ฐ์ ์ ๋ณด์ ๋ฌ์ ํ์๋ ๋ณดํธ์์ ๋ณด๊ณ ์ ๊ฑฐ์ ์ ์ ์ผ๋ก ์์กด๋๋ค ๊ฐ ๊ธฐ๊ด์์ ํ ๊ฐ์ธ์๊ฒ ์ฃผ์ด์ง๋ ์น๋ฃ ์๋น์ค์ ์ข ๋ฅ์ ์ด๋ ๋ฑ์ ์ ๋๋ก ํ์ ํ ์ ์๋ ์ํ์์ ์๋น์ค ๊ธฐ๊ด ๊ฐ์ ๊ธฐ๋ฅ ์ค๋ณต ๋ฌธ์ ๊ฐ ์ฌ๊ฐํ๋ค ๊ฐ ์ ์ ๋ณด๊ฑด๊ธฐ๊ด ๊ฐ์ ์ฒด๊ณ์ ์ธ ์ฐ๊ณ๊ฐ ํ์ํ ์ด ์ ๋ก ์ด์ฉ์์ ์ ๋ณด๊ตํ์ ํตํ ์๋น์ค ์ค๋ณต๋ฐฉ์ง๋ฅผ ๋ ์ฐ๊ตฌ ๋ ์์๋ค ์ ์ ๋ณด๊ฑด์๋น์ค์ ๋ฌ์ฒด๊ณ ๋ฐ ๊ธฐ๊ด ๊ฐ ์ฐ๊ณ์ ํํฉ๊ณผ ๋ฌธ์ ์ ์ ํ์ ํ๋ ๊ฒ์ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์๋น์ค ์ ๊ณต์ ์ฐ์์ฑ ๋ฐ ํจ์จ ์ฑ ์ฌ๊ณ ๋ฅผ ์ํด์ ํ์์ ์ด๋ค ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ ์ ๋ณด๊ฑด ์๋น์ค์ ๋ฌ์ฒด๊ณ ํํฉ์ ๋ํ ์ง์ ์กฐ์ฌ์ ์์ ์ ์ ์๋ฃ๊ธฐ ๊ด ๋ฐ ์ง์ญ์ฌํ ์ ์ ๋ณด๊ฑด๊ธฐ๊ด์์ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์๋น์ค์ ๊ณต ์ ๋ฌด๋ฅผ ๋ด๋นํ๊ณ ์๋ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ฌํ๋ณต์ง์ฌ ๋ค์ ํฌ์ปค์ค๊ทธ๋ฃน ์ธํฐ๋ทฐ ์ดํ ๋ฅผ ํตํด ํ์ฅ์ ์ ๋๋ผ๋ ์ค์ ์ ๋ฌธ์ ์ ์ ํ์ ํ๊ณ ์ ํ๋ค ๋ ๋ณต์กํ ์ฃผ์ ์ ๋ํด ํต์ฐฐ์ ์ ๊ณตํ๊ณ ์ง๋จ ๊ตฌ์ฑ์ ๊ฐ์ ์ญ๋์ ์ธ ์ํธ์์ฉ๋ ฅ์ ํ์ฉํ๋ ๋ฐ ์ ์ฉํ๋ค ๋ฐฉ ๋ฒ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๊ธฐ๊ด์ ์ข ๋ฅ ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ๊ตญ๊ณต๋ฆฝ์ ์ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด ์ฌ๋ฆฝ์ ์ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด ์ ๊ธฐ๊ด์ ์ง์ญ ์๋ ๊ถ ๊ด์ญ์ ์ง๋ฐฉ ์ ๊ณ ๋ คํ์ฌ ํ๋ณด๊ธฐ๊ด์ ์ ์ ํ ํ ํด๋น๊ธฐ๊ด ์ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ์ทจ์ง๋ฅผ ์ค๋ช ํ๊ณ ์กฐ์ฌ์ฐธ์ฌ์๋ฅผ ์ถ์ฒ๋ฐ์ ๋ชจ์งํ ์๋ค ์ฐจ ๋ ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ๋ฐ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค์ ๊ทผ๋ฌด ํ๋ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ฌํ๋ณต์ง์ฌ ๋ช ์ ์ฐจ ๋ ์ ์ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด์ ๊ทผ๋ฌดํ๋ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ฌํ๋ณต์ง์ฌ ๋ช ์ ๋์์ผ๋ก ํ์๋ค ํ ๋ ๋ ์ ์ผ ์ฐจ ๊ณผ ์ ์ผ ์ฐจ ์ ๊ฐ ์๊ฐ ์ ๊ฑธ์ณ ํ๊ตญ๋ฆฌ์์น ์ค์์ ์ด๋ฃจ์ด์ก๋ค ์ฐธ์ฌ์๋ค์๊ฒ ์ฐ๊ตฌ์ ์ทจ์ง๋ฅผ ๋ฏธ๋ฆฌ ์ค๋ช ํ์๊ณ ์กฐ์ฌ ๋น์ผ ์ฐ๊ตฌ ์ฐธ์ฌ์๋ค์ ๊ฒ ๋ฉด์ ๋ด์ฉ์ ๋ น์ ๋ฐ ์ฌ์ฉ์ ๋ํ ๋์๋ฅผ ๋ฐ์ ํ ์ธํฐ๋ทฐ ๋ฅผ ์งํํ๋ค ์ฐ๊ตฌ์๊ฐ ์ธํฐ๋ทฐ์ ๋ํ ๋ชฉ์ ๊ณผ ๋ด์ฉ์ ์ค๋ช ํ ์๊ณ ๋ฐ๊ตฌ์กฐํ๋ ๋ฉด์ ์ง๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ์ธํฐ๋ทฐ๊ฐ ์ด๋ฃจ์ด์ก๋ค ๋์ ์ง๋ฌธ์ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์๋น์ค ์ ๋ฌ์ฒด๊ณ์ ๋ํ ์ ๋ฐ์ ์ธ ํ๊ฐ๋ฅผ ํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์์ํ์ฌ ๊ธฐ๊ด ๊ฐ ์๋ขฐ ๋ฐ ์ฐ๊ณ ๊ณผ์ ์ ๋ํ ์๊ฒฌ ๋น์์ ์ ์ ๋ฐ ์ฅ๊ธฐ์ ์์ ๋ํ ์๊ฒฌ ์ ์ผ๋ก ์ง๋ฌธํ๊ณ ์์ ๋กญ๊ฒ ํ ๋ก ํ๋๋ก ํ์๋ค ์ฐ๊ตฌ์ ์ฌ์ฉ๋ ์ง๋ฌธ์ง๋ ํ ์ ๊ฐ๋ค ๋ํ ์ฐธ์ฌ์๋ค์ ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ์ ์ ์ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด์ผ๋ก ๋๋ ์ ๊ฐ ์์์ง๋จ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ต๋ณ ๋ด์ฉ ์ ๊ฐ๋ตํ๊ฒ ํ ์ผ๋ก ์ ์ํ์๋ค ์กฐ์ฌ๊ณผ์ ์์ ์งํ๋ ๋ชจ๋ ๋ด์ฉ์ ๋ น์๋์๊ณ ๋ น์๋ ์๋ฃ๋ ๋ น์ทจ๋ก์ผ๋ก ์์ฑํ์์ผ ๋ฉฐ ๋ น์ทจ๋ก์ ์กฐ์ฌ๋ด์ฉ์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ๋ด์ฉ๋ถ์ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ฌํ๋ณต์ง์ฌ๋ ์ ์ ๋ณด๊ฑด๋ฒ ์ ์กฐ ์ ํญ์์ ๋ช ์ํ๊ณ ์๋ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ ๋ฌธ์์์ ํ๋๋ก ์ฌํ๋ณต์ง์ฌ์ ๋ฒ์ ์ํ ์ฌํ๋ณต์ง์ฌ ๊ธ ์๊ฒฉ ์กฐ์์๋ก์ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ ๋ฌธ์์ ์๋ จ๊ธฐ๊ด์์ ๋ ์ด์ ์๋ จ์ ๋ง์น ํ ์ํ์ ์ํด ์ ๋ณ๋๋ค ์ ์ ๋ณด๊ฑด๋ฒ ์ํ๋ น ์ ์กฐ ์ ํญ๊ณผ ๊ด๋ จํ์ฌ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ์ด์ ์ ์ ์งํ์์ ์ฌํ๋ณต๊ท ์ด์ง์ ์ํ ์ํํ๋ จ ๋ฐ ์ง์ ํ๋ จ ์ ์ ์งํ์์ ๋ํ ๊ต์ก ์๋ด ๋ฐ ๋ณด๊ฑด๋ณต์ง๋ถ ์ฅ๊ด์ด ์ ํ๋ ํ๋์ ํ๋ ์ ๋ฌธ๊ฐ๋ฅผ ๋ปํ๋ค 366
FGI ๋ฅผํตํ์ ์ ๋ณด๊ฑด์๋น์ค์ ๋ฌ์ฒด๊ณ์ธ์์กฐ์ฌ S Park, et al. Table 1. Characteristics of subjects who participated in focused-group interview Institution Sex Age Career Group 1 : mental health Community mental health center in rural area Female 30 s Less than 20 social workers from Community mental health center in capital area Female 40 s Less than 20 community mental Community mental health center in metropolitan city Male 40 s Over 20 health centers or Mental health center in rural area Female 30 s Less than 20 community psychiatric Community psychiatric rehabilitation center in rural area (A) Female 40 s Less than 20 rehabilitation centers Community psychiatric rehabilitation center in rural area (B) Female 30 s Less than 20 Community psychiatric rehabilitation center in metropolitan city Male 50 s Over 20 Group 2 : mental health National hospital in capital area Female 30 s Less than 20 social workers from Municipal hospital in capital area Female 30 s Less than 20 medical institutions University hospital in capital area Female 30 s Less than 20 Private hospital in capital area Male 40 s Less than 20 University hospital in rural area Female 40 s Less than 20 Private hospital in rural area (A) Female 40 s Over 20 Private hospital in rural area (B) Female 30 s Less than 20 ์ ํ์๋ค ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๊ตญ๋ฆฝ์์ธ๋ณ์ ์์์ํ์์ํ ๋ฅผ ํต๊ณผํ์๋ค ๊ฒฐ๊ณผ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์๋น์ค์ ๋ฌ์ฒด๊ณ์ ๋ฐ์๋ํํ๊ฐ๋ฐ๋ณ๋ถํฐ ์ ์ ํด์ ํด์ ํ ๊ด๋ฆฌ ๋ฑ์ ๋จ๊ณ๋ณ๋ก ๋ณผ ๋ ํด์ ํ ์ฐ๊ณ ๊ณผ์ ์ ๋ฌธ์ ๊ฐ ๊ฐ์ฅ ์ฌ๊ฐํ ๊ฒ์ผ๋ก ์ธ์๋๋ ๊ฐ์ด๋ฐ ์ต์ด ๋ฐ๋ณ ์ ์ง๋ฃ๋ ๊ธฐ๊ด์ ๋ํ ์ ๋ณด๋ฅผ ์ป๊ธฐ ์ด๋ ค์ ์น๋ฃ์๊ธฐ๋ฅผ ๋์น๊ฒ ๋๋ ๋ฌธ์ ์ ์ ์ง์ ํ๋ ์๊ฒฌ๋ ์์๋ค ๋ณ์ ์น๋ฃ ํ ์ง์ญ์ฌํ๋ก์ ์ฐ๊ณ ๊ณผ์ ์์ ์ค์ง์ ์ธ ์ฐ๊ณ๊ฐ ์ด๋ฃจ์ด์ง์ง ๋ชปํ๊ณ ์๋ ์ด์ ์ ๋ํด ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ๋ฐ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ์ข ์ฌ์๋ค์ ๋ณ์์ ์๊ทน์ ์ธ ํ๋๋ฅผ ๊ฐ์ฅ ํฐ ์์ธ์ผ๋ก ์ง์ ํ๋ ๋ฐ๋ฉด ์ ์ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด ์ฌํ๋ณต์ง์ฌ๋ค์ ์ง์ญ์ฌํ์ ์์ค ๋ฐ ์ธ๋ ฅ ๋ถ์กฑ๊ณผ ๊ด๋ จ ์ ๋ณด์ ๋ถ์ฌ๋ฅผ ์ง๋ชฉํ์๋ค ์ง์ญ์ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค์ด๋ผ๋ ๊ฐ ์ผํฐ์ ํ์ ๋ถ๋ค์ด ์ฌ์ค์ ์ ๊ทผํ๊ธฐ๋ ๋ง์ด ํ๋ค๊ณ ๊ทธ๋ฐ ๊ฒ๋ค์ด ์๋ค๋ ๊ฑธ ๋ณ์์์ ์๋ดํด ์ฃผ์ง ์์ผ๋๊น ๊ฑฐ๊ธฐ์ ๋จ์ ๋์ด ๋ฒ๋ฆฌ๋ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ํจ์ฌ ๋ง์ฃ ์ง๋ฐฉ ๊ธฐ์ด์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ์ง๋ฐฉ์ผ๋ก ์ฐ๊ณํ ๋ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ผํฐ ์ธ์๋ ์ ๋ฌดํ ์ํ๋ผ ์ด๋ ์ฐ๊ณํ ๋ฐ๊ฐ ์๋ค๋ ๊ฒ ๋ฌธ์ ์ธ ๊ฒ ๊ฐ๊ณ ์ ์ ์ฑ ์ ํ์ ์ด๋ผ ๊ทธ๋ด๊น์ ์๋๊ถ ์ฌ๋ฆฝ๋ณ์ ์ฐธ ์ ๊ธฐํ ๊ฒ ์ผํฐ์์๋ ์ ์ ๋ด๋ณด๋ด๋๊ณ ํ๊ณ ์ง์ญ์ฌํ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค์์๋ ์ ์ด๋ ๊ฒ ์ฐ๊ณ ์ ํ๋๊ณ ์ ํํด์ ํ์ ๋ช ๋ช ๋น์๋ค ์๊ธฐ ๋ง์ด ํ์๋๋ฐ ๋ง์ ๋ณด๋ฉด ๊ฐ ๊ณณ์ด ์์ด์ ๊ทธ ์ด์ ๋ ๊ทธ๊ฒ ์ด๋ป๊ฒ ๋ณด๋ฉด ๊ตฌ๋ฉ์ด ๋นต๋นต ๋ซ๋ ค ์๋ ์ฌ๊ฐ์ง๋์ผ ๊ฑด๋ฐ์ ๋์ด๋ก ์ ํํ๊ณ ์์ด์๋ํ๋ค๊ณ ์ ๋ฐ๊ณ ๊ทธ๋ฐ ๋ถ๋ถ๋ค์ด ์๋ ๊ฑฐ์์ ์๋๊ถ ์ฌ๋ฆฝ๋ณ์ ์ง์ญ์ฌํ ์ฐ๊ณ ํ์ฑํ ๋ฐฉ์์ผ๋ก ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ๋ฐ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ์ข ์ฌ์์ ๊ฒฝ์ฐ ๋ณดํ ์๊ฐ ์กฐ์ ๋ฑ์ ํตํ ๋ณ์ ๋ฐ ๊ด๋ จ ์ธ๋ ฅ์ ํ๋ ๋ณํ ์ ๋ ์ฐ๊ณ๋ฅผ ์ํ ๊ฐ์ ๋ ฅ์ ๊ฐ์ง๋ ์ด๊ด ๊ธฐ๊ด ์ค์น ๋ฑ์ ์ ์ธํ๋ค ๋ฐ๋ฉด ์ ์ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด ์ฌํ๋ณต์ง์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค์ ๋ํ ์ ๋ณด ์ ๊ณต ์ง์ญ์ ์ ๋ณด๊ฑด ์์ค๊ณผ ์ธ๋ ฅ ํ์ถฉ ํ์ ๋ฐ ๋ณดํธ์๋ฅผ ๋์์ผ๋ก ํ ์ผํฐ๋ ๊ธฐ๊ด ํ๋ณด ์ค์ ๋ฑ์ ์ ์ธํ๋ค ๋ณ์์์ ํด์ํ์๋ฅผ ์ง์ญ์ ์ฐ๊ฒฐ์ ํด์ผ ๋๋๊ตฌ๋ ๋ผ๋ ์์์ ์ฌ์ด์ค ์ ์๋ ๊ฑฐ๋ ์ด์ค์ถ๊ตฌ๋ ๋ง๋ฌผ๋ฆฐ๋ค๊ณ ํ๋ค๋ฉด ๋ง ๊ทธ๋๋ก ์ ๋ถ์์ ์ฅ๊ธฐ์ ์ํ์๋ ๋ญ ๋๋ฌธ์ ์ฅ๊ธฐ์ ์์ ํ๋์ง์ ๋ํ ์๋ช ์ด๋ ๋ด์ฉ์ ์ ์ถํ๋ ์ง ํด์ํด์ผ ํ ํ์๋ ๋ฐ๋์ ์ง์ญ์ ์๋ ๊ธฐ๊ด์์ ๊ฐ ์ ์๋ ๋์ ๋ฐ์ ์ฃผ๋ ๋ฒ ์ด์ค๊ฐ ์ ๋ถ์์ ์ ๋์ด์ผ ํ๊ฒ ์ฃ ์ง๋ฐฉ ๊ธฐ์ด์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ์ด๊ฒ ์ฌ๊ฐ์ง๋๋ฅผ ๊ฒฐ๊ตญ ์์ ๊ณ ๊ทธ๋์ผ ์ ๋ฌ์ฒด๊ณ๊ฐ ์ ๋์๊ฐ๋ ๊ฑด๋ฐ ๊ทธ๋ฌ๋ฉด ๊ทธ๊ฑธ ์ปจํธ๋กคํ์์์ ์ ๊ธฐ์ ์ผ๋ก ์ฐ๊ณ๋ ์ ์๋ ์ญํ ์ ํ ์ ์๋ ๊ณณ์ด ์์ด์ผ ๋๋ค๋ ๊ฑฐ์ฃ ์ฌ์ ๋จ์ด ๋๋ ๊ด์ญ์ผํฐ๊ฐ ๋๋ ์ง๋ฐฉ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ๊ธฐ๊ด๊ฐ์๋ขฐ๋ฐ์ฐ๊ณ๊ด๋ จ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ๋ฐ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ์ข ์ฌ์๋ค์ ๋ณ์์ด ํด์ ์ดํ ์ฐ๊ณ์ ์๊ทน์ ์ธ ์ด์ ๋ก ์๋ฆฌ์ถ๊ตฌ๋ฅผ ๋ชฉ์ ์ผ๋ก ํ๋ ๋ณ์์ ํน์ฑ ๋ณ์ ๋ด ํด์ ํ ์ฐ๊ณ ๋ด๋น ์ธ๋ ฅ์ ๋ถ์ฌ ํด์ ํต์ง์ ๊ฐ์ ์ฑ ๋ถ์กฑ ํ์๋ ๋ณดํธ์์ ๋ํ ์ ๊ทน์ ์ค๋ช ๋ถ์กฑ ๋ฑ์ ์ง์ ํ์๋ค ์ ์ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด ์ฌํ๋ณต์ง์ฌ๋ค์ ๋ค๋ฅธ ์ ๋ฌด๋ก ์ธํ ์๋ขฐ ๋ฐ ์ฐ๊ณ ์ ๋ฌด ์๊ฐ ๋ถ์กฑ ํ์ ์๋ขฐ ๋ฐ ์ฐ๊ณ ๊ณผ์ ์ ๋ํ ๋ณด์์ด ์์ด ์๋ฃ์ง์ ์ ๊ทน์ฑ ๋ถ์กฑ ์ง์ญ์ฌํ ์ ์ ๋ณด๊ฑด๊ธฐ๊ด์ ๋ํ ์ ๋ณด ๋ถ์กฑ ๋ฑ์ ์ง์ ํ์๋ค ๋ํ ํ์ ๋ฐ ๋ณดํธ์์ ๋์ ์์ฌ ๋ฒ๋ณต ํด์ ํ ์ฐ๊ณ ์์ค์์์ www.jknpa.org 367
J Korean Neuropsychiatr Assoc 2016;55(4):365-375 Table 2. Contents of the focused-group interview Exploratory area Questions Comprehensive 1.0 What is your evaluation of the Korean mental health service delivery system? evaluation of the 2.0 What do you think is a particular problem in the mental health service delivery system? At which point of mental health the mental health service processes do you think problems occur (including disease occurrence, admission, discharge, and management after discharge)? service delivery system 3.0 Give your opinion on the problem that should be improved most urgently among the problems of the mental health service delivery system. If you have any ideas about improvements from the institutional perspective, tell us about them. Patient referral 1.0 Do you think the patient referral and link between medical institutions and community mental health and link between centers is required? If so, why do you think so? agencies 2.0 Tell us about any uncomfortable or difficult situations you experienced in the process of patient referral and link between medical institutions and community mental health centers? Give some examples. 3.0 How is patient information currently transferred between medical institutions and community mental health centers? Please evaluate the current method, and tell us about any suggestions for improvement you may have. 4.0 What information should be transferred between medical institutions and community mental health centers during the inter-agency process of patient referral and link? In addition to the necessary information, tell us about other information that might be helpful if transferred. 5.0 There are two opinions in the mental health service sector. One is that the protection of patient information is more important, and the other is that increasing the efficiency of the mental health service management system by further utilizing patient information via the establishment of a mental health information system is more important. Which opinion do you agree with? Please tell us why you think so. Non-voluntary 1.0 Do you think there are currently any problems in the admission/discharge process of patients with mental admission and illness at mental illness facilities? long-term 2.0 In particular, how do you consider the seriousness of the revolving-door phenomenon of non-voluntarily hospitalization hospitalized patients? Give some suggestions for the ways to improve the revolving-door phenomenon. In addition, tell us about any other required institutional assistance in relation to the revolving-door phenomenon. ํผ๋๋ฐฑ ๋ถ์ฌ ๋ฐ ๋จ์ ๋ฑ์ผ๋ก ์ธํด ์๋ขฐ ๋ฐ ์ฐ๊ณ์ ์ด๋ ค์์ ํธ์ํ๋ ์๊ฒฌ๋ ์์๋ค ํต์งํด์ ๊ฐ์ธ์ด ๊ฑฐ๋ถํ๋ฉด ๊ทธ๊ฒ๋ ์ ๋๊ฑฐ๋ ์ ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ๋ณ์์์๋ ๋ฌผ์ด๋ณด์ง๋ ์๊ณ ์ด ์ฌ๋์ด ๊ฑฐ๋ถํ๋ค๊ณ ํ๋ ๊ฒฝ์ฐ๋ ์๊ณ ์ง๋ฐฉ ๊ด์ญ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ํ์๋ฅผ ์ง์ญ์ฌํ๋ก ๋ณด๋ด๋ฉด ๊ทธ ์ดํ์ ๋ฑ๋ก์ ํด์ ์ด๋ป๊ฒ ์ง๋ด๊ณ ์๋ค๋ ์ง ํ ๋ฒ์ด๋ผ๋ ๊ทธ๋ฐ ํ์ ์ด ์ค๋ฉด ์์ฌ ์ ์๋๋ค์ด๋ ๋ ์ง๋ํธ๋ ์๊ธฐ ํ์๊ฐ ์ด๋ ์ผํฐ์ ๊ฐ์ ์ํํ๊ณ ์๊ณ ์ด๋ฌ๋๊น ๊ทธ ๋ค์์ ๋ค๋ฅธ ํ์๋ค๋ ๋ณด๋ด๋ ค๊ณ ๋ ธ๋ ฅ์ ํ ํ ๋ฐ ๋ณด๋ด๊ณ ๋์ ๊ฐ๊ฐ๋ฌด์์์ด๊ณ ๋ญ๊ฐ๋ฅผ ์ง๋ฐฉ ๋ํ๋ณ์ ๊ธฐ๊ด ๊ฐ ์ ๋ณด์ ๋ฌ์ฒด๊ณ์ ๊ด๋ จํด ์ ๋ณด๋ฅผ ์ ๋ฌ๋ฐ๋ ์ ์ฅ์ธ ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ๋ฐ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ์ข ์ฌ์๋ค์ ์ ๋ณด ์ ๋ฌ์ ์ฅ์ ์์ธ์ผ๋ก ๊ฐ์ธ์ ๋ณด๋ณดํธ๋ฒ์ด๋ ์๋ฃ๋ฒ ๋ฑ ํํ ๋ฒ๋ฅ ์ ์ํ ๋ฌธ์ ๋ก ์ธ์ํ๊ณ ์์๋ค ๋ฐ๋ฉด ์ ์ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด ์ฌํ๋ณต์ง์ฌ๋ค์ ๊ธฐ๊ด ๊ฐ์ ํต์ผ๋ ์๋ขฐ์ ์์์ ๋ถ์ฌ ํ์ ์๋ขฐ์ ์์ฑ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ๋ฌด๋ ์ฆ๊ฐ ๋ฑ์ ํ์ค์ ์ธ ์ฅ์ ์์ธ์ผ๋ก ์ง์ ํ๋ค ๊ฐ์ธ์ ๋ณด๋ณดํธ๋ฒ์ด ์๋ฃ๋ฒํ๊ณ ๊ฐ์ด ๋ง๋ฌผ๋ฆฌ๊ฒ ๋๋ฉด์ ํ์๋ ๋ณดํธ์๊ฐ ๋์ํ์ง ์๋ ์ด์ ์ ๋ณด ๊ณต์ ๊ฐ ์ ๋๋ ๋ฌธ์ ๊ฐ ์๋จ ๋ง์ด์์ ์๊ธ์ํฉ์ด ์๊ฒผ์ ๋ ์ ๋ง ์์ฌ ํ์ ์ด ์ ์ ๋๊ณ ๊ฒฝ์ฐฐ ํ์กฐ๊ฐ ์ ๋๋ฉด ์๋ฅผ ๋ค์ด ์ด๋ค ๋ณ์์ ์ ์ํ ์น๋ฃ๋ ฅ์ด ์๋ค๋ ์ ๋ณด๊น์ง ๋ค ์์๋๋ฐ ๊ทธ ๋ณ์์ ๋์์ ์์ฒญํ๊ฒ ๋๋ฉด ์๋ฃ๋ฒ๋ ๊ฑธ๋ฆฌ๊ณ ๊ฐ์ธ์ ๋ณด๋ณดํธ๋ฒ๋ ๋ ๊ฑธ๋ฆฌ๊ณ ์ง๋ฐฉ ๊ธฐ์ด์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ๊ธฐ๊ด ๊ฐ ์ ๋ณด๊ณต์ ๋ฐ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์๋น์ค ๊ด๋ฆฌ์ฒด๊ณ์ ํจ์จ์ฑ ์ฆ์ง์ ๋ชฉ์ ์ผ๋ก ํ๋ ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ ๋ณด์์คํ ๊ตฌ์ถ์์ ๋ํ ์๊ฒฌ์ ๋ฌผ์์ ๋ ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ๋ฐ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ์ข ์ฌ์๋ค์ ์ค์ ์ ๋ฌด์ ๋์์ด ๋๋ค๋ ์ ์์ ํ์์ฑ์ ์ถฉ๋ถํ ์ธ์ํ๊ณ ์์๋ค ๋ฐ๋ฉด ์ ์ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด ์ฌํ๋ณต์ง์ฌ๋ค์ ์ง์ ์ ์ธ ํ์์ฑ์ ๋๋ผ๊ธฐ๋ณด๋ค๋ ์ง์ญ์ผํฐ ๋ด๋น์ ์ ์ฅ์์ ํ์ํ ๊ฒ์ด๋ผ๊ณ ๊ณต๊ฐํ๋ ์์ค์ด์๋ค ์ ์ ๊ฑด๊ฐ ์ ๋ณด์์คํ ์ ๋ํด ๋ถ์ ์ ์ผ๋ก ํ๊ฐํ๋ ์ฐธ์ฌ์๋ค์ ์ฃผ๋ก ์ ์ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด ์ฌํ๋ณต์ง์ฌ๋ค๋ก ๊ด๋ จ ์ ๋ณด ๋ฑ๋ก์ ๋ํ ์ฐ๋ ค๋ก ์ด๊ธฐ ์ง๋ฃ ๊ฑฐ๋ถ ๊ฐ์ธ ์ ๋ณด ๋ ธ์ถ ์ฐ๋ ค๋ก ์ธํ ํ์์ ๋์ ๊ฑฐ๋ถ ๊ด๋ จ ์ ๋ณด์ ์ ์ฉ์ผ๋ก ์ธํ ํผํด ์ฐ๋ ค ๋ฑ์ ๋ฌธ์ ๋ฅผ ์ง์ ํ๋ค 368
FGI ๋ฅผํตํ์ ์ ๋ณด๊ฑด์๋น์ค์ ๋ฌ์ฒด๊ณ์ธ์์กฐ์ฌ S Park, et al. Table 3. Opinions of mental health social workers according to affiliated institute Common opinion Community mental health center and Medical Institutions psychiatric rehabilitation center Comprehensive evaluation of the mental health service delivery system -0 Problems in patient referral to community mental health institutes after discharge from hospital -0 Lack of facilities and manpower in provincial areas compared to the capital area Cause -0 Passive attitude of hospitals -0 Lack of information on community facilities -0 Policy directions shift from management of patients with severe mental illnesses towards mental health prevention and improvement -0 Lack of facilities for addiction patients and youth rather than facilities for patients with severe mental illness Plans for improvement -0 Revising health insurance coverage to induce attitude changes of hospitals and relevant personnel through -0 Providing information on community facilities -0 Expanding facilities and manpower Patient referral and link between agencies Common opinion -0 Lack of efforts to actively refer patients to community facilities by hospitals Cause -0 Hospitals that pursue profits -0 Increased work load due to referral -0 Lack of referral personnel within hospitals -0 Difference in information depending on the person writing the patient request form -0 Lack of force for notification of discharge from hospital -0 Withdrawal of consent for notification of discharge by patients and guardians -0 Difficulty to share information due to the privacy -0 Lack of feedback from patients-referred facilities protection act and medical act Plans for improvement -0 Unifying patient request forms and positions of referral personnel between hospitals -0 Implementing feedback system after patient referral -0 Implementing mental health information system to share patient information -0 Expanding community mental health institutes and developing various mental health services Non-voluntary admission and long-term hospitalization Common opinion -0 Seriousness of non-voluntary admissions and long-term hospitalization Cause -0 Severe revolving door effect, especially in provincial areas -0 Perceived some cases of non-voluntary admissions and long-term hospitalization as inevitable (e.g., domestic violence of patient) -0 Hospitals that pursue profits -0 Lack of rehabilitation centers -0 Difficulties of family responsible for patient care after discharge from hospitality Plans for improvement -0 Strengthening nation-level intervention for nonvoluntary admission, long-term hospitalization and revolving door effect -0 Expanding community rehabilitation centers and improving quality of services ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ๋ฐ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ์ข ์ฌ์๋ค์ ์ ๋ณด์์คํ ๊ตฌ์ถ ์ ์ญํ ๋ถ๋ด ๋ฌธ์ ๊ธฐ์กด ์์คํ ๊ณผ์ ํตํฉ ๋ฐ ์ฐ๊ฒฐ ๋ฌธ์ ํตํฉ์์คํ ์ ๊ด๋ฆฌ ์ฃผ์ฒด ๋ฌธ์ ๋ฑ ์ด์๋ฐฉ์์ ๋ํด ๋ ผ์๊ฐ ํ์ํ๋ค๋ ์ ์ฅ์ด์๋ค ์ ์ ๊ฑด๊ฐ ์ ๋ณด์์คํ ๊ตฌ์ถ์ ๋ํด ๋ถ์ ์ ์ธ ์ ์ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด ์ฌํ๋ณต์ง์ฌ๋ค๋ ์ ํ์ ์ธ ๋ฒ์ ๋ณดํธ์ ์๋ ํ์ ์์ด์๋์ ๋ณธ์ธ ๋์์ ๋ฑ ๋ด์์ ์ ํ์ ์ธ ์ฉ๋ ํ์ฉ๋ ํ์ฉ ๊ธ์ง ๋ก ์ ํ์ ์ธ ์ธ๋ ฅ ์์ ๊ด๊ณ์๋ง ์ด ํ์ฉํ๋๋ก ์ฒ ์ ํ ๊ด๋ฆฌ๋ฅผ ์ ์ ๋ก ํ๋ค๋ฉด ๊ฐ๋ฅํ๋ค๋ ์๊ฒฌ์ด์๋ค ์ ์ ๊ณผ ์ฒ์ ๋ค์ด์ค๋ ๋ฌธํฑ์ด ์์ฒญ ๋์์ง ๊ฒ ๊ฐ์๋ฐ์ ์์ ์ ๋ค์ด์ค๋ ค๊ณ ํ ๊ฒ ๊ฐ์์ ๋ด๊ณผ๋ ์ด๋ฐ ๋ฐ์๋ ๋ง์ด ์๊ธฐํ์๋๋ผ๊ณ ์ ์ ์ ๊ณผ๋ก ๊ฐ ๋ณด๋ผ ํด๋ ์ ๋๋ก ์ ๊ฐ์ ๋ค ๊ณ ์๋๊ถ ๊ณต๋ฆฝ๋ณ์ ๋น์์์ ์๋ฐ์ฅ๊ธฐ์ ์๊ด๋ จ์ฐธ์ฌ์๋ค์ ๋ชจ๋ ๋น์์ ์ ์ ๋ฐ ์ฅ๊ธฐ์ ์์ ๋ํ ๋ฌธ์ ๊ฐ ์ฌ๊ฐํ ์์ค์ด๋ผ๊ณ ์ธ์ํ๋ค ํ์ง๋ง ์ ์ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด ์ฌํ๋ณต์ง์ฌ๋ค์ ๋น์์ ์ ์ ๋ฐ ์ฅ๊ธฐ์ ์์ด ์ง์๋๋ ์ด์ ๋ก ๊ฐ์ ๋ด ํญ๋ ฅ๋ฌธ์ ๋ฐ์ ์ค๋ ๋๋ ์ค์ฆ ์งํ์ ์ค ์ผ๋ถ ํ์ ๋ณดํธ์์ ํด์ ๊ฑฐ๋ถ ๋ฑ๋ ์์์ ์ง์ ํ๋ฉฐ ๋ฐ๋ณต์ ๋น์์ ์ ์ ๋ฐ ์ฅ๊ธฐ์ ์์ ๋ถ๊ฐํผ์ฑ์ ๋ํด ์ผ์ ๋ถ๋ถ ๊ณต๊ฐํ๊ธฐ๋ ํ๋ค ์ฌ๊ฐํ์ฃ ์ฌ๊ฐํ๋ค๊ณ ์๊ฐํด์ ์ ํฌ ๋ณ์์ ๊ณ์๋ค ๊ฐ์ ํด์๋ช ๋ น์ด ๋จ์ด์ ธ์ ๋ค๋ฅธ ๋ฐ ๊ฐ์ ๋ค๊ณ ํ๋๋ฐ ๋ณดํธ์๊ฐ ์ธ๊ทผ์ ์๋ ๋ชจํ ์์ ์ด ํ์ ๋ถ์ ๋ฉฐ์น ์ง๋ด์๊ฒ ํ ๋ค์ www.jknpa.org 369
J Korean Neuropsychiatr Assoc 2016;55(4):365-375 ์ ๋ค๋ฅธ ๋ณ์์ผ๋ก ๊ฐ๋ ๊ฒฝ์ฐ๋ ๋ดค๊ฑฐ๋ ์ ๊ทธ๋ฐ ๋ฌธ์ ๋ค์ ๊ณ์ ๋จ์์๋ ๊ฒ ๊ฐ์์ ๋ง์ด ์ข์์ก๋ค๊ณ ๋ ํ๋๋ฐ ์๋๊ถ ์ฌ๋ฆฝ๋ณ์ ๋ง์ฑ์ ์ ์งํ์์ ๋ํด์ ๊ณต์ ์ธ ์ฌ๋ก๊ด๋ฆฌ ์์คํ ์ด ๋ ๋ง์ด ๊ตฌ์ถ๋์ ๋ณดํธ์ ๋ถ๋ด์ ๋์ด ์ฃผ์ด์ผ ์ฝ๊ฒ ํด์์ ์ํค์ง ์ ํ ์ ๋์ด ์๋ ์ํ์์ ๊ทธ๋ฅ ์ง์ ๊ฐ์ ์ฑ ์์ ธ๋ผ ํ๋ ๊ฑด ์์ ์ ์๋ ์ผ์ธ ๊ฒ ๊ฐ์์ ์ง๋ฐฉ ๋ํ๋ณ์ ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ๋ฐ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ์ข ์ฌ์์ ๊ฒฝ์ฐ ์ฌํ์์ํ ์ธ์์ ์ ๋ฌธ์ฑ ๊ฐํ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด๊ณผ ์ง์ญ์ผํฐ ๋ฐ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ๊ฐ์ ์๋ขฐ ๋ฐ ์ฐ๊ณ ํ์ฑํ ๋ฑ์ผ๋ก ํ์ ๋ฌธ ํ์์ ์ค์ผ ์ ์์ ๊ฒ์ด๋ผ๊ณ ์ ์ธํ๋ค ์ ์ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด ์ฌํ๋ณต์ง์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ ๊ฐ์ ๋ฐฉ์์ผ๋ก ์ง์ญ์ฌํ๋ก์ ์ฐ๊ณ ํ์ฑํ ์ง์ญ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค์ ์์ค ์ธ๋ ฅ์ ์์ ๋ณด์ ๋ฐ ์ ๋ฌธ์ธ๋ ฅ ํ์ฉ์ ํตํ ์๋น์ค ์ง ํฅ์ ๋ฑ์ ์ ์ธํ๋ค ํ์๋ค์ ์ ํด์ ๊ณผ์ ์ ๋ํ ๊ตญ๊ฐ์ ๊ฐ์ ์ ๋ํด์๋ ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ๋ฐ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ์ข ์ฌ์๋ค์ ๊ตญ๊ฐ๊ฐ์ ์ ํ๋ํด์ผ ํ๋ค๋ ์ ์ฅ์ธ ๋ฐ๋ฉด ์ ์ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด ์ฌํ๋ณต์ง์ฌ๋ค์ ๊ตญ๊ฐ๊ฐ ๊ฐ์ ์ ํ๋ํ๊ธฐ๋ณด๋ค ์์ค ํ์ถฉ์ ๋ ธ๋ ฅํด์ผ ํ๋ค๋ ์ ์ฅ์ผ๋ก ์ฐจ์ด๋ฅผ ๋ณด์๋ค ์ ์์ ๋ ๋ ํ๋๋ฐ๋ ์ ๋ซ๋ ์ฌ๋์ด ์น๋ฃ๋ฅผ ๊ณ์ ๋ฐ์์ผ ํ๋๊ฐ ์ด ํ์ค์ ์ด ์์คํ ์ ํตํด์ ๋๊ฐ์ ๋ ์ด์ ์ข์์ง์ง ์๋ ์ด ์น๋ฃ๋ฅผ ๊ณ์ ๋ฐ์์ผ ํ๋ ๊ฒ๋ ์๋ฌธ์ด๊ณ ๊ทธ๊ฑธ ๋๊ตฌ๋ ์ ๊ฒํด๋ณด์ง ์๋ ๊ฒ ์์ฒด๊ฐ ๋ฌธ์ ์ธ ๊ฑฐ์ฃ ๊ตญ๊ฐ์ ์ญํ ์ ๋ ์ ๋ง์ด ํด์ผ ๋๋ค๋ ๊ฑด ์ด๊ฒ ์ผ๋ง ๋ง์ ํด์ํ๊ณ ์ด ์ฌ๋์ด ํด์ํด์ผ ๋๋ ๋ง์์ผ ๋๋ ์ด๋ฐ ์๋ฏธ๋ ์์ง๋ง ์ง๋ฐฉ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ์ฃผ๊ฑฐ์ ์๋น์ค์ ์คํํธ๋ผ์ด ์ข ๋ ๋์ด์ง๊ณ ๋ค์ํด์ง๋ฉด ๊ทธ๋๋ ๋ณ์์์ ๋์ฌ ์ ์๋ ๊ณ๊ธฐ๊ฐ ๋ ๊ฒ ๊ฐ๊ธฐ๋ ํด์ ๋ฌด์กฐ๊ฑด ์ธ์ ๋์ผ๋๊น ํด์ํด ํ๋ฉด ์ฌ์ค ๋ต์ด ์์ด์ ๊ฒฐ๊ตญ์ ๋ค๋ฅธ ๋ณ์์ผ๋ก ๊ฐ๋ ๋์๋ฐ์๋ ์๋ ๊ฒ ๊ฐ์์ ์๋๊ถ ๊ตญ๋ฆฝ๋ณ์ ๊ณ ์ฐฐ ์กฐ์ฌ ๊ฒฐ๊ณผ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์๋น์ค ์ ๋ฌ์ฒด๊ณ์์ ๋ฌธ์ ๊ธฐ๊ด ๊ฐ์ ์๋ขฐ ๋ฐ ์ฐ๊ณ์ ์ด๋ ค์ ๋น์์ ์ ์ ๋ฐ ์ฅ๊ธฐ์ ์ ๋ฌธ์ ์ ๋ํ ๋ค์ํ ์๊ฐ์ด ์ ์๋์๋ค ๋ถ๋ก ๋ณธ ์กฐ์ฌ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ๊ฐ์ ์์ ์ ์ํด ๋ณผ ์ ์๊ฒ ๋ค ์ฒซ์งธ ์ง์ญ์ฌํ ์ฐ๊ณ์ ์ฃผ์ฒด์ธ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด ์ข ์ฌ์๋ค ๋ด๋น์ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ฌํ๋ณต์ง์ฌ ์๋ฌด๊ณผ ์ง์ ๋ฑ ์๊ฒ ๋๊ธฐ๋ฅผ ๋ถ์ฌํ๋ ค๋ฉด ๋ณดํ ์๊ฐ ์กฐ์ ๋ฑ ์ ๋์ ์ ์ธ์ฅ์น๊ฐ ํ์ํ ์ ์๊ฒ ๋ค ํ์ฌ์ ์๋ฃ๊ธฐ๊ด ๋ฑ๊ธ์ ๋ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํ๊ฒฝ๊ฐ์ ์ ๋ํ ๋ณด์๋ฐฉ์์ ๊ทธ์น๊ณ ์์ง๋ง ์ด๊ธฐ์ ์ ํ์์ ๋ํ ์๊ฐ๋ ์ง์ญ์ฌํ ์ฐ๊ณ๊ธฐ๊ด์ ๋ํ ์๊ฐ๋ฅผ ์ฐจ๋ฑํํ๋ ๋ฑ ์ค์ง์ ์ธ ์ ์ธ์ฅ์น ๊ฐ ํ์ํ๋ค ๋ฏธ๊ตญ์ ๊ฒฝ์ฐ ๋ ์ง์ญ์ ์ ๋ณด๊ฑด์๋น์ค๋ฒ ์ํฅ์ผ๋ก ์ง์ญ์ฌํ์ ์๋ ์ ์ ์ฅ์ ์ธ์ ์ฌ์ ๋๋ถ๋ถ์ ์ฐ๋ฐฉ์ ๋ถ๊ฐ ์ง์ํ๊ฒ ๋จ์ผ๋ก์จ ์ฃผ์ ๋ถ๋ ์ฃผ ์ฌ์ ์ ์ค์ด๊ธฐ ์ํ์ฌ ๋ณ์์ ์ ์๋์ด ์๋ ํ์๋ฅผ ํด์์ํค๋ ค๋ ๋ ธ๋ ฅ์ ๋ณด์๊ณ ๋ ๋ ๋ง ๋ช ์ด์๋ ์์ฉ์ธ์์ด ๋ ์๋ ๋ง ์ฒ ๋ช ์ผ๋ก ๊ฐ์๋์๋ค ๋์งธ ์ ๋์ ์ ์ธ์ฅ์น์ ํจ๊ป ํด์์ฌ์คํต์ง์ ๊ฐ์ ์ฑ ๋ถ์ฌ ์ธ๋์น๋ฃ๋ช ๋ น์ ๋์ ๋ฑ ์ ๋์ ๊ฐ์ ์ฅ์น ๋ํ ๊ณ ๋ คํด ๋ณผ ์ ์์ ๊ฒ์ด๋ค ์ ์ ๋ณด๊ฑด๋ฒ ์ ์กฐ ์ ์กฐ์ ๋ฐ๋ฅด๋ฉด ์ ์ ๊ณผ ํ์์ ํด์ ์ ์ฌํ ๋ฐ ์ง์ญ์ฌํ ๋ณต๊ท๋ฅผ ์ํ์ฌ ํด๋น ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ผํฐ ๋ฐ ๋ณด๊ฑด์์ ํด์ ์ฌ์ค์ ํต์งํ๋๋ก ๋์ด ์์ผ๋ ํ์ ๋ฐ ๋ณดํธ์๋ฌด์ ํ์์ ์์ฌ๋ฅ๋ ฅ์ด ๋ฏธํกํ ๊ฒฝ์ฐ ์ ๋์ ์์๋ง ์ํํ๋๋ก ๋์ด ์์ด ๊ทนํ ์ ํ์ ์ผ๋ก๋ง ์ด๋ฃจ์ด์ง๊ณ ์๋ ์ค์ ์ด๋ค ๋ํ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ๋ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ฌํ์์ํ์ ์ฌ์ฌ๊ฒฐ๊ณผ์ ๋ฐ๋ผ ํด์๋ช ๋ น์ ๋ด๋ ค๋ ํด์ ํ ํ์์ ๊ฑฐ์ทจ ๋ฐ ์น๋ฃ์ ๋ํด ๋ชจ๋ํฐ๋งํ๋ ์์คํ ์ด ๋ถ์ฌํ์ฌ ํ์ ๋ฌธ ํ์์ ๋ง์ง ๋ชปํ๊ณ ์๋ค ํธ์ฃผ์ ๊ฒฝ์ฐ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ฌํ์์ํ์ ๋ฒ์์ ๊ถํ์ด ์๋น๋ถ๋ถ ์์๋ ๊ตฌ์กฐ๋ก ํด์๋ช ๋ น์ด ์ฌ๋ฒ์ ํจ๋ ฅ์ ๊ฐ์ง๋ฉฐ ํด์ ํ ์์ ์ ์ธ ์ ์ ๊ณผ ์น๋ฃ๋ฅผ ๋ฐ๋๋ก ๊ฐ์ ํ๋ ์ธ๋์น๋ฃ๋ช ๋ น์ ๋ฅผ ์ค์ํ์ฌ ์ฌ์ ์์ ๋ฐฉ์งํ๋๋ก ํ๊ณ ์๋ค ์ ์งธ ํ์ ์๋ขฐ์ ์์ฑ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ๋ฌด๋ ์ฆ๊ฐ ๋ฐ ์ฐ๊ณ๋ ๊ธฐ๊ด์ผ๋ก๋ถํฐ์ ํผ๋๋ฐฑ ๋ถ์ฌ๋ก ์ธํ ๋๊ธฐ์ ํ ๋ฌธ์ ๋ฑ์ ํด๊ฒฐํ๊ธฐ ์ํด ์๋ขฐ ์ฐ๊ณ๋ ํ์์ ๊ธฐ๋ณธ์ ์ธ ์น๋ฃ์ ๋ณด๋ฅผ ๊ณต์ ํ๋ ํตํฉ์ ๋ณด์์คํ ๋์ ๋ฑ์ ๊ณ ๋ คํด ๋ณผ ์ ์๊ฒ ๋ค ํ์ฌ ์์ธ์์์๋ ์ ์ ๋ณด๊ฑด๊ด๋ฆฌ์์คํ ์ดํ ์ ์ด์ํ์ฌ ์์ธ ๋ด ์ง์ญ์ฌํ ์ ์ ๋ณด๊ฑด๊ธฐ๊ด ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ๊ฐ์ ์ค๋ ํตํฉ๊ด๋ฆฌ์ผํฐ ๊ฐ์ ๊ฐ์ ์์ด์กด ๊ฐ์ ์์ ์ฌ์ฉ ์ค์ด๋ค ๋ ํด๋น๊ธฐ๊ด์์ ์ ๊ณตํ๋ ์๋น์ค ๋ฐ ๊ด๋ฆฌ ๊ตฌ๋ถ์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฐ์ ์งํ ์ ๋๋ฅผ ๊ธฐ๋กํ๊ฒ ๊ตฌ์ฑ๋์ด ์์ผ๋ฉฐ ์ด๋ฅผ ํตํด ์ฐ๊ณ๋ฐ์ ๊ธฐ๊ด์์๋ ํ์๊ฐ ์ด์ ๊ธฐ๊ด๋ค์์ ์ ๊ณต๋ฐ์ ์๋น์ค๋ฅผ ์ฆ๊ฐ ํ์ ํ ์ ์๋ค ๊ทธ๋ฌ๋ ์์คํ ์ ์ด์ฉํ์ง ์๋ ๊ธฐ๊ด๋ค๊ณผ๋ ์ ๋ณด์น๊ณ๊ฐ ๋์ง ์๋๋ค๋ ๋ฌธ์ ์ ์ด ์๋ค ๋ท์งธ ์ง์ญ์ฌํ ์ ์ ๋ณด๊ฑด๊ธฐ๊ด์ ์์คํํฉ ๋ฐ ์ด์ฉ๊ฐ๋ฅ ์ฌ๋ถ ๊ฐ ๊ธฐ๊ด์ ์ด์ฉ๋์์ ์ด์ ํ๋ก๊ทธ๋จ ์์ค ์ธ๋ ฅ ๋ฑ๋ฑ์ ๋ํ ๊ฐ๊ด์ ์งํ ๋ฑ์ ํ๋์ ํ์ธํ ์ ์๋ ์์คํ ์ด ๋์ ๋๋ค๋ฉด ์ง์ญ์ฌํ ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์๋น์ค ๋ฐฐ์น๋ฅผ ๋ณด๋ค ํจ์จ์ ์ผ๋ก ๊ฐ์ ํ ์ ์๊ฒ ๋ค ๋ค์ฏ์งธ ๋น์์ ์ ์ ํ์์ ๋ฐ๋ณต์ ์ฅ๊ธฐ์ ์ ํ์ ๋ฌธ ํ์์ ๊ฐ์ ํ๊ธฐ ์ํด์๋ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ฌํ์์ํ์ ์ธ๋ ฅ ๋ฐ ์ ๋ฌธ์ฑ ๊ฐํ ๋ณ์ ๊ฐ ์ด๋์ ๋ชจ๋ํฐ๋งํ ์ ์๋ ์์คํ ๊ตฌ์ถ ๋ฑ 370
FGI ๋ฅผํตํ์ ์ ๋ณด๊ฑด์๋น์ค์ ๋ฌ์ฒด๊ณ์ธ์์กฐ์ฌ S Park, et al. ์ ์ ์ธํ ์ ์๊ฒ ๋ค ํ์ฌ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ฌํ์์ํ ๋ ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ์๊ตฐ๊ตฌ๋ณ ๊ฐ์ ์ฌํ์์ํ๊ฐ ์ ํ ๊ฐ์ต๋ ์ด ๋ช ๋ด์ธ์ ์ฌํ์์์ด ์๋ฐฑ ๋ช ์ ํ์๋ฅผ ๋๋ถ๋ถ ์๋ฉด์ฌ ์ฌ๋ง ํ๊ณ ์์ด์ ์ ๋๋ก ๋ ๊ด๋ฆฌ๊ฐ๋ ์ ํ์ค์ ํ๊ณ๋ฅผ ๊ฐ์ง ๊ณ ์๋ค ๋ํ ์ฌํ์์ํ ํ๋ถ ํ ๊ณ์ ์ ์์จ์ด ์ ๋ฌ ํ๊ณ ๋๋จธ์ง ์ ๋ฉฐ์น ๋ด ์ฌ์ ์์จ์ด ์ ๋ฌํ๊ณ ์ ์ด ์ฌํ์์ํ์ ๊ธฐ๋ฅ์ด ๋งค์ฐ ์๊ทน์ ์ธ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณด์ธ๋ค ์ธ๊ตญ ์ ์ฌ๋ก๋ฅผ ๋ณด๋ฉด ์ค์ฝํ๋๋ ํธ์ฃผ ๋ฏธ๊ตญ ๋ฑ์ ๋น์์ ์ ์๊ณผ ์ ์์ ๋ชจ๋ ๋ ๋ฆฝ์ ์ธ ๊ธฐ๊ด์ ๊ฐ๊ด์ ๊ฒ์ฆ์ ๊ฑฐ์ณ์ ์ ์ ์ด ๊ฒฐ์ ๋๋๋ก ํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ ๊ณต์ธ๋ ์ ๋ฌธ์๊ฐ ์ง๋จ์ ๊ฑฐ์น ๋ ๋๋ฉด์ฌ์ฌ ๋ฐฉ์์ ์ฑํํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ ์์์ ์ผ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ง ๊ณ ์๋ค ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก ์์ ๋ชจ๋ ๊ฐ์ ์์ ์์ ์ง์ญ์ฌํ ์ ์ ๋ณด๊ฑด ๊ธฐ๊ด ์ธํ๋ผ ํ์ถฉ์ด ํ์์ ์ผ ๊ฒ์ด๋ค ์ ๋์ ์ ์ธ์ฅ์น ๊ฐ ์ ์ฅ์น ํ์ ์ฅ์น๋ฅผ ๋์ํ์ฌ ๋ณ์์ผ๋ก๋ถํฐ ์ง์ญ์ฌํ๋ก์ ์ฐ๊ณ๊ฐ ํ์ฑํ๋๋ค๊ณ ํด๋ ์๋ขฐํ๋ ํ์๋ค์ ์ฐ๊ณ๋ฐ์ ์ง ์ญ์ฌํ๊ธฐ๊ด์ด ์๋ค๋ฉด ์ค์ง์ ์ธ ์ฐ๊ณ๊ฐ ์ด๋ฃจ์ด์ง ์ ์๊ธฐ ๋ ๋ฌธ์ด๋ค ์์ค ์ธ๋ ฅ์ ์์ ๋ณด์๋ฟ ์๋๋ผ ์ ๋ฌธ์ธ๋ ฅ ํ์ฉ์ ํตํ ์๋น์ค ์ง ํฅ์์ด ํ์ํ๊ฒ ๋ค ๊ฒฐ ๋ก ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ํตํด์ ํ์ฌ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ์ ์ ๋ณด๊ฑด ์ ๋ฌ์ฒด๊ณ๋ ๋ถ์ ํ๋์ด ์์ผ๋ฉฐ ํนํ ์ ์ ์งํ์์ ํด์ ํ ์ง์ญ์ฌํ์ฐ ๊ณ ๊ณผ์ ์ ๋ง์ ๋ฌธ์ ์ ์ด ์์์ ์๊ฒ ๋์๋ค ์ด๋ฌํ ๋ฌธ์ ์ ์ ํด๊ฒฐํ๊ธฐ ์ํด์๋ ๊ฐ ์์ญ ์ ๋ฌธ๊ฐ์ ๊ฐ์ธ์ ์ธ ๋ ธ๋ ฅ์ ๋์ด์๋ ๊ตญ๊ฐ์ฐจ์์์์ ๋ค๊ฐ์ ์ ์ ๋ณด๊ฑด ์ ๋ฌ์ฒด๊ณ ํจ์จ ์ฑ ์ฆ์ง ๋ฐฉ์์ด ํ์ํ ๊ฒ์ด๋ค ์ค์ฌ๋จ์ด ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ ๋ฌ์ฒด๊ณ ๋น์์ ์ ์ ์ฅ๊ธฐ์ ์ Acknowledgments ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๋ณด๊ฑด๋ณต์ง๋ถ์ ์ ๊ฑด๊ฐ๊ธฐ์ ๊ฐ๋ฐ์ฌ์ ์ ์ง์์ ์ํ์ฌ ์ด๋ฃจ์ด์ง ๊ฒ์ ๊ณผ์ ๊ณ ์ ๋ฒํธ Conflicts of Interest The authors have no financial conflicts of interest. REFERENCES 1) Simmonds S, Coid J, Joseph P, Marriott S, Tyrer P. Community mental health team management in severe mental illness: a systematic review. Br J Psychiatry 2001;178:497-502; discussion 503-505. 2) Suh DW, Lee YM, Kim Y, Lim JK, Kim DJ. Study on the program and profiles of patients in mental health facilities in Korea. Seoul: Korea Institute for Health and Social Affairs;1999. 3) Pack JI, Jang HS, Lee MS. The structural causes and maintenance factors affecting long-term hospitalization of the mentally ill. Seoul: Korea National Human Rights Commission of Korea;2008. 4) The National Mental Health Commission. 2014 Annual Report The National Mental Health Commission. Seoul: The National Mental Health Commission;2014. 5) Herrman H, Saxena S, Moodie R. Promoting mental health: concepts, emerging evidence, practice: a report of the World Health Organization, Department of mental Health and Substance Abuse in collaboration with the Victorian Health Promotion Foundation and the University of Melbourne. Geneva: World Health Organization; 2005. 6) Lee MS, Hong JP, Ko JA, Oh JH. Follow-up survey of discharged patients by the Mental Health Review Board. J Korean Neuropsychiatr Assoc 2009;48:42-47. 7) Bae JK, Lee YP, Kang SK, Shin SM, Lee JK, Kwak HS. Survey of perform status of Municipal Mental Health Service. Seoul: National Human Rights Commission of Korea;2009. 8) Kim MK. Division of roles and referral strategies in the community mental health service delivery system. Korea Academy of Mental Health Social Work Conference; 2003 May 63-88; Seoul: Korea Academy of Mental Health Social Work;2003. 9) Lee K. A study on current linking status of community mental health organizations [dissertation]. Seoul: The Catholic University of Korea;2004. 10) Patton MQ. Qualitative research and evaluation methods. 3rd ed. Thousand Oaks: Sage Publication;2002. 11) Kim YH. A study on the U.S. Public Mental Health Managed Care System and its implications for improvement of Mental Health Care Financing System in Korea. Korean J Soc Welf Stud 2005;28:69-103. 12) Hong S. National Human Rights Commission of Korea: Case Management and Development of Advanced Model for Improvement of Human Rights of The Mentally Ill. Seoul: National Human Rights Commission of Korea;2009. 13) Choi HM. A Study on the National Mental Health Strategy in Australia. Ment Health Soc Work 2001;12:75-92. 14) Seoul Mental Health Center. Report on the Seoul Mental Health Center 4-year-plan (2005-2008). Seoul: Seoul Mental Health Center;2008. 15) Hong JP, Hwang SC, Park S, Suh T, Chung EK, Kim JH, et al. Comparison of major procedures of Korean Mental Health law with other developed countries. J Korean Neuropsychiatr Assoc 2009;48:92-101. www.jknpa.org 371
J Korean Neuropsychiatr Assoc 2016;55(4):365-375 ๋ถ ๋ก Focus-Group Interview ๋ด์ฉ 1. ์ ์ ๋ณด๊ฑด์๋น์ค์ ๋ฌ์ฒด๊ณ์ ๋ฐ์๋ํํ๊ฐ ํ์ฌ๋ ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ๊ฐ ์ง์ญ์ฃผ๋ฏผ ์ค์ ๋ฐ๋ณํด์ ์ ๊ทน์ ์ธ ์น๋ฃ๊ฐ ํ์ํ์ ๋ถ๋ค์ ์กฐ๊ธฐ ๋ฐ๊ฒฌํด์ ๋ณ์์ผ๋ก ์ฐ๊ณํ๋ ์ง์ ์ ์์ด์ ๋ณ์์ ํ๋ ์ญํ ์ ์ ์ ํ ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ทธ ๋จ๊ณ ์์์๋ ์ฐ์์ฑ์ด ์๋๋ฐ ์น๋ฃ๋ฅผ ํ๊ณ ๋์ ์ง์ญ์ฌํ๋ก ๋์์์ผ ๋๋ ๊ทธ ๋จ๊ณ์์๋ ๋ถ์ ๋๋ค๊ณ ์๊ธฐํด์ผ ๋ ๊น์ ์๋๊ถ ๊ธฐ์ด์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ์ผ๋จ ๋ณ์์์ ํด์์ ํ๋ฉด ๋น์ฐํ ์ง์ญ์ฌํ์ ์๋ ์์ค์ ์ฐ๋ฝ์ ํ๊ณ ๊ทธ ์ฌ๋์ด ์ฌํ์ ๋ฐ๋ก ๋๊ฐ๊ธฐ ์ด๋ ค์ด ์ํฉ์ด๋๊น ๊ทธ๋ ๊ฒ ์ฐ๊ณ๊ฐ ๋์ด์ผ ํ๋๋ฐ ๊ฑฐ์ ์ ๋๊ณ ์์ฃ ๋ ์ ๊ฑด์๋ง ์ก์๋ ๋ง์ง ์์ ๊ฑด์์ฃ ๊ทธ๋ผ ๋น์ฐํ ๋ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค์ด๋ ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ์์ ์ ์ง๋ด๋ค ์ฆ์์ด ์ฌ๋ฐํด์ ์ ์ํ ์ํฉ์ด ๋๋ฉด ๋ณ์ ์ธกํ๊ณ ๊ด๊ณ๋ผ์ ์ด๋ ๊ฒ ์ ๋๊ณ ์ํธ์์ฉ์ด ๋์ด์ผ ํ๋๋ฐ ๊ทธ๋ฐ ๋ถ๋ถ๋ค์ด ์ ์ ๋๊ณ ์๋ ๊ฒ ๊ฐ์์ ์ง๋ฐฉ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ๋ ๋ ์ฐ๋ฆฌ ์ ์ํ์ ๋ฒ ๋ ์๊ฐ ๋ง์์ ๋ง ์ฒ ์ ๋ ๋์์ด์ ์ง๊ธ์ ๋ง์ ๋๋ค ์ธ ๋ฐฐ๊ฐ ๋์์ด์ ํ์ํ์ํจ๋ค๋ ๊ฒ ์ธ ๋ฐฐ๊ฐ ๋์ด๋ฌ์ผ๋ ๊ทธ๊ฒ ๋ฌด์จ ์ ๋ฌ์ด ๋๋ค๊ณ ์๊ฐํฉ๋๊น ์ ๋ฉ๋๋ค ๊ด์ญ์ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ์ข๋ค๊ฐ ์ ์ด๋ผ๋ฉด ์ ์ ๋ ๋ด๊ฐ ๋์์๋ผ๊ณ ํ๋ฉด ์๋ฐ์ ์ผ๋ก ์ฐพ์ง ์๋ ์ด์ ์ ๊ทผํ๊ธฐ๊ฐ ์ด๋ ค์ด ์ ์ด ์์ด์ ์๋ฅผ ๋ค์ด ์ ์ ๊ฑด๊ฐ ์ ์ ๊ณผ ์ด๋ฐ ๊ด๋ จ ๊ฒ์์ด๋ค์ ๊ฒ์ํด์ ์ฐพ๋ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ๋ง๊ณ ์๋๋ฉด ๊ด๊ณต์์ ์ ํ๋ฅผ ํด์ ๋ฌดํฑ๋๊ณ ๋์์ ์์ฒญํ๋ค๊ฑฐ๋ ์ง๋ฐฉ ๊ธฐ์ด์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ๋ณ์์ ์ง์์ ์ธ ์ด๋ค ์ฒด๊ณ๊ฐ ์์ด์ผ ๋๋๋ฐ ์ํํ์๊ณ ์ฌ๋ฐํ์ง ์๋๋ก ํ๋ ๊ธฐ๋ณธ์ ์ธ ์ํ ๋ฐฐ๊ฒฝ์ด ๋์ด์ค์ผ ํ๋๋ฐ ํด์ ์ดํ์ ๋จ์ฃผ๋ฅผ ์ ์งํ์๋๋ผ๋ ์ํํ ์ ์๋ ๋ฐฐ๊ฒฝ์ด ์ ๋๋ค ๋ณด๋๊น ๋ค์ ๋ณ์์ผ๋ก ๋์์ค์๋ ๊ฑฐ์์ ์ง๋ฐฉ ์ฌ๋ฆฝ๋ณ์ ์ ๊ตญ๊ตฌ๋ก ํ์ ๋ถ๋ค์ด ์ค์๋๋ฐ ํด์๊ณํ์ ์๋ฆฝํ๋ ๋ฐ ์์ด์ ์ง๋ฐฉ๋ถ๋ค์ ๊ต์ฅํ ๋๊ฐํ ๋๊ฐ ๋ง์์ ์ฐ๊ฒฐํ ๋ฐ๊ฐ ์์ด์ ์์ง ์ผํฐ์กฐ์ฐจ ์๋ ๋ฐ๋ ์๊ณ ์ผํฐ๋ ์์ง๋ง ๊ฑฐ๋ฆฌ๊ฐ ๋จผ ๊ฒฝ์ฐ๋ ์๊ณ ์ง๋ฐฉ์ ๊ต์ฅํ ํฐ๋ฐ ์ผํฐ๊ฐ ๋ฑ ํ๋ ์์ด์ ๊ฑฐ๊ธฐ๊น์ง ๋ค๋๊ธฐ ๊ต์ฅํ ํ๋์ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ๋ง์์ ๊ฐ์ฅ ํฐ ์ด๋ ค์์ ๊ทธ๋ฐ ๋ถ๋ถ์ธ ๊ฒ ๊ฐ๊ณ ์ ์์ธ์ ๋คํํ๋ ๋๋ถ๋ถ์ ๊ตฌ์ ๋ค ์ผํฐ๊ฐ ์ด์์ด ๋๊ณ ์๊ณ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค๋ ์ด์์ด ๋๊ณ ์๋๋ฐ ์กฐ๊ธ ์ด๋ ต๊ฒ ๋๊ปด์ง๋ ๋ถ๋ถ์ ์์ธ์ ์ฌ์๋ ๋ถ๋ค์ ์ฐ๊ฒฐํ ๋งํ ์์์ด ์๊ธฐ๋ ํ๋ฐ ๊ทธ ๊ธฐ๊ด์ ๋ํ ์ ๋ณด๋ฅผ ์๊ธฐ๊ฐ ์ข ์ด๋ ค์์ ์๋๊ถ ๋ํ๋ณ์ ํ์๋ค์ด ์ผํฐ ์ฐ๊ณ๋ฅผ ๊ฑฐ๋ถํ๋ ์ด์ ๊ฐ ์ฒซ ๋ฒ์งธ๋ ํฐ๋ง ๋จน๊ณ ๋ฑ๋ก์ ํด์ ์ฌ๋ก๊ด๋ฆฌ ์ ์๋ํ๊ณ ๊ด๊ณ ํ์ฑ์ ํด์ ์งํ์ ํ๋๋ฐ ์๊พธ ๋ฐ๋์ด์ ์ ์๋์ด ๋ง์์ ์ด์ด์ ํ๊ณ ์ถ์๋ฐ ๊ณ์ ์ ์๋์ด ๋ฐ๋๋๊น ์ด์ ๋ ์ซ์ ๊ฑฐ์์ ๋ ๋๊ตฐ๊ฐ์ ๊ด๊ณ๋ฅผ ๋งบ๋ ๋ฐ ๋๋ ค์์ด ํฌ๊ณ ์ ์๋๊ถ ๊ณต๋ฆฝ๋ณ์ ์ ์ธ๊ณ ์ด๋ ๋๋ผ๋ฅผ ๋ณด๋ ์ง ์ ์ ๋ณด๊ฑด ์ ๋ฌ์ฒด๊ณ์์ ๊ฐ์ฅ ์ค์ ์ด ๋์ด์ผ ํ๋ ๊ฒ ์ค์ฆ์ ์ ์งํ์์ ๋๋ค ๊ทธ ์ฌ๋๋ถํฐ ๋จผ์ ์์ ์ง๋์ ๋์ฃผ๊ณ ๊ทธ ๋ค์ ์๋ฐฉ ์ชฝ์ผ๋ก ๊ฐ์ผ ๋๋ ๊ฑฐ์์ ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ์ง๊ธ ๋ฐฉํฅ์ด ์๋ฐฉ ์ชฝ์ผ๋ก ์ฑ ๋ฐ๋์์ด์ ๋ณด๊ฑด๋ณต์ง๋ฒ ๋ฐ๋๋ฉด์ ์ด๋ฆ์ด ๋ฐ๋์์์์ ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง๋ฒ์ผ๋ก ๋ฐ๋์์ง ๊ทธ๋ผ ์ ๊ตญ๋ฏผ์ด ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ ๋๋ชจํ๋ค ์ด๋ ๊ฒ ๋ผ๋ฒ๋ฆฌ์์์ ๊ทธ ๋ง์์ ๋ฒ์จ ์ ๊ตญ๋ฏผ์ด ๋์์๊ฐ ๋๋๋ฐ ์ค์ฆ์ฅ์ ์ธ์ด ์ฌ๊ธฐ ์ผ๋ง๋ ์์ด์ ์๋์ ์ผ๋ก ์ฑ ๋น ์ ธ๋ฒ๋ฆฌ๋ ๊ฑฐ์ฃ ์ด ์์ฒด๋ ๋ฑ ํ์ ์ ์ธ์์ฃผ๊ณ ๋ฐฉํฅ์ ํ์ด๋ฒ๋ฆฐ ๊ฑฐ์์ ์ด๋ป๊ฒ ๋ณด๋ฉด ์ค์ฆ์ ์ ์งํ์๋ ์ง๊ธ ์ค๊ฐ ๋ฐ ์๋ ์์ฃผ ๋ชจํธํ ์ํฉ์ ๋์ฌ์ง ๊ฑฐ์ฃ ๊ด์ญ์ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ์ง์ญ๋ณ์์ ์์ฝ์ฌ ํ์๊ฐ ๋๊ณ ์๋ ์ถ์ธ์์ ๊ทธ๋ฐ ๋ถ๋ถ์์ ๊ฑฑ์ ์ด ๋๋ ๊ฑด ์์ฝ์ฌ ํ์๋ค์ด ์๋ ์ฌ๋ฐ๋ฅ ์ด ๋์์์ ๊ทธ๋์ ๊ทธ ๋ถ๋ค์ด ์ค๊ฐ์ญํ ์ ํ๋ ์ํ์์ค์ด๋ผ๋ ์ง ๊ทธ๋ฐ ๋ถ๋ถ์ด ๊ต์ฅํ ๋ถ์กฑํด์ ๊ทธ๋์ ๋ณ์์ ์ง์์ ์ธ ์ด๋ค ์ฒด๊ณ๊ฐ ์๊ณ ์ํํ์๊ณ ์ฌ๋ฐํ์ง ์๋๋ก ํ๋ ๊ธฐ๋ณธ์ ์ธ ์ํ ๋ฐฐ๊ฒฝ์ด ๋์ด์ค์ผ ํ๋๋ฐ ํด์ ์ดํ์ ๋จ์ฃผ๋ฅผ ์ ์งํ์๋๋ผ๋ ์ํํ ์ ์๋ ๋ฐฐ๊ฒฝ์ด ์ ๋๋ค ๋ณด๋๊น ๋ค์ ๋ณ์์ผ๋ก ๋์์ค์๋ ๊ฑฐ์์ ์ง๋ฐฉ ์ฌ๋ฆฝ๋ณ์ ์คํ์ ๊ณ ๋ฑํ์ ํ์๋ค์ด ๋ง์์ ์๋ค๋ค์ด ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ๋ฌธ์ ๊ฐ ๋ค๋ฅธ ์ผํฐ๋ ์ด๋ฐ ์ชฝ์ ๊ฐ์ ํด๊ฒฐ๋ ์ ์๋ ๋ฌธ์ ๊ฐ ์๋๋ผ ๋์์์ด ์ ์ ๊ณผ ์น๋ฃ๋ฅผ ๋ฐ์ผ๋ฉด์ ํ๊ต๋ฅผ ํดํํ๊ฑฐ๋ ์คํดํ๊ฑฐ๋ ์ด๋ฐ ์ ๋ค์ด ๋ง๊ฑฐ๋ ์ ๋ค๋ฅธ ์ค๋ณต์ฅ์ ๋ฅผ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ์ ๋ค๋ ๋ง๊ณ ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ์๋ค๋ฅผ ๋ณด๋ผ ๋ฐ๊ฐ ๋ณ๋ก ์์ด์ ์์งํ ๋๊ตฌ๊ด์ญ์์ ์๋๋ฐ๋ ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ตฌ๋ง๋ค ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค์ด ํ๋ ์ ๋ ์์ด์ ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค๋ค์ด ๊ฑฐ์ ๋ค ๋ง์ฑ ํ์ ์ค์ฌ์ด์์ ์ง๋ฐฉ ๋ํ๋ณ์ 372
FGI ๋ฅผํตํ์ ์ ๋ณด๊ฑด์๋น์ค์ ๋ฌ์ฒด๊ณ์ธ์์กฐ์ฌ S Park, et al. ๋ง์ํ์ จ๋ ๊ฒ์ฒ๋ผ ์ํฉ์ด ์ง๋ฐฉ์ผ๋ก ๊ฐ์๋ก ์ด์ ํ๋ค ๋ณด๋๊น ์ฌํ์ฌ์ ์ค ์์ฒด๊ฐ ์๊ฑฐ๋ ๊ทธ๋ฐ ์์์กฐ์ฐจ๋ ๊ต์ฅํ ์ ๊ณ ์ด๋ฐ ๊ฒ ์ฌ์ค์ด๊ณ ์ ์ง์ญ์ ์ธ ํธ์ฐจ๊ฐ ์ฌํ๋ฐ ๊ฐ์๋๋ ์ ๋ง ์์ค์ด ์์ด์ ๋ณต๊ท์์ค ์์ฒด๊ฐ ์ฃผ๊ฑฐ๋ ์ด๋ฐ ๊ฑฐ๊ณ ๊ฐ์๋๊ฐ ์์ฃผ๋ ์ถ์ฒ ์ธ์ ๋ค๋ฅธ ๊ณณ์ ๋ค๋ฅธ ๋ณต์ง์์ค๋ ๊ต์ฅํ ์ ์ด์ ์ง๋ฐฉ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ๊ทธ๋์ ์ ๊ฐ ๋๋ผ๋ ๊ฑด ์ด๊ฒ ์ฌ๊ฐ์ง๋๋ฅผ ๊ฒฐ๊ตญ ์์ ๋ ค๊ณ ๊ทธ๋์ผ ์ ๋ฌ์ฒด๊ณ๊ฐ ์ ๋์๊ฐ๋ ๊ฑด๋ฐ ๊ทธ๋ฌ๋ฉด ๊ทธ๊ฑธ ์ปจํธ๋กคํ์์์ ์ ๊ธฐ์ ์ผ๋ก ์ฐ๊ณ๋ ์ ์๋ ์ญํ ์ ํ ์ ์๋ ๊ณณ์ด ์์ด์ผ ๋๋ค๋ ๊ฑฐ์ฃ ์ฌ์ ๋จ์ด ๋๋ ๊ด์ญ์ผํฐ๊ฐ ๋๋ ์ง๋ฐฉ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ๊ทธ๋ฐ ๊ธฐ๊ด๋ค ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ์ ๋ํ ๊ฐ๊ด์ ์ธ ํ๊ฐ๋ค์ ๋งค๋ ํ์๋ ๊ฑธ๋ก ์๊ณ ์๋๋ฐ ๊ทธ๋ฐ ์ ๋ณด๋ค์ ๊ณต๊ฐํด ์ฃผ์๋ฉด ์ ํฌ๊ฐ ํ์์ ๋ง๋ ๊ธฐ๊ด์ ์ฐ๊ฒฐํ๋ ๋ฐ ์ข ๋ ๋์์ด ๋ ๊ฒ ๊ฐ๋ค๋ ์๊ฐ์ด ๋ค์ด์ ์ ๊ฐ ์ด๋ฆฐ์ด์ง์ ์ฐพ์ ๋ ์ด๋ฆฐ์ด์ง ๋ณด์ก ํฌํธ์ด ์๊ฑฐ๋ ์ ๊ฑฐ๊ธฐ๋ ์ด๋ฆฐ์ด์ง๋ณ๋ก ๊ธฐ๊ด ์์ค์ ๋ํ ๊ฑฐ๋ ์ธ๋ ฅ์ ๋ํ ๊ฑฐ๋ฅผ ๊ทธ๋ํ๋ก ๋ฑ ๋ณผ ์ ์๊ฒ ๋์ด ์๋๋ฐ ํน์ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค๋ ๊ทธ๋ฐ ์์ผ๋ก ๊ฐ๊ด์ ์ธ ์งํ๊ฐ ์๋ค๋ฉด ์ ํฌ ์ ์ฅ์์๋ ๊ทธ๋ ๊ณ ์ด์ฉํ์๋ ๋ถ๋ค๋ ์ ๋ณด๋ฅผ ์๊ณ ์ ํฉํ ๊ณณ์ ์ฐพ์ ์ ์์ง ์์๊น ๊ทธ๋ฐ ์๊ฐ์ด ๋ค์๊ณ ์๋๊ถ ๋ํ๋ณ์ ์ฌ์ค ์ ๋ถ์์ ์ ๊ทน์ ์ธ ์ง์์ด ์์ผ๋ฉด ์ข๊ฒ ์ด์ ์ด๋ฐ ์ชฝ์ผ๋ก๋ ๋ง์ ์์ฐ ํธ์ฑ์ด ๋๊ณ ์ง์์ ํด์ค์ผ๋ง ์ด๋ ๊ฒ ๋ฐ ๋ฒ๊ณ ๋์์ ํ๋ ค๊ณ ํ๋๋ฐ ์ง๊ธ์ ์์ ์๋ ๋ช๋ช์ ์ฌํ๋ณต์ง์ฌ๋ค์ด ๋ชธ์ผ๋ก ๋์ฐ๋ ์์ด ์๋๊น ์๊ฐ๋ฉ๋๋ค ์๋๊ถ ์ฌ๋ฆฝ๋ณ์ 2. ๊ธฐ๊ด๊ฐ์๋ขฐ๋ฐ์ฐ๊ณ๊ด๋ จ ๋ณ์์์ ํด์ํ ๋์ ํด์์ฌ์ค ํต์ง๋ฅผ ์์ธ๊ตญ๊ณต๋ฆฝ์ ํ๋ค๊ณ ๊ทธ๋ฌ์๋๋ฐ์ ๊ฐํธ์ฌ๋ค๋ ์ ๋ชจ๋ฅด๊ณ ์๊ณ ์ ๊ทธ๊ฒ ์ฌํ์ฌ์ ๊ณผ๊ฐ ์๊ฑฐ๋ ์ ์ฌํ์ฌ์ ๊ณผ์์ ์ด์ชฝ์ผ๋ก ์ฐ๊ฒฐ์ ํด์ค์ผ ํ๋๋ฐ ์ถ์ฒ์๋ ์ฌํ์ฌ์ ๊ณผ๊ฐ ์๋ ๊ณณ์ด ๋ณ๋ก ์์ด์ ๋ณ์์ ๋ํํ๋์ง๋ง ๊ทธ๋ฐ ์ ๋ฌธ๊ฐ ์ง๋จ์ด ๊ทธ ์์ ํฌ์ง๋์ด ์์ง ์๋ค๋ ๊ฑฐ์ฃ ๊ด์ญ์ ๊ธฐ์ด์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ์ผ๋จ ์ ๋ณด์ ์์ ๋ฌธ์ ๊ฐ ์๋๋ผ ์ฃผ์น์๊ฐ ์ผ๋ง๋ ์ด ์ฌ๋์ ๊ธฐ๊ด์ ๋ณด๋ผ ์์ง๋ฅผ ๊ฐ๊ณ ๋๊ธฐ๋ถ์ฌ๋ฅผ ์ํ ๋ฉด๋ด์ ํ๋๋ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ด ์ฌ๋ํํ ํ์ํ ๊ธฐ๋ณธ์ ์ธ ์ ๋ณด ์์งํ ์ ํฌ๊ฐ ์ ํ๋ฒํธ ์ฃผ์ ์ ๋๋ง ์์ด๋ ์ ํฌ๋ค์ด ์ดํ์ ํ์ ํ๋ฉด ๋๊ฑฐ๋ ์ ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ํ์๋ฅผ ๋ง๋ ์ ์๋ ๊ธฐํ ์์ฒด๊ฐ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์๋๊ถ ๊ธฐ์ด์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ์ ํฌ๋ ์๋ฌด๊ณผ์์ ๊ทธ๊ฑธ ํด์ํต์ง ๋์ ํด์ํ ๋ ํ์๊ฑฐ๋ ์ ๊ทธ๋ ๊ฒ ์์ฌํ์ค ์๋ ์์ ๊ฒ ๊ฐ๊ธด ํด์ ์ ํฌ ์ค์ค๋ก ๋ดค์ ๋ ์ ๋ง ์ ๋๋ก ํ๋ ์ด๋ฐ ์๊ฐ์ ํ ๋๊ฐ ์๊ฑฐ๋ ์ ์ข ๋ ์ ๊ทน์ ์ผ๋ก ์ฌ์ค ์ผํฐ ์ ์ฅ์์ ๋ดค์ ๋๋ ์ง์ ๋ณ๋์์ ํ์๋ฉด ์ํ์ค ๊ฒ ๊ฐ๊ธด ํ๋ฐ ์ต๋ํ ์ ํฌ๊ฐ ์ค๋ช ํด์ ๋์ํ๋๋ก ๋ง๋๋ ๊ฒ๊ณผ ์ด๋ฐ ๊ฒ ์๋๋ฐ ํ์ค๋์ ์ด๋ ๊ฒ ํ๋ ๊ฑด ์ฐจ์ด๊ฐ ์์์์ ๊ทธ๋ฐ ์ ์ฅ์์ ๋ดค์ ๋๋ ์์ฌํ์ค ์ ์์ ๊ฒ ๊ฐ์์ ์ง๋ฐฉ ์ฌ๋ฆฝ๋ณ์ ๊ทธ๋ ๋น์์๋ ํ์๊ฐ ๋์ํ ๊ฒ์ ํด์ ์ฌ์ธ๋ ๋ค ํ๊ณ ๊ณต๋ฌธ์ผ๋ก ์ฒ๋ฆฌํด์ ๋๊ฒผ์ด์ ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ์ผํฐ์์ ๊ทธ ํ์์๊ฒ ์ ํํ๋๋ฐ ๊ฑฐ๋ถํ๋ ๊ฑฐ์์ ์๋๋ฉด ์ ํ๋ฅผ ์ ๋ฐ์ ๋ฒ๋ฆฌ๊ฑฐ๋ ์๋๊ถ ๊ณต๋ฆฝ๋ณ์ ์ ํฌ ์์ฌ ์ ์๋๋ค๋ ๊ทธ๋ ๊ณ ์ง์ญ์ฌํ์ ๋ํ ์ฐ๊ณ ๋ง์ธ๋๋ ๋๊ณ ์ ํํ ๋ง์ด ๋ฌผ์ด๋ด์ ์ด ํ์ ๋ณด๋ผ ๋ฐ ์๋๊ณ ๋ณด๋ด๋ฉด ๊ทธ ์ดํ์ ๋ฑ๋ก์ ํด์ ์ด๋ป๊ฒ ์ง๋ด๊ณ ์๋ค๋ ์ง ํ ๋ฒ์ด๋ผ๋ ๊ทธ๋ฐ ํ์ ์ด ์ค๋ฉด ์์ฌ ์ ์๋๋ค์ด๋ ๋ ์ง๋ํธ๋ ์๊ธฐ ํ์๊ฐ ์ด๋ ์ผํฐ์ ๊ฐ์ ์ํํ๊ณ ์๊ณ ์ด๋ฌ๋๊น ๊ทธ ๋ค์์ ๋ค๋ฅธ ํ์๋ค๋ ๋ณด๋ด๋ ค๊ณ ๋ ธ๋ ฅ์ ํ ํ ๋ฐ ๋ณด๋ด๊ณ ๋์ ๊ฐ๊ฐ๋ฌด์์์ด๊ณ ๋ญ๊ฐ๋ฅผ ๊ทธ๋์ ๊ฐ๊ด์ ์ธ ์ ์ฅ์์ ํ๊ฐ๋ ํด ์ฃผ๊ณ ํฅํ ์ง์ญ์ฌํ์์ ์ด ํ์๋ฅผ ์ด๋ป๊ฒ ๊ฐ์ ์ ํ ๊ฒ์ธ์ง ๊ณํ์ด๋ผ๋ ์ง ์ด๋ฐ ๋ถ๋ถ์ ๋ํด์ ์ ์ด๋ ๋ฑ๋ก์ด ๋ผ์ ๋ค๋๊ณ ์์ต๋๋ค ์ ๋๋ผ๋ ์ ํฌํํ ์๊ธฐ๋ฅผ ํด ์ฃผ์๋ฉด ํญ์ ๊ถ๊ธํด ํ๋๋ฐ ์ ๊ฐ ์ ํ๋ฅผ ํด์ ์์๋ด์ผ ๋ผ์ ์๋๋ฉด ํ์ ๋ถํํ ์ ํํ์ง๋ ๋ชปํ๊ฑฐ๋ ์ ์ด๋ฐ ๊ฒ๋ค์ด ์ข ์ ๋ผ์ ๊ทธ๋์ ์ ๋ ๊ทธ ๋ถ๋ถ์ ๋ํ ๋ถ๋ง์ด ์ข ๋ง์์ ์ง๋ฐฉ ๋ํ๋ณ์ ์ ๊ฐ ์ง์ญ์ฌํ์ผํฐ์ ์ฐ๊ณ์๋ขฐ๋ฅผ ํ์์์ ๊ทธ๋ผ ์๋ขฐ์๋ฅผ ๋ณด๋ด ๋ฌ๋ผ๊ณ ํด์ ๊ทธ๋ผ ์ ํฌ ์ ์ฅ์์๋ ์๋ขฐ์๋ฅผ ์ด๋ค๋ ๊ฒ ์๊ฐ๋ณด๋ค ๋ณต์กํ๊ณ ํ๋ ์ผ์ด์์ ๊ธฐ๋ณธ ์ ๋ฌด๋ค์ด ์๋๋ฐ ๊ฑฐ๊ธฐ์์ ํ ๋ช ์ ์ํด์ ํ์ ๋ณดํธ์ ๋์๋ฅผ ๋ฐ์์ ์๋ขฐ์๋ฅผ ์์ฑํด์ ๋ณด๋ด๋ ๊ฒ ๊ต์ฅํ ๊ณผ์ธ์ ์ผ์ด๊ณ ์๊ฐ์ด ๋ง์ด ๊ฑธ๋ฆฌ๋ ์ผ์ด์์ ์ง๋ฐฉ ๋ํ๋ณ์ ์์์ด ์ผํฐ๋ง๋ค ํ๋ ค์ ๊ทธ๋์ ๋ฉ์ผ๋ก ๋ณด๋ด๋ฌ๋ผ๊ณ ํด์ ์ฐ๋๋ฐ ์ ๊ฐ ์จ์ผ ๋๋ ๋ถ๋ถ์ด ์๊ณ ์์ฌ๊ฐ ์จ์ผ ๋๋ ๋ถ๋ถ๋ ์๊ณ ์ด๋์ ์ง๋ฐฉ ๋ํ๋ณ์ ๋์์ด ๋๊ฒ ์ฃ ๋ง์ฝ ๊ทธ๊ฒ ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ ๋ณด์์คํ ๋๋ค๋ฉด ์ถฉ๋ถํ ๋์์ด ๋์ฃ ๊ด์ญ์ ๊ธฐ์ด์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ๊ตญ๊ฐ์ฐจ์์์์ ๊ทธ๋ฐ ์ ๋ณด์์คํ ์ด๋ผ๋ฉด ์ ์ ๋ณด๊ฑด์์ญ์์๋ ํ์ฉ๋ ๊ฐ์น๋ ์ถฉ๋ถํ ์์ ์ ์๊ฒ ๋ค ์ง๋ฐฉ ๊ด์ญ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ์ง์ญ๊ธฐ๊ด์์ ํ์๊ฐ ์ฌ๋ฐํด์ ์ ์์ํค๋ ค๊ณ ํ ๋ ์ ์๋๋ค์ ๋ง์์ด ๊ธํ์ ์ ์ ํํด์ ์ด ํ์์ ๋ํด ์๊ณ ์ถ์ ๊ฑฐ www.jknpa.org 373
J Korean Neuropsychiatr Assoc 2016;55(4):365-375 ์์ ์์ ๊ฒฝ์ฐฐ์ด ์๊ณ ๊ฒฝ์ฐฐํ๊ณ ๋ ๋นจ๋ฆฌ ๋ ผ์๋ฅผ ํด์ ์ฌ๊ธฐ๋ฅผ ๋ฐ๋ ค๊ฐ๋ ์ง ์ ๊ธฐ๋ฅผ ๋ฐ๋ ค๊ฐ๋ ์ง ๋นจ๋ฆฌ ์ฒ๋ฆฌ๋ฅผ ํด์ผ ํ๋๋ฐ ๋ชป ์๋ ค์ฃผ์์์ ์ ํฌ๊ฐ ๋ณต์งํ๊ณ ์๋ฃํ๊ณ ํ์ ์ ๋ณด๊ณต์ ๋ฅผ ํ ์ ์์์์ ์ด๊ฑฐ์ ๋ํด ์ถฉ๋์ด ์ ํฌ ๋ณ์ ์ฌํ์ฌ์ ์ค์์๋ ๊ต์ฅํ ๋ง๊ณ ์์ฃผ ์๋ ์ผ์ด์์ ์๋ก๊ฐ ๋ต๋ตํด ํ์ง๋ง ์ฐ๋ฆฌ ์ ์ฅ์์ ํ์ํ ๊ฑฐ์ง ํด๋ผ์ด์ธํธ ์ ์ฅ์์๋ ์๋๊ถ ๊ณต๋ฆฝ๋ณ์ ์ ๋ณด ๊ณต์ ๋ ์ง์ญ์ฌํ์ผํฐ ์ ์๋๋ค์ด ๋ ์ํ ๊ฒ ๊ฐ์์ ์๋ํ๋ฉด ๋ณ๋ ฅ๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ๋ถ๋ถ๋ค ์ ํฌ๊ฐ ํ์๋ ๊ฐ์กฑ์ ๋ฉด๋ด์ ํตํด์ ์์๋ด๋ ๋ง์ ์๋ฃ์ ๋ณด ๋ณ๋ ฅ์ ๋ํด ๊ทธ๋ฅ ๊ฐ์ ธ๊ฐ ์ ์๊ฑฐ๋ ์ ์ ํฌ๋ ๊ทธ ์ ์๋๋ค์ด ์ด ํ์๋ค์ ๋ํด์ ์ผ๋ง๋ ์๊ณ ์์๊น ์ ๋ชจ๋ฅด๋ ๊ฒ ๊ฐ๋ค๋ ๋๋์ด ๋ง์ด ๋ค์ด์ ๊ทธ๋์ ๊ทธ๋ ๊ฒ๊น์ง ์ ๋ณด๊ฐ ์ ํฌํํ ๋์์ด ๋๊ฑฐ๋ ์ด๋ฐ ๊ฑด ์ ๋ชจ๋ฅด๊ฒ ์ด์ ํผ๋ถ๋ก ๋๋ผ๋ ๊ฑฐ๋ ์ง๋ฐฉ ๋ํ๋ณ์ ์ง๊ธ๋ ์ง๋ณ๋ถ๋ฅ์ฝ๋์ ๋ฏผ๊ฐํ์ ์ ์ ์ ๊ณผ ์น๋ฃ๋ฅผ ์ ๋ฐ๊ณ ์ ๊ฒฝ๊ณผ์ ๊ฐ์๋ ๋ถ๋ค๋ ๋ง์ผ์ ๋ฐ ํ์ ๋์๋ฅผ ๋ฐ์์ผ ํ ๊ฒ ๊ฐ์์ ์ธ๊ถ์นจํด ์์ง๋ ์์ ๊ฒ ๊ฐ์์ ์๊ธฐ๊ฐ ๊ตญ๊ฐ์ ์ํด์ ๊ด๋ฆฌ๋ฐ์์ผ ๋๋ ๋์์ด๋ผ๋ ๊ฒ ์ด๊ฑฐ๋ ๋ง๋ ์ ๋๋ ๊ฒ ๊ฐ์์ ์ฐ์ ํน๋ก๋ ์ ํ๋ ค๊ณ ํ๊ฑฐ๋ ์ ์๋ํ๋ฉด ์ด๊ฒ ๋ญ๊ฐ ์ทจ์ ์ด๋ ๋ค๋ฅธ ๋ณ์์ ๊ฐ์ ๋ ์ฐ์ ํน๋ก๋ก ๋ฑ๋ก๋ผ์ ์๊ธฐ๊ฐ ์ด๋ค ๋ง์ฑ์งํ์ด๋ ์ค์ฆ์งํ์ ์๊ณ ์๋ค๋ ๊ฒ ๋๋ฌ๋๋ ๊ฒ ์ซ์ ๊ฑฐ์์ ๊ทธ๋์ ์ฐ์ ํน๋ก ๋ฑ๋ก๋ ์ ํ์๋ ค๋ ๋ถ์ด ๋ง์๋ฐ ๊ทธ๋ ๊ฒ ํ๋ ๊ฑด ์ ์ ์ฅ์์๋ ์ ์ฒด์ ์ผ๋ก ์ ์ ๊ณผ ํ์์ ๋ํ ์ ๋ณด ์์ฒด๊ฐ ์๋ ์ ํฌ ์ข ํฉ๋ณ์ ์์์๋ ์ ์ ๊ณผ ์น๋ฃ์งํํ ๋ง ๊ฐ๋ฐฉ์ด ๋ผ์ ์ ํ ๋๊ตฌ๋ ์กฐํ๋ฅผ ๋ชป ํ๊ฒ ๋ผ์๊ฑฐ๋ ์ ๋ค ๋งํ ์์ด์ ๊ทธ๋ ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ทธ ๋ถ๋ถ์ ๋ํด์๋ ์ฐ๋ ค๊ฐ ๋์ฃ ์ง๋ฐฉ ๋ํ๋ณ์ ํ์ ์ ์ฅ์์๋ ์ ์ ๋ณด๊ฑด์ผํฐ ๋ฑ๋ก ์์ฒด๋ถํฐ ๊ฑฐ๋ถํ๋ ์ด์ ๊ฐ ์ผ๋จ ๋ด๊ฐ ๊ด๋ฆฌ๋์ง ์์๊น ๊ทธ๋ฐ ๊ฒ ๋๋ฌธ์ ๊ทธ๊ฒ์กฐ์ฐจ ์ ํ๋ ค๊ณ ํ๋ ๊ฑฐ๊ฑฐ๋ ์ ์น๋ฃ๋ฅผ ์ํด์๋ ์ ๋ณด ๊ณต์ ๊ฐ ๋น์ฐํ ์๋ ์์ง๋ง ํ์๋ค ์ ์ฅ์์๋ ๋๊ฒ ๋ฏผ๊ฐํ ๋ถ๋ถ์ด์ฃ ์๋๊ถ ์ฌ๋ฆฝ๋ณ์ ๊ทธ๋ฌ๋ ค๋ฉด ์ ์ผ ์ค์ํ ๊ฒ ๊ธฐ์กด์ ์ ์ฐ ํ๋ก๊ทธ๋จํ๊ณ ๊ทธ๊ฑธ ์ด๋ป๊ฒ ์กฐ์ ํ ๊ฑฐ๋๋ ์ค์ํ ๊ฒ ๊ฐ์์ ์๋๊ถ ๊ธฐ์ด์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ๊ทธ๋ฐ ๊ฐ์ธ์ ๋ณด๋ฅผ ๋๊ฐ ๊ด๋ฆฌ ํ๋ ๋ผ๊ณ ๋์ก์ ๋ ๊ทธ๊ฑด ๋ถ๋ช ๋ณต์ง๋ถ๊ฐ ์ ํ ๊ฑฐ๊ฑฐ๋ ์ ๊ทธ๋ฐ ๋ถ๋ถ์ ์๊พธ ๊ด์ญ์ผํฐ์์ ๋ํฌ๊ฐ ๊ทธ๋ฐ ์ผ์ ํด์ผ ๋๋ค๊ณ ์๊ธฐํ๋๋ฐ ์ค์ ์ง์ญ์ฌํ์์ ์ฌ์ด ์๋ก ๊ทธ๋์ ์ ํฌ๊ฐ ๊ตญ๊ฐ๋ชฉํ๊ฐ ์ด๋ ์ต๋๋ค ํ๊ณ ์ง์๋จ ํ์์์ ์ฌ์ ์์จ ๊ฐ์๋ฅผ ์ํ ๋์ฑ ์ ์ธ์๋ณด์ ๋ผ๋ ์ทจ์ง์์ ์ด๋ฐ ์์ผ๋ก ๊ฐ๋ดํ๋ฅผ ์ด์์ ๋ ๊ด์ญ์ด ๊ทธ๋ฐ ์ญํ ์ ํ ์ ์์ด ๊ทธ๋ด ํ์ด ์์ด ๊ทธ๊ฑด ๋๊ฒ ์๋ฏผํ ๋ฌธ์ ์ผ ๋ํฌ๋ ์ ๊ฒฝ ์ฐ์ง ๋ง ์ด๋ฐ ์์ ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ ๋์ด๋ฒ๋ฆฌ๋ ๊ฑฐ์์ ๊ทธ๋์ ์ฃผ์ฒด ๊ทธ๋ฐ ๋ถ๋ถ๋ค์ ์ปจํธ๋กคํ ์ ์๊ณ ํ๋ ์ง๋ฐฉ ๊ด์ญ์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ์ทจ์ฝ๊ณ์ธต์ ๋ํ ๊ฑฐ ์๋ฅผ ๋ค์ด ๋ฌด์ฐ๊ณ ํ์๋ผ๋ ์ง ์๊ธ์๋ผ๋ ์ง ์ด๋ฐ ๋ถ๋ค ๋ณด๋ฉด ์ ํฌ๊ฐ ์ฌํ๋ณต์ง ์ ์ฐ๋ง์ ํตํด์ ์ฌํ๋ณต์ง ์ ๋ด ๊ณต๋ฌด์๋คํํ ๋ฃ๋ ์ ๋ณด๋ผ๋ ์ง ๊ฐ์กฑ ๊ด๊ณ๋ผ๋ ์ง ์๊ธ์ ๋์์ ๋ํด์ ๋ฐ๋ ๊ฒ ์๊ฑฐ๋ ์ ์ด ํ์ ๋ถ์ ๋ํ ์ด๋ ฅ์ด๋ผ๋ ์ง ์ด๋ฐ ๊ฑฐ๋ฅผ ์กฐ๊ธ ๋ ๋ณ์์ ์ง๋ฃ ์ด๋ ฅ์ด๋ผ๋ ์ง ์ด๋ฐ ๊ฒ ์กฐ๊ธ ๊ณต๊ฐ๊ฐ ๋ผ์ ์์๋ณผ ์ ์๋ ์์คํ ์ ๊ฐ๋ฅํ ์ ์๋๋ฐ ์ ์ฒด ์ ์ ๊ณผ ํ์๋ฅผ ์ด๋ ๊ฒ ์ ๋ณด๋ฅผ ๊ณต์ ํ๋ ๊ฑฐ๋ ์ฝ๊ฐ ๊ทธ๋์ ์ง์ง ๊ด๋ฆฌ๊ฐ ํ์ํ ์ง๋ฐฉ ๋ํ๋ณ์ ์ง์์ฒด๊ณ๊ฐ ์ทจ์ฝํ ๋ถ๋ค ๊ฐ์กฑ์ด ์๊ณ ๋ณดํธ์๊ฐ ์์ผ์ ๋ถ๋ค ์๋๊ถ ๋ํ๋ณ์ ์์ด์๋ ์๋๊ถ ๊ตญ๋ฆฝ๋ณ์ 3. ๋น์์์ ์๋ฐ์ฅ๊ธฐ์ ์๊ด๋ จ ๋๋์๋ณด๋ค๋ ์ธ๊ณฝ์ผ๋ก ๋๊ฐ๋ฉด ๋ ์ฌํฉ๋๋ค ๊ด์ญ์ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ์ ๊ฐ ์ต๊ทผ์ ๋ด๋น์ด์๋ ํ์ ๋ถ ์ค์์๋ ๊ต์ฅํ ํญ๋ ฅ ๋ฌธ์ ๊ฐ ์ฌ๊ฐํ์ด์ ๋จธ๋ฆฌ๋๋ฉ์ด ์ก๊ณ ์์ค์์ ๊ฑฐ์ ๊ณ ๋ฌธํ๋ค์ํผ ํด ๊ฐ์ง๊ณ ์นผ ๋์ง๋ ๊ฑด ๊ธฐ๋ณธ์ด๊ณ ์ ๊ทธ ์ ๋ ์ํฉ์ด๋ผ๋ฉด ํ์ํ ๋ถ๋ถ์ด๋ผ๊ณ ์๊ฐํ๊ณ ์ ์ํ์ จ์ด๋ ๋ณธ์ธ์ด ์ ์ํ ๊ฑฐ์ ๋ํด์ ๋๊ฒ ์์น์ค๋ฝ๋ค ์ด๋ฐ ์ชฝ์ผ๋ก๋ง ์๊ธฐํ์๊ณ ๋ณธ์ธ์ ๋ฌธ์ ํ๋์ ๋ํด์๋ ์ธ์ ํ์ง ์์ผ์๊ณ ๊ฐ์กฑ ์ ์ฅ์์ ๊ณต๊ฐ์ด ์ ๋๋ ์ ๋์ ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ๊ฐ์กฑ ๋ถ๋ค ์ ์ฅ๋ ์ดํด๊ฐ ๊ฐ์ ๊ฐ์กฑ์ ์ ์ฅ์์๋ ์ ๊น ํด์์ ์์ผ์ ์๋๋ฅผ ํ๋๋ผ๋ ๊ทธ๋ฐ ์ํฉ์ด ๋ฐ๋ณต์ด ๋๋๊น ๊ฐ์กฑ๋ค์ ์ํ ๋ณดํธ ์์ ์ด๋ฐ ๋ถ๋ถ๋ ๋ฌด์ํ ์ ์์์์ ๊ทธ๋ฐ ์ฐจ์์์๋ ์ดํด๊ฐ ๊ฐ๋ ๋ถ๋ถ๋ ์๊ณ ์ง๋ฐฉ ์ฌ๋ฆฝ๋ณ์ ๋ณดํธ๋ณ๋ ์ผ์ง์ธ์ ๋ณ์์ด ์ข๊ณ ํธํ๋ค๊ณ ์๊ธฐํ์๋ ๊ฑฐ์์ ์์ ์ ๋ณด๋ฉด ํ์ ๋ถ๋ค์ด ๊ฐ์ด๋ง ์ ์ ์ฌ๋๋ง ๋ณด๋ฉด ์ ์ธ์ ํด์ํ ์ ์์ด์ ์ด๋ ๊ฒ ๋ฌผ์ด๋ณด๊ณ ํ๋๋ฐ ์ ํฌ ๋ณ์์ ์ ๊ฐ ํด์ ์ค๋น ์ด์ ํ์ ์ผ ๋์์์ ๊ทธ๋ฌ๋ฉด ์ด ์ ํํ ์ ๊ทธ๋ฌ์ธ์ ์ด๋ฌ๋ ๋ถ๋ค์ด ๋ช ๋ถ์ฉ์ ๊ณ์ธ์ ์ฒ์์๋ ๋๋ฌด ๋๋ผ์ ์ด ๋ถ๋ค์ด ์ ์ด๋ฌ์๋ ํ๋๋ ์ง๋ฃ๊ธฐ๋ก์ ๋ณด๋ฉด ๋ ๋ 374
FGI ๋ฅผํตํ์ ์ ๋ณด๊ฑด์๋น์ค์ ๋ฌ์ฒด๊ณ์ธ์์กฐ์ฌ S Park, et al. ๊ฒ ๊ณ์ ๊ทธ๋์ ํ์ ๋ถ๋ ๋ณดํธ์ ๋ถ๋ ์ต์ํด์ง์ จ๊ณ ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ์ ๊ฐ ๋ง์ผ ๊ทธ ๋ณดํธ์๋ผ๊ณ ์๊ฐํด ๋ณด๋ฉด ์ ๋ ์ฌ์ค ๊ทธ๋ฐ ์ ํ์ ํ ๊ฒ ๊ฐ์์ ๊ตณ์ด ์ํ๋ถ๋ด์ ์์ผ๋ฉด์๊น์ง ์์ค์ ์๋ํ๊ณ ๋ญ๋ฅผ ํ๊ณ ๋ด ๊ฑด๊ฐ์ด ํ๋ฝํ๋ ํ ๊ทธ๋ฅ ๋ณ์์ ๋งก๊ฒจ ๋๊ณ ๋ฉดํํ๋ฉด์ ์ง๋ด๊ณ ์ถ์ผ์ ๊ฑฐ์ฃ ์๋๊ถ ๊ตญ๋ฆฝ๋ณ์ ์ ๊ฐ ํ๋ค ๊ทธ๋ฌ๋ฉด ์ฌํ์์์ ์ ๋ฌธ์์๋ค์ ๋ฃ์ด์์ ์ ๋ฌธ์์๋ค์ด ์ง์ ๋๋ฉดํด์ ๋ณด๊ณ ์๋๋ฅผ ๋ณด๊ณ ๊ทธ ์ ๋ฌธ์์์ ์๊ฒฌ์ ์ฐจ๋ผ๋ฆฌ ์ฌํ์์ํ์ ๋ถ์ฌ ๋ฃ๋ ๊ฒ์ด ์ฐจ๋ผ๋ฆฌ ๋ซ์ฃ ๊ด์ญ์ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ํ์ ๋ฌธ ์์ฒด๊ฐ ๊ณ์ ์ ๋ฌ์ฒด๊ณ ์ฐ๊ณ์๋ขฐ ์ด๋ฐ ์๊ธฐ๋ฅผ ํ์ จ์ผ๋๊น ๊ทธ๊ฒ ์ํํ๊ฒ ๋๋ค๋ฉด ํ์ ๋ฌธ ํ์์ด ์ ๋ง ๋ง์ด ์ค์ ๊ฑฐ์์ ๊ทธ๋ฐ๋ฐ ํด์ํด๋ ๋์์๋ค์ด ๋ณดํธ๋ฐ๊ณ ์ฌํํ ์ ์๋ ์ต์ํ์ ํ๊ฒฝ์ด ์ฃผ์ด์ง์ง ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๋น์ฐํ ์ฆ์์ด ์ ์ข์์ง ์๋ฐ์ ์๊ณ ๋ค์ ์ ์ํ ์๋ฐ์ ์๋ ๊ฒฐ๊ตญ ์ด ๋ถ๋ถ์ด ์ ๋๋ก ์ ๋๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ํ์ ๋ฌธ ํ์์ด ์ผ์ด๋ ์๋ฐ์ ์๋ ๊ฑฐ์ฃ ์ง๋ฐฉ ์ฌํ๋ณต๊ท์์ค ํ์ฌ ์์คํ ์ด ๋ณ์์์ ํด์ํ ๋ค์์ ๋ฉฐ์น ์ดํ์๋ง ๋ณ์์ผ๋ก ๊ฐ ์ ์๋ค๋ ์ ๋๊ฐ ์์์์ ๊ทธ๋ฅ ๋ค ์ด์ฉํ ์ ์์ผ๋๊น ๊ทธ๋ฐ ๋ง์ธ๋๊ฐ ์์ผ์๊ณ ์ด์ฉ ์ ์๋ ์ํฉ์์๋ ๊ทธ๋ ๊ฒ ๋๋ ๊ฒ ๊ฐ๊ณ ์ ๊ฒฐ๊ตญ์๋ ์ ๋ต ๊ฐ์ ์๊ธฐ๊ฒ ์ง๋ง ์ง์ญ์ฌํ๊ฐ ๋ ๋ ํ๋ฉด ์๋ ํ์ํ๊ฐ ๊ทธ๊ฑฐ์์์ ๊ทธ๊ฒ ๋ง๋ฌผ๋ ค ๊ฐ์ผ ๋๋๋ฐ ์ง๋ฐฉ ์ฌ๋ฆฝ๋ณ์ ์์ค๋ ๋ง์์ ธ์ผ ๋๊ณ ์ธ๋ ฅ๋ ๋ ๋ง์์ ธ์ผ ๋๊ณ ์ธ๋ ฅ์ ์์ค๋ ๋์์ ธ์ผ ๋ผ์ ์ ํฌ๊ฐ ์ํ๋ ์๋น์ค๋งํผ ์ง๋ฐฉ ๋ํ๋ณ์ ๊ตญ๊ฐ๊ฐ ๋ ํด์ผ์ฃ ๋ณดํธ์๋ณด๋ค ๊ทธ๊ฑด ๋ง๋ ๊ฒ ๊ฐ์์ ๋ณดํธ์ํํ ๊ทธ๊ฑธ ํ๋ฉด์ ๋น์์ ์ ์ ํนํ ๋ณดํธ์๊ฐ ์ ์์ ํ๊ฒ ๋๋ฉด ๋์ค์ ๊ฐ์กฑ์ด ๊นจ์ง๋ ๊ฑด ๋ ์ฌํ๊ณ ์ ์๋ฅผ ๋ค์ด ๋ณดํธ์๋ฌด์๊ฐ ์๊ตฐ๊ตฌ์ฒญ์ฅ์ธ ๊ฑฐ ์์์์ ์ ๋ ๊ทธ๊ฒ ๋ ๋ซ๋ค๊ณ ๋ด์ ๊ด์ญ์ ๊ธฐ์ด์ ์ ๊ฑด๊ฐ์ฆ์ง์ผํฐ ์ ํด์๊ณผ ๊ด๋ จํด์๋ ํต์ ๋ณด๋ค๋ ๊ฐ์กฑ ๋ถ๋ค์ด ํด์์ ๋ชป ์ํค๋ ์ด์ ๋ฅผ ์ด๋ ์กฐ์ฌ์์ ๋ดค๋๋ฐ ์ ๋ฐ ์ด์์ด ๊ฐ์กฑ ๋ถ๋ค์ด ๊ฐ์ด ์ํํ๊ธฐ๋ ๊ณค๋ํ๋๊น ์ฃผ๊ฑฐ์ ๋์์ผ๋ก ๋ณ์์ ์ ํํด์ ์ ์งํ๊ณ ๋๊ณ ๋๋ฆฌ๋ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ๋ง๋ค๊ณ ํ์๊ฑฐ๋ ์ ๊ทธ๋์ ์ฃผ๊ฑฐ์ ์๋น์ค์ ์คํํธ๋ผ์ด ์ข ๋ ๋์ด์ง๊ณ ๋ค์ํด์ง๋ฉด ๊ทธ๋๋ ๋์ฌ ์ ์๋ ๊ณ๊ธฐ๊ฐ ๋ ๊ฒ ๊ฐ๊ธฐ๋ ํด์ ๋ฌด์กฐ๊ฑด ์ธ์ ๋์ผ๋๊น ํด์ํด ํ๋ฉด ์ฌ์ค ๋ต์ด ์์ด์ ๊ฒฐ๊ตญ์ ๋ค๋ฅธ ๋ณ์์ผ๋ก ๊ฐ๋ ๋์๋ฐ์๋ ์๋ ๊ฒ ๊ฐ์์ ์๋๊ถ ๊ตญ๋ฆฝ๋ณ์ ๋์์ ๋จผ์ ๋ง๋ จํ๋ฉด์ ๊ฐ์ด ์ ํด์ ๊ด๋ฆฌ๋ฅผ ํด์ผ ์ด๊ฒ ์ข ๋ง์ ๋ค์ด๊ฐ์ง ์ ํ ์์คํ ๊ตฌ์ถ์ด ์ ๋์ด ์๋ ์ํ์์ ๊ทธ๋ฌ๋ฉด ์ง์ง ๋๋ฐ์์ดํ๊ฒ ์ฃ ์ง๋ฐฉ ๋ํ๋ณ์ www.jknpa.org 375