KIPA 2009-23
๋ฏผ์ฃผํ, ์ ๋ณดํ, ์ง๋ฐฉํ ์๋๋ก ์ด์ด์ง๋ ํ์ ํ๊ฒฝ์ ๋ณํ๋ ์ฐ๋ฆฌ์ ๋ถ์ ์ผํ๋ ๋ฐฉ์์ ์ง์์ ์ผ๋ก ๋ณํ์์ผ์์ต๋๋ค. ๊ทธ ์ค ๊ฐ์ฅ ๋๋๋ฌ์ง ๋ณํ๋ ์ฑ๊ณผ์ค์ฌ์ ๊ด ์ ์์ ์ ๋ถ์ ๋ฌด์ ํจ์จ์ฑ์ ์ ๊ณ ํ๋ ๊ฒ์ด๋ฉฐ, ๋ํ ์ ๋ณด๊ณต๊ฐ๋ฅผ ํตํด ์ ๋ถ์ ๋ฌด์ ํฌ๋ช ์ฑ์ ๋์ด๋ ๊ฒ์ ๋๋ค. ์ด๋ฌํ ๋ณํ์ ํ๋ฆ์ ๊ณต๊ณต๋ถ๋ฌธ์ ์ฑ๊ณผ๋ฅผ ๋์ด๊ณ ์งํ ์์ฐ ์ ๊ฐ์ ํตํด ์๋ฐํ๊ณ ์ ๋ฅํ ์ ๋ถ๋ฅผ ๋ง๋ค๋ฉฐ, ๋ ๋์๊ฐ ๊ตญ๋ฏผ์ ์ ์ฌ๊ธฐ๋ ์ ๋ถ๋ฅผ ๋ง๋ค๊ฒ ๋ค๋ ์ด๋ช ๋ฐ ์ ๋ถ์ ๊ตญ์ ๊ณผ์ ์๋ ์ ๋ํ๋ ์์ต๋๋ค. ๋ฐ ๊ฐ ์ฌ ์ด๋ฌํ ์๋์ ๋ฐฐ๊ฒฝํ์ ๋์ ๋ ๊ฒ์ด ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๋๋ค. ์ด ์ ๋๋ ๊ณผ๊ฑฐ ํ๊ธ์ค์ฌ์ผ๋ก๋ง ํ์ ๋๋ ์ ๋ถ์ ์์ฐํ๊ณ์ ๋์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๊ฐ๋ ๊ณผ ์๊ฐ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์์ฐ์ ๊ฐ๋ ์ ๋์ ํ์ฌ ์ ๋ถ์์ฐ์ง์ถ์ ํจ์จ์ฑ์ ๋์ด๋๋ฐ ๋ชฉ์ ์ ๋๊ณ ์ ์ต๋๋ค. ๋ํ, ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋ณด๋ฅผ ๊ณต๊ฐํจ์ผ๋ก์จ ์ ๋ถ์ ๋ฌด์ ํฌ๋ช ์ฑ์ ์ ๊ณ ํ๋ ๊ฒ์ ๋๋ชจํ๊ณ ์์ต๋๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ด์ ๋์ ์ด๊ธฐ์ ์๋ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ์ฑ๊ณต์ ์ ์ฐฉ ๋ฐฉ ์์ ๋ง๋ จํ๊ณ ์ ์ถ์ง๋์์ต๋๋ค. ์ฐ์ , ์ด ์ ๋์ ์ด์๊ฒฝํ์ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ์ง๋ฐฉ์ ์น๋จ์ฒด ๊ณต๋ฌด์๊ณผ ๊ด๋ จ์๋ค, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ค์๋ถ์ฒ ํ๊ณ๋ด๋น ๊ณต๋ฌด์๋ค์ ์ธ์์ ์กฐ์ฌํ๊ณ , ํํฉ์กฐ์ฌ์ ๋ฉด๋ด์กฐ์ฌ๋ฅผ ๋ณํํ์์ต๋๋ค. ์ด๋ฅผ ํตํด ํฅํ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ํจ๊ณผ์ฑ ์ ๊ณ ๋ฅผ ์ํด ํ์ํ ๊ณผ์ ์ ์ ์ฑ ์ ๋ณด์์ฌํญ์ ์ ์ํ์์ต๋๋ค. ์ด๋ฌ ํ ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ๋ ํฅํ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๊ด๋ จํ์ฌ ์ ์ฑ ์ ์๋ฆฝํ๋ ๊ณต๋ฌด ์ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ด๋ จ ํ๊ณ ์ฐ๊ตฌ์๋ค์๊ฒ ํญ๋๊ฒ ํ์ฉ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๊ธฐ๋ํฉ๋๋ค. ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ์ํํ ๊ถ์ค์ฑ ๋ฐ์ฌ์ ์์ฑ์ ์ ๋ฌธ์ฐ๊ตฌ์์ ๋ ธ๊ณ ๋ฅผ ์นํํ๋ฉฐ, ๋ค์ํ๊ณ ํ๋ถํ ์๋ฌธ์ ํด์ฃผ์ ์ ๋จ๋ ๊ฐ์ธ์ฌ ๊ต์์ ํ๊ตญ์ง๋ฐฉํ์ ์ฐ๊ตฌ์์ ์ดํจ ์ฐ๊ตฌ์์ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ํ๊ณ ๋ฐ ์ ๋ถ์ ์ฌ๋ฌ๋ถ๋ค๊ป ๊น์ ๊ฐ์ฌ์ ๋ง์์ ๋๋ฆฝ๋๋ค. 2009๋ 12์ ํ๊ตญํ์ ์ฐ๊ตฌ์ ์์ฅ ๋ฐ ์ ๊ฒฉ
K I P A ๋ชฉ์ฐจ ์ 1์ฅ ์ ๋ก ์ 1์ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ 2 ์ 2์ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ชฉ์ ๋ฐ ๊ธฐ๋ํจ๊ณผ 3 1. ์ฐ๊ตฌ์ ๋ชฉ์ 3 2. ๊ธฐ๋ํจ๊ณผ 4 ์ 3์ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฒ์ ๋ฐ ๋ฐฉ๋ฒ 6 1. ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฒ์ 6 2. ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฐฉ๋ฒ 6 ์ 2์ฅ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋์ ๊ดํ ์ด๋ก ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ ์ 1์ ๊ฐ๋ ๋ฐ ํน์ฑ 12 1. ์ผ๋ฐ์ ์ธ ํ๊ณ์ ๊ฐ๋ ๊ณผ ์ ํ 12 2. ์ ๋ถํ๊ณ์ ๊ฐ๋ ๊ณผ ํน์ฑ 13 3. ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ 15 ์ 2์ ์์ฐํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ์ ์ํฅ์์ธ ๋ฐ ์ ๋ํจ๊ณผ 21 1. ์์ฐํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ์ ์ํฅ์์ธ 22 2. ์ ๋์ด์ ์ฑ๊ณผ ๋ฐ ํจ๊ณผ 26 ์ 3์ ๋ถ์์ ํ 28 1. ์ํฅ์์ธ์ฐจ์:ํ๊ฒฝ์์ธ๊ณผ ์งํ์์ธ 29 2. ์ ๋์ฑ๊ณผ์ฐจ์๊ณผ ์ ๋ํจ๊ณผ์ฐจ์ 29 3. ์ ์ฑ ์ ๋์๋ฐฉ์ 30 ์ 3์ฅ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํํํฉ ์ 1์ ์ฃผ์์ ์ง๊ตญ์ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํํํฉ 32 1. ๊ฐ ๊ด 32 2. ๋ฏธ๊ตญ 35 3. ์๊ตญ 38 4. ํ๋์ค 42 5. ์คํ์ธ 45 6. ์ธ๊ตญ์ฌ๋ก์ ์์ฌ์ 52
์ 2์ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํํํฉ 56 1. ์ ์น์ ๋ฐฐ๊ฒฝ 56 2. ์ถ์ง๊ณผ์ 60 3. ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋ 61 4. ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ ์ ํ์ ๋ฐ๋ฅธ ์์ ์ฌํญ 70 ์ 4์ฅ ์์ฐํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ์ ๋ํ ์ค์ฆ๋ถ์ ์ 1์ ์ค์ฆ์กฐ์ฌ ๋ถ์๋ด์ฉ 78 ์ 2์ ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ 81 1. ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ์ธ์ ๊ฐ๊ด 81 2. ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ์ํฅ์์ธ ๋ฐ ์ธ๊ณผ๊ด๊ณ ๋ถ์ 97 3. ์ ๋ถํ๊ณ ํ์ฑํ ๋์ ๋ถ์:AHP ๋ถ์ 103 ์ 5์ฅ ๊ฒฐ๋ก :์ค์ฆ๋ถ์ ์ข ํฉ ๋ฐ ์ ์ฑ ๊ฑด์ ์ 1์ ์์ฐํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ ์ค์ฆ๋ถ์ ์ข ํฉ 120 1. ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ์ ๋ฐ์ ์ธ์ 120 2. ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ์ํฅ์์ธ ๋ฐ ์ธ๊ณผ๊ด๊ณ ๋ถ์ 121 3. ์ ๋ถํ๊ณ ํ์ฑํ ๋์ ๋ถ์ 122 ์ 2์ ์ ์ฑ ๊ฑด์ 122 1. ๊ธฐ๋ณธ๋ฐฉํฅ 122 2. ์ ๋ฌธ์ฑ ๊ฐํ ๋ฐ ํ๊ณ๊ฑฐ๋ฒ๋์ค ํ๋ฆฝ์ ์ํ ์ฐ์ ์ถ์ง ์ ์ฑ ๋์ 124 3. ์ค์ฅ๊ธฐ ์ ์ฑ ๋์ 126 ๋ถ ๋ก ๋ถ๋ก 1 ์ค๋ฌธ์ง:์์ฐํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ์ ๋ํ ์์์กฐ์ฌ 156 ๋ถ๋ก 2 ๋ฌธํญ๋ณ ๊ธฐ์ด๋น๋ํ 174
K I P A ํ๋ชฉ์ฐจ <ํ 1-1> ์ ์ฑ ๊ธฐ์ฌ์ ์ฃผ์๋ด์ฉ 5 <ํ 1-2> ์์น๋จ์ฒด ๋ฐ ๋ถ์ฒ๋ณ ํ๋ณธ 9 <ํ 2-1> ์ผ๋ฐ์ ํ๊ณ์ ์ ํ 12 <ํ 2-2> ์์ฐํ๊ณ์ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ์ ๋น๊ต 18 <ํ 2-3> ์์ฐํ๊ณ์ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ ๊ฐ์ ๊ฒฐ์ฐ์๋ฅ์ ์ฐจ์ด 19 <ํ 2-4> ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ๋์ ์ดํ ์์ฐ๋ณํ :์ค์คํธ๋ ์ผ๋ฆฌ์ ๋น ํ ๋ฆฌ์์ฃผ 27 <ํ 3-1> ๋ฐ์์ฃผ์ ํ๊ณ๋ก์ ์ ํ ๊ตญ๊ฐ ์ฌ๋ก 33 <ํ 3-2> GASB Statement 34์ ์ฃผ์ํน์ง 36 <ํ 3-3> ์๊ตญ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋์ ์ฐ๊ณ์ด์ ์ฌ๋ก-์ ๋ถ์ด์๋ณด๊ณ ์ 40 <ํ 3-4> ์๊ตญ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋์ ์ฐ๊ณ์ด์ ์ฌ๋ก-์ฌ์ ์ํ๋ณด๊ณ ์ 41 <ํ 3-5> ํ๋์ค ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋์ ์ฐ๊ณ์ด์ ์ฌ๋ก-๋์ฐจ๋์กฐํ 44 <ํ 3-6> ํ๋์ค ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋์ ์ฐ๊ณ์ด์ ์ฌ๋ก-์์ ์ง์ถ๋ณด๊ณ ์ 44 <ํ 3-7> ์คํ์ธ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋์ ์ฐ๊ณ์ด์ ์ฌ๋ก-๋์ฐจ๋์กฐํ 48 <ํ 3-8> ์คํ์ธ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋์ ์ฐ๊ณ์ด์ ์ฌ๋ก-์์ต๋น์ฉ๋ณด๊ณ ์ 50 <ํ 3-9> ์คํ์ธ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋์ ์ฐ๊ณ์ด์ ์ฌ๋ก-์์ฐ์งํ๋ณด๊ณ ์ 51 <ํ 3-10> ์ฌ๋ฌด์ ํ์ ์ข ๋ฅ์ ํน์ฑ 53 <ํ 3-11> ์ ๋ถ์์ฐ ๋ฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๊ฐํ์ฌ๋ก 55 <ํ 3-12> ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ์ ๋์ ์ฅ์ ๊ณผ ๋จ์ 60 <ํ 3-13> ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ์ ๋์ ์ค๋น ๋ฐ ์ถ์งํํฉ 61 <ํ 3-14> ๊ตญ๊ฐํ๊ณ๊ธฐ์ค ๋ฐ ์ง๋ฐฉํ๊ณ๊ธฐ์ค์ ๊ตฌ์ฑ์ฒด๊ณ 63 <ํ 3-15> ์ฌ์ ์ํ๋ณด๊ณ ์ ์์ ์์ฐ๊ณผ ๋ถ์ฑ ๋น๊ต 64 <ํ 3-16> ์ฌ์ ์ด์๋ณด๊ณ ์ ์์ ์์ต๊ณผ ๋น์ฉ ๋น๊ต 66 <ํ 3-17> ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋ณด๊ณ ์ค์ฒด์ ๊ตฌ๋ถ 73 <ํ 3-18> ์ ๋ถํ๊ณ๊ธฐ์ค์ ์ ์ ๋ฐฉ์ ๋น๊ต 74 <ํ 3-19> ์ ๋ถํ๊ณ์ ๊ฐํ ์ ํ๊ธฐ๊ฐ:์๊ตญ์ ์ฌ๋ก 75 <ํ 3-20> ์ ๋ถ๋ถ๋ฌธ ๋ฐ์์ฃผ์์์ฐ์ ์ ์ฉ์ฌ๋ก:OECD ๊ตญ๊ฐ 76 <ํ 4-1> ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ ๋ด์ฉ ๊ตฌ์ฑ 79 <ํ 4-1> ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ ๋ด์ฉ ๊ตฌ์ฑ(๊ณ์) 80 <ํ 4-2> ์์ฐํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ์ธ์ง๋ ๋ถ์ฐ๋ถ์ 82 <ํ 4-3> ์์ฐํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ๊ธฐ๊ด์ฅ ๊ด์ฌ๋ ๋ถ์ฐ๋ถ์ 83 <ํ 4-4> ์ธ๊ณผ๊ด๊ณ๋ถ์์ ๋ชจ์ ์ถ์ ์น 102 <ํ 4-5> ์ ๋ถํ๊ณ ํ์ฑํ ๋ฐฉ์ 1์ฐจ ์์ค ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ 106 <ํ 4-6> ๋ฒ์ ์ ๋์ ์ ๋น์ 2์ฐจ ์์ค ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ 107
<ํ 4-7> ๊ฐ์ธ์ญ๋ ๊ฐํ 2์ฐจ ์์ค ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ 107 <ํ 4-8> ํ๊ณ์ ๋ณด ๋ฐ ์ ๋์ ํ์ฉ๋ ์ ๊ณ 2์ฐจ ์์ค ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ 108 <ํ 4-9> ํ๊ณ๊ฑฐ๋ฒ๋์ค ํ๋ฆฝ 2์ฐจ ์์ค ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ 109 <ํ 4-10> ์ ๋ถํ๊ณ ํ์ฑํ ๋ฐฉ์ ์ข ํฉ์์ 110 <ํ 4-11> ์ ํ1์ ์ํ๋ ์ ๋ถํ๊ณ ํ์ฑํ ๋ฐฉ์ ์ฐ์ ์์ 111 <ํ 4-12> ์ ํ2์ ์ํ๋ ์ ๋ถํ๊ณ ํ์ฑํ ๋ฐฉ์ ์ฐ์ ์์ 112 <ํ 4-13> ์ ํ3์ ์ํ๋ ์ ๋ถํ๊ณ ํ์ฑํ ๋ฐฉ์ ์ฐ์ ์์ 113 <ํ 4-14> ์ ํ6์ ์ํ๋ ์ ๋ถํ๊ณ ํ์ฑํ ๋ฐฉ์ ์ฐ์ ์์ 114 <ํ 4-15> ์๋ต์ ์ ํ๋ณ ์ฐ์ ์์ ๋น๊ต 116 <ํ 5-1> ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๊ด๋ จ๋ ๋ฒ๊ท 127 <ํ 5-2> ํํ ์ฌ์ ์ ๋์ ํ๊ณ๊ธฐ์ค์ ์ฐ๊ณ 132 <ํ 5-3> ์ถ์ง์ฃผ์ฒด ๊ตฌ์ฑ๋ฐฉ์ ๋น๊ต 133 <ํ 5-4> ๊ธฐ๊ด๋ณ ๊ธฐ๋ฅ๊ณผ ์ญํ 134 <ํ 5-5> ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๋์ ํ๊ณ์ค์ฒด ์ ํ 136 <ํ 5-6> ๊ธฐ๊ด์ฅ์ ๊ด์ฌ์ ๊ณ ๋ฐฉ์ 139 <ํ 5-7> ๊ต์ก๋์๋ณ ๊ต์ก๋ชฉํ 142 <ํ 5-8> ํ๊ณ๊ธฐ์ค์ ๋ด์ฉ์ ๋น ๋ฐฉ์ 144 <ํ 5-9> ์ฌ์ ์ ๋ณด ํ์ฉ์ ์ ์ฝ์์ธ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ธ๋ถ ํด์๋ฐฉ์ 147
K I P A ๊ทธ๋ฆผ๋ชฉ์ฐจ <๊ทธ๋ฆผ 2-1> Ouda(2008)์ ์ ๋ถ๊ฐํ๋ชจ๋ธ 28 <๊ทธ๋ฆผ 2-2> ๋ถ์ํ 30 <๊ทธ๋ฆผ 4-1> ์์ฐํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ์ธ์ง๋ ๋ถํฌ 82 <๊ทธ๋ฆผ 4-2> ์์ฐํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ๊ธฐ๊ด์ฅ ๊ด์ฌ๋ ๋ถํฌ 83 <๊ทธ๋ฆผ 4-3> ์์ฐํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ํ์์ฑ ๋ถํฌ 84 <๊ทธ๋ฆผ 4-4> ๋ณ๋ ์ ๋ถํ๊ณ๋ฒ ์ ์ ์ ํ๋น์ฑ 86 <๊ทธ๋ฆผ 4-5> ์ธ๋ถ ์ค๋ฌด์ง์นจ ๋ง๋ จ์ ํ์์ฑ 86 <๊ทธ๋ฆผ 4-6> ์ฌ์ ๊ต์ก, ์ ๋ฌธ์ธ๋ ฅ, ์ ๋ด์กฐ์ง ํ์์ฑ ์ธ์ 87 <๊ทธ๋ฆผ 4-7> ์ ๋๋์ ๋ฐฉ์ 87 <๊ทธ๋ฆผ 4-8> ๋ถ์ฒ๊ฐ ๋ถ์๊ฐ ํ์กฐ 88 <๊ทธ๋ฆผ 4-9> ์ถ์ง๊ธฐ๊ตฌ 89 <๊ทธ๋ฆผ 4-10> ์ธ๋ ฅ ์ ๋ฌธ์ฑ ํ๋ณด์ ๋ํ ํ๊ฐ 89 <๊ทธ๋ฆผ 4-11> ์ค๋ฐํก ์ด๊ธฐํ๋ฉด 90 <๊ทธ๋ฆผ 4-12> ์์ฐํ๊ณ ๋ฐ ์ฌ์ ์ ๋์์ ์ฐ๊ณ์ฑ 92 <๊ทธ๋ฆผ 4-13> ์ ๋ถ ์์ฐ, ๋ถ์ฑ์ ์ฒ๋ฆฌ 93 <๊ทธ๋ฆผ 4-14> ์ฑ๊ณต์์ธ 94 <๊ทธ๋ฆผ 4-15> ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ณด์ ์ ์ฉ์ฑ 95 <๊ทธ๋ฆผ 4-16> ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ณด์ ํ์ฉ์ ๋ 95 <๊ทธ๋ฆผ 4-17> ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ณด์ ํ์ฉ์ฒ 96 <๊ทธ๋ฆผ 4-18> ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ณด ํ์ฉ ์ฅ์ ์์ธ ๋ฐ ๊ฐ์ ๋ฐฉ์ 97 <๊ทธ๋ฆผ 4-19> ํ์ธ์ ์์ธ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ 99 <๊ทธ๋ฆผ 4-20> ์ธ๊ณผ๊ด๊ณ ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ 101 <๊ทธ๋ฆผ 4-21> ์ธก์ ๋ชจํ์ ๊ณ์ธต์ ๊ตฌ์กฐ 104 <๊ทธ๋ฆผ 4-22> ์ ๋ถํ๊ณ ํ์ฑํ ์ธก์ ์งํ 105 <๊ทธ๋ฆผ 5-1> ๊ธฐ๋ณธ๋ฐฉํฅ 123 <๊ทธ๋ฆผ 5-2> ๊ตญ๊ฐํ๊ณ ๊ด๋ จ ๋ฒ๊ท ์ฒด๊ณ๋ 131 <๊ทธ๋ฆผ 5-3> ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๋์ ๋์ , ๊ด๋ฆฌ์ฒด๊ณ 134 <๊ทธ๋ฆผ 5-4> ๋ฐ์์ฃผ์ ํ๊ณ์ ๋ณด์ ๋ฒ์ 137 <๊ทธ๋ฆผ 5-5> ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ์ฌ๋ฌด๋ณด๊ณ ์ฒด๊ณ 138 <๊ทธ๋ฆผ 5-6> ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๋์ ์ด์ฉ๋ฐฉํฅ 146 <๊ทธ๋ฆผ 5-7> ๊ตญ๊ฐํ๊ณ ๊ฑฐ๋ฒ๋์ค ๊ตฌ์กฐ 149 <๊ทธ๋ฆผ 5-8> ์ ๋ถํ๊ณ์ ์ ๋ณดํ๋ฅ ๊ตฌ์กฐ 150
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์์ฝ ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ - ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก - Keywords:์์ฐํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ, ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ, Survey Research โ . ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ ๋ฐ ๋ชฉ์ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ 1999๋ ์ด ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด ๋ณต์๋ถ๊ธฐํ๊ณ ๋์ ์ ์ํ ๊ธฐ๋ณธ๊ณํ์ ์๋ฆฝํ ์ดํ ์๋ฒ์ด์๊ณผ ๋จ๊ณ์ ํ์ฐ์ ๊ฑฐ์ณ 2007๋ ๋ฒ๋ น์ ์ํด ๊ณต์์ ์ผ๋ก ๋ฐ์์ฃผ์ ํ ๊ณ์ ๋๊ฐ ๋์ ๋์์. 2009๋ ๋ถํฐ๋ ์ค์์ ๋ถ๋ ๊ตญ๊ฐํ๊ณ๋ฒ์ ์ํ ์ ๋๋ ์ ์ด ๋ณธ๊ฒฉํ๋๊ณ ์์. ๊ทธ๋ฌ๋ ๊ทธ๊ฐ ์ ๋ถ์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐํ๊ณ์ ๋ ๋์ ์ด ๊ฐ๋ ์๋ฏธ์ ๊ธ์ ์ ํจ๊ณผ์ ๋ํด์๋ ๋ง์ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ด ์ด๋ฃจ์ด์ ธ ์จ ๋ฐ๋ฉด, ํ๊ธ์ฃผ์์์ ๋ฐ์์ฃผ์์ ๋๋ก ์ ํํ๋ ๊ณผ์ ๊ณผ ์ ๋์ ๊ตฌ์ฒด์ ์ธ ๋ด์ฉ, ์ค์ ๋ฐ์์ฃผ์ ํ๊ณ์ ๋ณด๊ฐ ๊ฐ ๋ ์ ์ฉ์ฑ์ ๋ํ ๋ถ์ ๋ฐ ์ ๋ณด์ ํ์ฉ๋ ๋ฑ์ ํฌํจํ๋ ์ค์ฆ์ ์ธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๋ถ ์กฑํ ์ค์ ์. 2008 ํ๊ณ์ฐ๋ ์ฌ๋ฌดํ๊ณ ๊ฒฐ์ฐ ๋ณด๊ณ ์๋ฅผ ํตํด ์๋ฏธ ์๋ ํ๊ณ์ ๋ณด๊ฐ ์ ๊ณต๋๊ธฐ ์์ํ ํ ์์ ์์ ์ ๋๋์ ์ ํจ๊ณผ์ ์ค์ ๋ํ๋ ์ฑ๊ณผ๋ฅผ ๊ฒฝํ์ ์ผ๋ก ์กฐ์ฌ ํ์ฌ ๋ถ์ํ๋ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์ด์ ์์์ด๋๋ง ๊ฐ๋ฅํ๊ณ ๋งค์ฐ ํ์ํ ์ํฉ์ด๋ผ๊ณ ํ ๋จ๋จ. ์ด๋ฌํ ์ธก๋ฉด์์ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ด๋ฏธ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ๊ฐ ์ค์๋ ๊ฒฝํ์ i
K I P A The Korea Institute of Public Administration ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด ๊ณต๋ฌด์๊ณผ ๊ด๋ จ์๋ค, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ค์์ ๋ถ ํ๊ณ๋ด๋น ๊ณต ๋ฌด์๋ค์ ๋์์ผ๋ก ๋ฐ์์ฃผ์ ํ๊ณ๊ฒฐ์ฐ์ ๋ํ ์ ๋์ ํ๊ณผ์ ๊ณผ ๋์ ํจ๊ณผ๋ฅผ ์ค๋ฌธํ๊ณ ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ถ์ํ๋ ํํธ, ํํฉ์กฐ์ฌ์ ๋ฉด๋ด์กฐ์ฌ๋ฅผ ๋ณํํจ์ผ๋ก์จ ์ ์ผ๋ก์ ๊ณผ์ ์ ์ ์ฑ ์ ๋ณด์์ฌํญ์ ์ ์ํ๊ณ ์ ํจ. ์ฐ๊ตฌ์ ๋ชฉ์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ์ ๋๋์ ํํฉ ๋ฐ ์คํ ํ์ - ์ด๋ฏธ ๋ณธ๊ฒฉ์ ์ผ๋ก ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๋ฅผ ์ค์ํ ๊ฒฝํ์ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด์ ๊ณต๋ฌด์๊ณผ ์ํ์์, ํ๊ณ์ฌ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์๋ฏผ๋จ์ฒด ๋ฑ ๊ด๋ จ์๋ค์ ๋์์ผ๋ก ๊ฐ ์์ธ๋ณ ์ธ์์ ์กฐ์ฌํ์ฌ ์ ๋์ด์ ํํฉ์ ํ์ ํจ. ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ํจ๊ณผ์ ์ ์ฐฉ์ ์ํ ์ ์ฑ ๋์ ๋ง๋ จ - ์ฐ์ , ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ด๋ฏธ ๋ณธ๊ฒฉ์ ์ผ๋ก ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๋ฅผ ์ด์ํ๊ณ ์๋ ๊ณผ์ ์์ ํ์๋ก ํ๋ ๋ณด์์ ๊ณผ ๋์ฑ ๋ค์ ์์๋ณด๊ณ , ๋ ๋์๊ฐ ์ด์ ๋์ ์ด๊ธฐ ๋จ๊ณ์ ์๋ ์ค์๋ถ์ฒ์ ๋ํ ์์ฌ์ ๋ค์ ์ ์ํจ. ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๊ด๋ จ๋ ํ๋ฌธ์ ์ฐ๊ตฌ์ ๊ธฐ์ด์๋ฃ ์ ๊ณต - ์์ง๊น์ง๋ ๋ฏธ์งํ ์ํ์ ์๋ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๊ด๋ จ๋ ์ด๋ก ์ฐ๊ตฌ ๋ถ์ผ์ ์๋ก์ด ํ๋ฌธ์ ๊ธฐ์ด์๋ฃ๋ฅผ ์ ๊ณตํจ์ผ๋ก์จ ์ด ๋ถ์ผ ์ฐ๊ตฌ์๋ค์๊ฒ ๋ณด๋ค ์ค์ฆ์ ์ด๊ณ ์ฌ๋ ์๋ ์ฐ๊ตฌ๊ธฐํ๊ฐ ๋ง๋ จ๋๋๋ก ํจ. โ ก. ์ฃผ์ ์ฐ๊ตฌ๋ฌธ์ ์ ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ ์ฃผ์์ฐ๊ตฌ๋ฌธ์ ii ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ์ ๋๋ฌ์ผ ์ฃผ์ ์ฐ๊ตฌ๋ฌธ์ ๋ก์ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ์ฃผ๋ ๊ด์ฌ์ ์ด๋ ํ ์์ธ๋ค์ด ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ์ฑ๊ณต์ ์ ์ฐฉ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๊ณ , ์ด๋ ํ ์์ธ๋ค์ ํตํด ์ ๋ ์ฑ๊ณผ๊ฐ ์ ๋๋ก ๋ํ๋๊ณ ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ผ๋ก ์ ๋๋์ ์
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ๊ถ๊ทน์ ๋ชฉํ๋ผ๊ณ ํ ์ ์๋ ์ฌ์ ๊ฑด์ ์ฑ ๋ฐ ํฌ๋ช ์ฑ์ ์ ๊ณ ํ์ฌ ์์ฐ์ด์์ ํจ์จ์ฑ์ ์ ๊ณ ํ ์ ์๋๊ฐ์ ์์. ์ ๋ถ ํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ์ ์ํ ํ๊ฒฝ์์ธ - ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ์ฑ๊ณต์ ๋์ ๊ณผ ๋ชฉํ๋ฌ์ฑ์ ์ํ ํ๊ฒฝ์ ์์ธ ์ผ๋ก์ ์ ํ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ๊ฒฝ์ ์ ์์ธ, ์ ์น์ ์์ธ, ๊ธฐํ ๋ฒ์ ๋, ์ธ์ ์กฐ์ง์ ์์ธ๋ค์ ์ ์ํ๊ณ ์์. - ๊ฒฝ์ ์ ์์ธ ๋ด์ง๋๋๋ฅผ ๋น๋กฏํ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ๋์ ์ ์ถ์งํด ์จ ๋ค์ ๊ตญ ๊ฐ๋ค์ ๊ฒฝ์ ์ ์๊ธฐ๋ผ๋ ์ง, ํด๋น ๊ตญ๊ฐ ๋๋ ์์น๋จ์ฒด์ ์ฌ์ ์ ์๊ธฐ ์ํฉ ๋๋ ๋์ธ์์กฐ ํ์์ฑ์์ ๋น๋กฏ๋ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ๋ค์์ (Ouda, 2008; Torres, 2004). - ์ ์น์ ์์ธ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๋ฅผ ์ ๊ทน์ ์ผ๋ก ๋์ ํ๊ฒ ํ ๋ ๋ค๋ฅธ ์์ธ์ผ๋ก ๋ ์ ์น์ ์ผ๋ก ์๋ก์ด ์์ฐํ๊ณ์ ๋ ํ์์ฑ์ ๋ํ ์ง๋์์ ์ธ์, ์ ์น์ ๊ด๋ฃ์ ์ธ์, ๊ตญ๊ฐ ์ฌํ์ ์ฐจ์์ ๊ณต๊ฐ๋ ํ์ฑ ๋ฑ์ด ์ค์ํ ์ํฅ์ ์ฃผ์์ (๊น์ฌํ, 2003; ์๋์, 2007). - ๊ธฐํ ๋ฒ์ ๋, ์ธ์ ์กฐ์ง์ ์์ธ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ๋์ ์ ์์ด ์ค์ํ ์์ธ์ผ๋ก ๊ด๋ จ ๋ฒ์ ๋ ๋ฐ ์์ฐ์ ๋์ ๊ตฌ๋น์ ๋, ํ๊ณ๊ด๋ จ ์ ๋ฌธ์ง์์ ์ถ์ ๊ณผ ์ ๋ฌธ๊ฐ ์ญ๋, ์ ๋์ ๋ ํ ์ธ์ง๋, ๊ธฐํ ์๋ฌธ ๋ฐ ์กฐ์ ๋ฉ์ปค๋์ฆ์ ์๋น์์ค, ์ ๋ด๊ธฐ๊ตฌ์ ์ ๋ฌด ๋ฑ์ด ์ ์๋๊ณ ์์ (์๋์, 2007; Ouda, 2008). ์ ๋ถ ํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ์ ์ํ ์งํ์์ธ - ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๋ก์ ์์ฐํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ์ ๋ค๋ฃฌ ๋ ๋ค๋ฅธ ์ ๊ทผ๋ค ์ ์ ๋๋ฅผ ๋์ ํ ํ ์ ์ฐฉ์ํค๋ ๊ณผ์ ์์ ์งํ์์ธ์ผ๋ก์ ์งํ๋ฐฉ์, ์ ๋ถ ๊ฐ ํ์กฐ๊ด๊ณ, ์ ๋์ ์์ธ, ์ธ์ ์กฐ์ง์ ์์ธ ๋ฑ์ ์ ์ํ๊ณ ์์ (Cohen, Kaimenaki & Zorgios, 2007; ์์ฑ์ผ ์ดํจ, 2008; ์ ํฅ์ฒ , 2008; Ouda, 2008). - ์งํ๋ฐฉ์ ๋ฐ ์ ๋ถ๊ฐ ํ์กฐ ์์ธ ๊ทธ๋ฆฌ์ค์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ๋์ ๊ณผ์ ์์ ์คํจ๋ฅผ ์ ๋ณด์์คํ ๊ณผ iii
K I P A The Korea Institute of Public Administration ์ฐ๊ณํ์ฌ ๋ถ์ํ Cohen, Kaimenaki & Zorgios (2007)๋ ์ ๋๋์ ์ ์คํจ์์ธ ์ผ๋ก ์ฌ์ ๊ณผ์ ์์์ ์ง์๋ถ์กฑ, ์ ๋ณด์์ง ๋ถ์กฑ, ๊ธฐ์กด ์ ๋ฌด์์ ์ฐ๊ณ๋ถ์กฑ ๋ฑ ๊ณผ ํจ๊ป ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ์งํ์ ๊ณต๋ฌด์๋ค๊ฐ์ ๋นํ์กฐ, ์กฐ์ง ๋ฆฌ๋์ ์ง์ ๋ถ์กฑ ๋ฑ์ด ๋ถ์ ์ ์ธ ์ํฅ์ ์ฃผ์๋ค๊ณ ์ง์ ํ์์. - ์ ๋ ์์ธ ๊ธฐ์กด ์ ๋์์ ๊ด๊ณ์ ์์ด์๋ ์ ์ ๋ ์ ์ฐฉ์ ์ํ ์์ฐ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ฌ๋ฌด๊ฒฐ์ฐ ๊ณผ์ ๊ด๊ณ, ํํ์ ๋์ ์๋ก์ด ์ ๋์์ ์ฐ๊ณ๋ฐฉ์ ๋ฑ์ ๋ง๋ จ์ด ์ ์๋๊ณ ์ ์ (์์ฑ์ผ ์ดํจ, 2008; ์ ํฅ์ฒ , 2008). - ์ธ์ ์กฐ์ง์ ์์ธ ์ธ์ ์์ธ์ผ๋ก์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ์งํ์ ์์ด ์ ๋ฌธ๊ฐ ๋ฐ ํ์ ๋ค์ ์ง์์ ์ค์์ฑ์ ๊ฐ์กฐํ๊ณ ๊ธฐํ ๋ด๋น ๊ณต๋ฌด์ ๋ฐ ์ง๋ฐฉ์ํ ์์๋ค์ ๋ ์์ผ๋ก ํ ๊ต์ก์ ์ค์์ฑ์ ๊ฐ์กฐํ๊ณ ์์. ๋ํ, ๊ธฐ๊ด์ฅ(leader)์ ์ ์น์ ์ ์ง, ํ๊ณ๊ด๋ จ ์ ๋ฌธ์ญ๋ ๊ฐํ๋ ์ญ์ค๋๊ณ ์์ (๊น๋์, 2003; Warren & Barnes, 2003). <๊ทธ๋ฆผ 1> ๋ถ์ ๋ชจํ iv
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์์ฐํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ ์ค์ฆ๋ถ์ ์ข ํฉ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ์ผ๋ฐ์ ์ธ์ - ์ ๋ ํ๊ฒฝ:์ ๋์ ๋ํ ์ธ์ง๋, ํ์์ฑ์ ๋ํ ์ธ์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ์ ๋ฐ์ ์ธ์ง๋๋ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด ๋ด๋น ๊ณต๋ฌด์๊ณผ ์ค์๋ถ์ฒ ๋ด๋น๊ณต๋ฌด์์ ๊ฒฝ์ฐ 70% ๋ด์ธ์ ์๋ต์๋ค์ด ์๋ค๊ณ ๋ ๋ตํ์ฌ ์ง๋ฐฉ๊ณผ ์ค์ ๊ตฌ๋ถ ์์ด ๋์ ์ธ์ง๋๋ฅผ ๋ํ๋์. <๊ทธ๋ฆผ 2> ์์ฐํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ์ธ์ง๋ ๋ถํฌ ์ง์์ฒด ๋ด๋น๊ณต๋ฌด์ ๋ชจ๋ฅธ๋ค 0.6% ๋ณดํต์ด๋ค 14.2% ์๋ค 75.6% ๋ฌด์๋ต 9.6% ์ค์๋ถ์ฒ ๋ด๋น๊ณต๋ฌด์ ๋ชจ๋ฅธ๋ค 3.1% ๋ณดํต์ด๋ค 28.1% ์๋ค 68.8% ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๋์ ํ์์ฑ์ ์์ด์๋ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด ๊ณต๋ฌด ์ 68.4%, ์ค์๊ณต๋ฌด์ 72.6%์ ๋์ ๊ณต๊ฐ๋๋ฅผ ํ์ฑํ๊ณ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ ๋ฌ์. ์ด๋ฌํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ ๋ด๋น๊ณต๋ฌด์๊ณผ์ ๊ฐ๋ณ๋ฉด๋ด๊ฒฐ๊ณผ์์๋ ํ์ธ๋์์. <๊ทธ๋ฆผ 3> ์์ฐํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ํ์์ฑ ๋ถํฌ v
K I P A The Korea Institute of Public Administration - ์ ๋์งํ ์ ๋์งํ์ธก๋ฉด ์ค ์ ๋๋์ ๋ฐฉ์์ ๋ํ ์ธ์์์๋ ๋๋ค์์ ์๋ต์ (73.1%)๊ฐ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด๋ถํฐ ์์๋ ์ ์ง์ ๋์ ๋ฐฉ์์ด ํ๋นํ๋ค๊ณ ๋ต๋ณ ํ๊ณ ์์. <๊ทธ๋ฆผ 4> ์ ๋๋์ ๋ฐฉ์ ์ ํ ๊ทธ ๋ ์ง ์ ๋ค 1.0% ๋ฐ ๋ ์ง ํ ์ง ์ ์ 9. 0 % ๋ฐ ๋ ์ง 7 3. 1 % ๋งค ์ฐ ๊ทธ ๋ ๋ค 34.6% ์ฝ ๊ฐ ๊ทธ ๋ ๋ค 38.7% ๊ทธ ๋ ์ง ์ ๋ค 8.0% ๋ณด ํต ์ด ๋ค 17.7% ์ ๋ด๊ธฐ๊ตฌ ํ์์ฑ์ ๋ํด์๋ ๋๋ถ๋ถ ๊ณต๊ฐํ๊ณ ์์์ผ๋ฉฐ, ์ ๋ด๊ธฐ๊ตฌ๋ก์๋ ์ ๋ถ์ฃผ๋ฌด๋ถ์ฒ๋ฅผ ์ ํธํ๋ค๋ ์๋ต์ด ๊ณผ๋ฐ์๋ฅผ ๋์์. <๊ทธ๋ฆผ 5> ์ถ์ง๊ธฐ๊ตฌ vi
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ ๋์งํ๊ณผ์ ์์ ์ ๋ถ๋ถ์ฒ๊ฐ, ์กฐ์ง๋ด ๋ถ์๊ฐ ํ์กฐ๋ ๋ชจ๋ 20%๋์ ์๋ ์ ์ผ๋ก ๋ฎ์ ์๋ต๋ฅ ์ ๋ณด์ฌ ํ์กฐ๊ฐ ์ํํ์ง ๋ชปํ์์ ์ง์ํ๊ฒ ํจ. <๊ทธ๋ฆผ 6> ๋ถ์ฒ๊ฐ ๋ถ์๊ฐ ํ์กฐ ์ธ๋ ฅ ์ ๋ฌธ์ฑ ํ๋ณด๋ฅผ ์ํ ๊ต์ก์ธก๋ฉด์์๋ 21.5%๊ฐ ์ถฉ๋ถํ๋ค๊ณ ๋ต๋ณํ ๋ฐ ๋ฉด, 27.2%๋ ๋ถ์ถฉ๋ถํ๋ค๊ณ ๋ต๋ณํ์ฌ ๋ถ์ ์ ์ธ ๋ต๋ณ์ด ๋ค์ ์ฐ์๋ฅผ ๋ณด์์. ํนํ, ์ ๋ฌธ์ธ๋ ฅ ํ์ฉ์ธก๋ฉด์์๋ ์ถฉ๋ถํ๋ค๋ 16.8%, ๋ถ์ถฉ๋ถํ๋ค๋ 37.3%๊ฐ ๋ต๋ณํ์ฌ ๋ถ์ ์ ์ธ ์๋ต์ด ๋ ๋ง์ ์ ๋ฌธ์ธ๋ ฅ ํ์ฉ์ด ๋ค์ ๋ถ์กฑํ์์ ์์ธก ํ ์ ์์. <๊ทธ๋ฆผ 7> ์ธ๋ ฅ ์ ๋ฌธ์ฑ ํ๋ณด์ ๋ํ ํ๊ฐ ์ฌ์ ๊ต์ก ์ค์ 2.8 24.4 45.6 19.9 6.7 ๋ด๋น์ ์ ๋ฌธ์ฑํ 3.4 30.3 44.3 17.4 4.1 ๋ณด ์ธ๋ถ์ ๋ฌธ ๊ฐํ์ฉ 5.4 31.9 45.1 14.2 2.6 ์ ํ๊ทธ๋ ์ง์๋ค ๊ทธ๋ ์ง์๋ค ๋ณดํต์ด๋ค ์ฝ๊ฐ๊ทธ๋ ๋ค ๋งค์ฐ ๊ทธ๋ ๋ค vii
K I P A The Korea Institute of Public Administration ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ์ํฅ์์ธ ๋ฐ ์ธ๊ณผ๊ด๊ณ ๋ถ์ - ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ์ํฅ์์ธ ๋ฐ ์ธ๊ณผ๊ด๊ณ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ์์๋ ์งํ์์ธ๋ณด๋ค๋ ํ๊ฒฝ์์ธ์ ์ ๋์ฑ๊ณผ์ ๋ํ ์ํฅ๋ ฅ์ด ๋ ๋์ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ ๋ฌ์. - ํ๊ฒฝ์์ธ ์ค์์๋ ํนํ, ๋ฒ์ ๋์ ์ธ ์ธก๋ฉด, ์ ๋ด์กฐ์ง, ์ฌ์ ๊ต์ก์ ๋น์ค์ด ๋ ๊ฒ ๋ํ๋ ํฅํ ์ฑ๊ณต์ ์ ๋์ด์์ ์ํด ์ด ๋ถ์ผ์ ์ค์ ์ ๋์ด์ผ ํ ๊ฒ์ ์์ฌํ๊ณ ์์. - ์ฆ, ๋ณด๋ค ๊ตฌ์ฒด์ ์ธ ์ค๋ฌด์ง์นจ๋ง๋ จ์ด ์๋น๋์ด์ผ ํ ๊ฒ์ด๋ฉฐ ์ฃผ๋ฌด๋ถ์ฒ ๋๋ ๊ธฐ ํ ์ ๋์ ์ฑ๊ณต์ ์ด์์ ์ํ ์ ๋ด์กฐ์ง์ด ๋ง๋ จ๋์ด์ ธ์ผ ํ ๊ฒ์. ํนํ, ํ ๊ณ๋ด๋น์๋ฅผ ๋น๋กฏํ ์ํ์์ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์๋ฏผ๋ค์ ๋ํ ํ๊ณ๊ต์ก ์ค์ํ์์ ๋ ํ ์ธ์์ด ๋๋๋ฌ์ก์. ์ ๋ถํ๊ณ ํ์ฑํ ๋์ ๋ถ์ - ์ ๋ถํ๊ณํ์ฑํ ๋์์ ๋ํ AHP๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ์ ์์ด์๋ ์ํฅ์์ธ ๋ฐ ์ธ๊ณผ๊ด ๊ณ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ ์ฌํ์ธ๋์์. ๋ฒ์ /์ ๋์ ์ ๋น, ๊ฐ์ธ์ญ๋๊ฐํ, ํ๊ณ์ ๋ณด ๋ฐ ์ ๋์ ํ์ฉ๋, ํ๊ณ๊ฑฐ๋ฒ๋์ค ํ๋ฆฝ์ฌ์ด์ ์ฐ์ ์์์์ ๋ฒ์ /์ ๋์ ์ ๋น์ ๊ฐ์ฅ ๋์ ์ฐ์ ์์๋ฅผ ๋์์ผ๋ฉฐ, ์ ํ๋ณ ์ฐ์ ์์ ๊ฒฐ๊ณผ์์๋ ์๋ฏผ๋์์ ๊ต์ก๊ฐํ์ ๋์ ์ฐ์ ์์๊ฐ ๋งค๊ฒจ์ง๋ ๋ชจ์ต์ ํ์ธํ ์ ์์์. โ ข. ์ ์ฑ ๋์ ์ ๋ฌธ์ฑ ๊ฐํ ๋ฐ ํ๊ณ๊ฑฐ๋ฒ๋์ค ํ๋ฆฝ์ ์ํ ์ฐ์ ์ถ์ง ์ ์ฑ ๋์ viii ์์ฐํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ์ ๊ดํ ์ธ๊ณผ๋ถ์ ๋ฐ AHP๋ถ์, ๊ธฐํ ๋ฉด์ ๋ฐ ์ค์ฆ๋ถ์์ ํตํด ์ ์๋ ๋ฐ, ํ์ฌ ์ ๋ถ๊ฐ ์ถ์งํด์ผ ํ ์ต์ฐ์ ์ ์ธ ์ ์ฑ ๋์์ผ๋ก ์ ๋ ์ ๋น ํนํ, ์ค๋ฌด์๋ฅผ ์ํ ์ธ๋ถ์ง์นจ ์ ์์ ๋น์ ๊ด๋ จ ์ธ๋ ฅ์ ๊ต์ก์ ์ํ ๊ณต์ ์ ๋น๊ณต์์ ์ฑ๋ ํ์ฑํ, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ํ๊ณ์ ๋ณด ํ์ฉ๋ ์ ๊ณ ๋ฅผ ํตํ ํ๊ณ๊ฑฐ๋ฒ๋ ์ค ํ๋ฆฝ์ ์ ์ํ๊ณ ์ ํจ
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ค๋ฌด์๋ฅผ ์ํ ์ธ๋ถ์ง์นจ ์ ์ ์ ๋น - ์ฐ์ ์ ์ผ๋ก ์ค๋ฌด์๋ค์ด ํ์ฅ์์ ์ง์ ์ ์ผ๋ก ํ์ฉํ ์ ์๋ ๊ตฌ์ฒด์ ์ธ ์ค๋ฌด ์ง์นจ์ ์ ์ํ ์ ๋น ๋ณด๊ธํด์ผ ํ๊ฒ ์. ์ด๋ฏธ ๊ตญ๊ฐํ๊ณ๋ฒ ์ ์ ์ ๋น๋กฏํ ํฐ ํ์์์ ๋ฒ์ ๋ ์ ๋น๋ ์ด๋ ์ ๋ ์๋ฃ๋ ์์ ์ด๋ ์ผ์ ์ค๋ฌด์๊ฐ ์ฐธ์กฐํด ์ผ ํ ์ง์นจ ๋ฑ์ ๋ง๋ จ์ ์ผ์ ๋ด๋น์ ์ ์ฅ์์๋ ๋ง์กฑํ ์์ค์ด ๋ชป๋จ์ด ์ค ๋ฌธ์กฐ์ฌ, ํ๊ณ๋ด๋น ๊ณต๋ฌด์ ๋ฉด๋ด, ๋ฐ AHP๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ์์ ๋ฐ๋ณต์ ์ผ๋ก ํ์ธ๋๊ณ ์์. ๊ด๋ จ ์ธ๋ ฅ์ ๊ต์ก์ ์ํ ๊ณต์์ ๋น๊ณต์์ ์ฑ๋ ํ์ฑํ - ์ ๋์ ์ธก๋ฉด ๋ค์์ผ๋ก ์๊ธํ ์ ์ฑ ๋์์ผ๋ก์ ๊ด๋ จ์ธ๋ ฅ์ ํ๊ณ์ ๋ฌธ์ง์ ํ ์ถฉ์ ์ํ ๋ค์ํ ๊ต์ก์ ๋ ๋ง๋ จ์ด ํ์ํจ. ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ๊ฒฐ๊ณผ ์์ฐํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ์ธ์ง๋ ์ธก๋ฉด์์ ๋ด๋น๊ณต๋ฌด์์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ์ง๋ฐฉ๊ณผ ์ค์๊ฐ ๋ณ ์ฐจ์ด๊ฐ ์ ๋ ๋ฐ๋ฉด, ๋น๋ด๋น๊ณต๋ฌด์, ์ง๋ฐฉ์์ ๋ฐ ์๋ฏผ๋จ์ฒด๊ฐ์ ์์ด์๋ ์ ์๋ฏธํ ์ฐจ์ด ๊ฐ ํ์ธ๋ ๋ฐ ์์. - ๋ฉด๋ด๊ฒฐ๊ณผ์ ์์ด์๋ ์์น๋จ์ฒด์ ๊ฒฝ์ฐ ์์ฌ๊ฒฐ์ ์์ธ ๊ด๋ฆฌ์ ๊ธ๊ณผ ์ํ์์ ๋ฑ์ ์ดํด๊ด๊ณ์๋ค์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ์ ๋ํ ์ดํด๊ฐ ์์ง๊น์ง ๋ถ์กฑํ์ฌ ์ํ์ฌ์ ์์ ์ ๋๋ก ๊ฒฐ์ฐ์ ๋ณด๊ฐ ๋ค๋ฃจ์ด์ง์ง ๋ชปํ๊ณ ์๋ ํ์ค์ด ์ง์ ๋ ๋ฐ ์์. - AHP๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ์ ์์ด์๋ ๊ฐ์ฅ ๋์ ๋น์ค์ ๋ํ๋ด๊ณ ์ต์ฐ์ ์์๋ก ์ฃผ๋ชฉ๋ ์ ์ฑ ๋์์ด ์๋ฏผ๋์ ๊ต์ก ๊ฐํ ์์. - ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ๊ณต์์ ์ฑ๋๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ๋น๊ณต์ ์ฑ๋๋ก์ ์ปค๋ฎค๋ํฐ์ ๋ง๋ จ์ ์ ์ํจ. ์ปค๋ฎค๋ํฐ ํ์ฑ์ ์ฑ๊ณต์ ์ฌ๋ก๋ก ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด์ ๊ฒฝ์ฐ ํ๋ฐํ ์ด์ ๋๊ณ ์๋ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด ํ๊ณ๋ด๋น๊ณต๋ฌด์๋ค์ ์ธํฐ๋ท ์นดํ ์ค๋ฐํก ์ฌ๋ก์ ์ค์์ ์ฉ ๋ฐ ํ๋ํ์ฉ ๋ฐฉ์์ ๋ณด๋ค ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ๊ฒํ ํ ํ์์ฑ์ด ์๋ค๊ณ ํ ๋จ๋จ. ix
K I P A The Korea Institute of Public Administration <๊ทธ๋ฆผ 8> ์ค๋ฐํก ์ด๊ธฐํ๋ฉด ์ ๋ฌธ์ฑ ํ๋ณด ์ฑ๊ณต์ฌ๋ก:์ค๋ฐํก ์นดํ์ฃผ์:http://cafe.daum.net/Cadepend ๊ฐ ์ค ์ผ:2005. 10. 4. ํ ์ ์:1,493๋ช ํ์์๊ฒฉ:ํ์ ์์ ๋ถ ๋ฐ ์์น๋จ์ฒด ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ๋ด๋น์ง์, ๊ณต์ธํ๊ณ์ฌ, ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ๊ต์ก๊ธฐ๊ด ์ง์ ๋ฑ ์ ํ์์๊ฒฉ:์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด ๊ณต๋ฌด์ ํน๋ณํ์:ํ์ ์์ ๋ถ ๋ด๋น์, ํ๊ณ์ฌ ๋ฑ(๊ต์ ํฌํจ) ์ฃผ์๊ฒ์ํ - ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ์ถ์ง๊ด๋ จ๊ฒ์ํ:๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ๋์ ์ฐ์์ฌ๋ก, ์์น๋จ์ฒด๋ณ ์ต๊ทผ ์ถ์งํ๊ณ ์๋ ์ ๋ฌด ์๊ฐ - ์์ฐ์ฌํ๊ฐ ๋ฐ ์ฌ๋ฌดํ๊ณ์ค๊ณ๊ด๋ จ:์์ฐ์ฌํ๊ฐ์ ์ฌ๋ฌด์ค๊ณ๊ฒฐ์ฐ๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ์ฐธ๊ณ ์๋ฃ, ์ง๋ฌธ๊ณผ ๋ต๋ณ ๋ฑ - ์ง๋ฌธ๊ณผ ๋ต๋ณ:๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐํ๊ณ์ ๋ ์ ๋ฐ์ ๊ดํ ๋ชจ๋ ๋ด์ฉ์ ์ง๋ฌธ๊ณผ ๋ต๋ณ - ํ์๋ถ ๊ฑด์๋ฐฉ:๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๊ด๋ จ๋ ๊ฑด์์ ์ ์ฑ ์ ์ x ํ๊ณ์ ๋ณด ํ์ฉ๋ ์ ๊ณ ๋ฐฉ์ ๋ง๋ จ:๋ณด๋ค ์ฌ์ด ํ๊ณ์ ๋ณด ์งํฅ ๋ฐ ํ๊ณํฌํ ์ค์น - ๊ณต์์ ๋น๊ณต์์ ๊ต์กํ๋ จ ์ฅ์น๋ง๋ จ๊ณผ ๋ณ๋๋ก ํ๊ณ์ ๋ณด์ ๋ํ ๋จ์ํ, ๋ช ๋ฃํ๋ฅผ ๊ณ ๋ คํด์ผ ํจ. ํ์ฌ ๋๋ถ๋ถ์ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด๋ค์ ๊ฒฐ์ฐ์ด ๋๋ ์ฌ๋ฌด๋ณด ๊ณ ์๋ฅผ ๋น๋กฏํ ํ๊ณ์ ๋ณด๋ฅผ ํด๋น ํํ์ด์ง์ ๊ณต๊ฐํ๊ณ ์์. ๊ทธ๋ฌ๋ ๊ธฐ์กด์
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ ๋ณด๋ค์ ์ผ๋ฐ ์๋ฏผ๋ค์ด ์ดํดํ๊ธฐ ์ด๋ ต๊ณ ์ ๋ฌธ๊ฐ๋ค๋ง์ด ํ์ ํ๊ณ ํ๊ฐํ ์ ์๋ ์ ๋ฌธ์ ๋ณด์ธ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ๋๋ถ๋ถ์ธ ๋ฌธ์ ์ ์ ๊ฐ์ง๊ณ ์์. - ๋๋ถ๋ถ์ด ์์น๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ง ์ง๋์น๊ฒ ํฌ๊ด์ ์ธ ๊ธฐ์กด ์ฌ๋ฌด์ ๋ณด์๋ ๋ณ๋๋ก ์ต ์ํ์ ํต์ฌ์ ์ธ ์์น๋ง ํฌํจํ ๊ฐ๋จ๋ช ๋ฃํ ์์ฝํ ์ฌ๋ฌด๋ณด๊ณ ์์์ ํ์ ํ ์ฌ ์ ์ฒด ์ ๋ถ๊ธฐ๊ด์ ๋ฐฐํฌํ ๋ก ์ ์ํจ. - ๋ ๋์๊ฐ ๊ฐ ์ ๋ถ๊ธฐ๊ด๋ณ ์ฌ๋ฌด์ ๋ณด ๋น๊ต๋ถ์์ด ๊ฐ๋ฅํ๋๋ก ์ ๋ถํ๊ณํฌํ์ฌ ์ดํธ๋ฅผ ๋ง๋ จํ๊ณ ๋๊ตฌ๋ ๋ฐฉ๋ฌธํ๋ฉฐ ์ง๋ฌธ๊ณผ ๋ต๋ณ์ด ํ๋ฐํ๊ฒ ์ด๋ฃจ์ด์ง๋๋ก ํด ์ผ ํ ๊ฒ์. ์ค์ฅ๊ธฐ ์ ์ฑ ๋์ ๋ฒ์ ๋ ์ ๋น - ํ๊ณ๊ธฐ์ค์ ์ฒด๊ณํ ํ์ฌ ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๋ํ ๊ธฐ๋ณธ์ฌํญ์ ๊ตญ๊ฐํ๊ณ๋ฒ์ ๊ท์ ํ๊ณ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ ๋ฐ ์ฌ ๋ฌด๋ณด๊ณ ์ ๋ํ ์์น๊ณผ ์ผ๋ฐ๊ธฐ์ค์ ๊ตญ๊ฐํ๊ณ๊ธฐ์ค( ๊ตญ๊ฐํ๊ณ๊ธฐ์ค์ ๊ดํ ๊ท ์น )์์ ๊ท์ ํ๊ณ ์์. ์ด๋ฌํ ํ๊ณ๊ธฐ์ค์ฒด๊ณ๋ ์ ๋ถํ๊ณ ๊ฐ๋ ์ฒด๊ณ, ์ฐ๊ธ, ์๊ฐ ๋ฑ ์ฃผ์ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ์ฌํญ์ ๋ํ ํ๊ณ์ค์น, ์ค๋ฌด์ ์ง์นจ ๋ฑ ๊ตญ๊ฐํ๊ณ ์ ๋ฐ์ ๋ํ ์ข ํฉ์ฑ๊ณผ ๊ตฌ์กฐ์ ์ธก๋ฉด์์ ์ฒด๊ณ์ฑ์ด ๋ถ์กฑํ ์ค์ ์. ํนํ, ๋ฐ์ ์ฃผ์ ํ๊ณ์ ๋์ ๋์ ์ ํํ ๊ตญ๊ฐ์ฌ์ ์ด์ ๋ฐ ๊ฒฐ์ฐ๋ณด๊ณ ์ ์์ด ๊ทผ๋ณธ์ ๋ณ ํ์ ์ํฅ์ ์๋ฐํ๋ ๊ฒ์ด๋ฏ๋ก ์๋ก์ด ์ ๋์ ์ํ์ ๋ท๋ฐ์นจํ๊ธฐ ์ํ ๋ฒ ์ ๋ ์ ๋น๋ก์ ํ๊ณ๊ธฐ์ค์ ์ข ํฉ์ฒด๊ณํ๊ฐ ์ต์ฐ์ ๋จ. - ํํ ์ฌ์ ์ ๋์์ ์ฐ๊ณ์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ ํ๊ณ๊ธฐ์ค ์ ์ ๊ตญ๊ฐ๋ ๊ตญ๊ฐ์ฌ์ ์ด์๊ณํ, ์ฑ๊ณผ๊ด๋ฆฌ์ ๋, ํ๋ก๊ทธ๋จ ์์ฐ์ ๋, ์ ๋ถํ๊ฐ์ ๋, ์ฌ์ ์ฌ์ ์์จํ๊ฐ์ ๋ ๋ฑ ์ฌ์ ์ด์์ ์ํ ๊ฐ์ข ์ฌ์ ๊ด๋ฆฌ ์๋จ์ ์ด ์ํ๊ณ ์์. ์ด๋ค ์ฌ์ ๊ด๋ฆฌ์ ๋๋ ์๋กญ๊ฒ ๋์ ๋๋ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ์ ๋์ ์ฌ์ ์ ๋ณด์ ๊ณต, ๊ฒฐ์ฐ์ฒด๊ณ, ํ๊ณ๊ฐ์ฌ์ ๋์ ๋ฐ์ ํ ๊ด๋ จ์ ๊ฐ์ง๊ณ ์์. ๋ ํ, ๊ตญํ, ๊ฐ์ฌ์, ๊ฐ ์ค์๊ด์, ๊ตญ๊ฐ์ฌ์ ๊ด๋ จ ๋ฏผ๊ฐ๊ธฐ์ , ์ฑ๊ถ์ ๋ฑ ๋ด์ธ๋ถ ์ดํด๊ด๊ณ์ ๋ค์๊ฒ๋ ์๋นํ ํจ๊ณผ์ ์ํฅ์ ์ฃผ๊ณ ์์. ํนํ, ํฅํ ๊ตญ๊ฐ์ฌ ์ ์ ์ฑ ๋ณํ์ ์ด์ ๋ฐ๋ฅธ ํ์ ๋ ์์์ ํจ์จ์ ์ฌ์ฉ์ ์ํ ์ฌ์ ์ ํจ์จ xi
K I P A The Korea Institute of Public Administration ์ฑ, ํฌ๋ช ์ฑ, ์ฑ ์์ฑ ๋ฑ์ ํ๋ณด๋ฅผ ์ํด์๋ ํํ ์ฌ์ ์ ๋์์ ์ฐ๊ณ๋ฅผ ๊ณ ๋ ค ํ ๋ฐ์์ฃผ์ ํ๊ณ๊ธฐ์ค์ ์ ์ ์ด ์๊ตฌ๋จ. - ์ ๋ถํ๊ณ ์ ์ฑ ์ถ์ง์ฒด๊ณ ํ๋ฆฝ:๊ฐ์นญ ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๋์ ํ์์ํ ์ ๊ตฌ์ฑ์ ๊ฐ์นญ ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๋์ ํ์์ํ๋ ์๋ก์ด ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๋์ ์ ํ์ ๊ดํ ์ ๋ฐ ์ ์ธ ์ฌํญ์ ๊ดํ ํ๋ ํ์์ ์ธ ์ถ์ง์ฃผ์ฒด๋ก์ ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๊ดํ ์ฌ์์ ๋ฌด ๋ฅผ ๋ด๋นํ๋ ๊ตญ๊ฐํ๊ณ๊ธฐ์ค์ฌ์์์ํ์๋ ๋ณ๋๋ก ์ค์น, ์ด์๋๋ ๊ฒ์. ๊ตญ ๊ฐํ๊ณ์ ๋์ ํ์์ํ๋ ์ค์ง์ ์ธ ๊ธฐ๋ฅ์ ์ํํ ์ ์๋๋ก ์กฐ์ง, ์ธ๋ ฅ, ์์ฐ์ ํ๋ณด๋ ๋ฌผ๋ก ๋ค์ํ ๊ตฌ์ฑ์์ ํฌํจํ๋ ์ ์ฑ ์์ฌ๊ฒฐ์ ์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ญํ ์ ๋คํ์ฌ์ผ ํจ. ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๋์ ํ์์ํ๋ ๊ธฐํ์ฌ์ ๋ถ๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์์์์ธ ๊ฐ์ฌ์, ๊ตญํ๋ฅผ ๋น๋กฏํ์ฌ ๊ฐ ์ค์๊ด์, ์ ๋ฌธ๊ฐ๊ทธ๋ฃน, NGO๋ํ ๋ฑ ์ดํด๊ด๊ณ์๋ฅผ ๊ท ํ์๊ฒ ํฌํจํ์ฌ ๊ตฌ์ฑํ๋ ๊ฒ์ด ํ์ํจ. xii ํ๊ณ์ ๋ํ ์ฑ ์๊ณผ ๊ถํ๊ฐํ - ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๋ ๋์ ์ ์์ด ํ๊ณ์ ๋ํ ์ฑ ์๊ณผ ๊ถํ๊ฐํ๊ฐ ๋ฌด์๋ณด๋ค๋ ์ค์ ํจ. ์ด์ ๊ด๋ จํ์ฌ ํ๊ณ์ ๋ํ ์ฑ ์์ฑ ๋ฐ ๊ถํ๊ฐํ๋ฅผ ๋ท๋ฐ์นจํ ์ ์๋ ํฉ ๋ฆฌ์ ์ธ ์ ๋ถํ๊ณ๋ชจ๋ธ์ ๊ตฌ์ฑ์ด ์๊ตฌ๋จ. ์ฌ๊ธฐ์๋ ๊ฒฐ์ฐ์ฒด๊ณ(ํตํฉํ ํ๊ณ๋ชจ๋ธ ๊ณผ ๋ณํ๋ฐฉ์ ๋ชจ๋ธ), ํ๊ณ์ค์ฒด์ ๊ตฌ๋ถ(ํ์ ํ๊ณผ ์ฌ์ ํ), ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋ฐ์์ฃผ ์ ์ ์ฉ๋ฒ์ ๋ฑ์ ๋ํ ์ถฉ๋ถํ ๊ฒํ ๊ฐ ํ์ํจ. - ๊ตญ๊ฐํ๊ณ ์ฌ๋ฌด๋ณด๊ณ ์ฒด๊ณ์ ๊ฐ์ ์ฌ๋ฌด๋ณด๊ณ ์ ์ค์์ฑ์ ๊ตญ๊ฐ์ฌ์ ์ ๋ฒ์์ ๋ฐ๋ผ ์ฌ์ ์ํ์ ์ฌ์ ์ด์ ํํฉ ์ ์ฒด๊ณ์ ์ผ๋ก ํ์ํ์ฌ ์ ํํ ์ฌ์ ํ๊ณ๋ฅผ ์ ๋ณด์ด์ฉ์์๊ฒ ์ ๋ฌํ๋ ๊ฒ ์. ์ด ๊ด์ ์์ ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๊ฒฝ์ฐ, ์ ๋ถํ๊ณ์ ์ถ์๊ธฐ๊ด, ํฌ์๊ธฐ๊ด, ์ถ์ฐ๊ธฐ ๊ด ๋ฑ์ด ๋ค์ํ๊ณ ๊ทธ ์ฌ์ ๊ท๋ชจ๊ฐ ๋ฐฉ๋ํ๋ฏ๋ก ์ด๋ค์ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ํฉ๋ฆฌ ์ ์ผ๋ก ๊ตญ๊ฐ์ฌ๋ฌด์ ํ์ ๋ฐ์ํ์ฌ ์ฌ๋ฌด๋ณด๊ณ ํ๋ ๊ฒ์ด ์ค์ํจ. ๋ฐ๋ผ์ ๊ตญ๊ฐ์ฌ์ ์ ์ค์ง์ ์ธ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์ฌ์ ๋ฒ์์ ํ๊ณ์ค์ฒด๋ฅผ ๋ช ํ ํ๊ฒ ๋ถ์ํ ํ ์ด๋ฅผ ํ ๋๋ก ์ฌ๋ฌด๋ณด๊ณ ์ฒด๊ณ๋ฅผ ์ฌ์ ๋นํ ํ์๊ฐ ์์. ํนํ IMF, OECD ๋ฑ ๊ตญ์ ์ ์ฌ์ ๊ธฐ์ค๊ณผ ๊ตญ์ ๊ณต๊ณตํ๊ณ๊ธฐ์ค ๋ฑ๊ณผ์ ์ ํฉ์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ์ฌ ์ฌ๋ฌด๋ณด๊ณ ๊ฐ ์ด๋ฃจ์ด์ง ์ ์๋๋ก ํ์ฌ์ผ ํ ๊ฒ์.
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ธ๋ ฅํ์ถฉ ๋ฐ ์ญ๋๊ฐํ - ๊ธฐ๊ด์ฅ์ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋ํ ์์ง๊ฐํ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ๋์ ๋ฐฐ๊ฒฝ ๋ฐ ํ์์ฑ, ์ฌํ์ ๊ณต๊ฐ๋ ํ์ฑ์ ์ํ ํ๊ฒฝ๊ธฐ๋ฐ ๊ตฌ์ถ์ ์ ๋์ ์ฑ๊ณต์ ์ธ ์ ์ฐฉ์ ์ํ ํ์์ ์์์ ํ๋์. ํน ํ ์๋ก์ด ์ ๋์ ๋์ ์ ์์ด์ ๊ธฐ๊ด์ฅ์ ๋น๋กฏํ ์ต๊ณ ์์ฌ๊ฒฐ์ ์์ ์ ๊ทน ์ ์ธ ์ง์ง์ ์ถ์ง์์ง๋ ๋งค์ฐ ์ค์ํจ. - ์ ๋ฌธ ํ๊ณ์ธ๋ ฅ ์์ฑ ๋ฐ ๋ด๋น์ ์ง๋ฌด์ํ๋ฅ๋ ฅ ํฅ์ ๋ฐ์์ฃผ์ ํ๊ณ์ ๋์ ๋ชฉํ๋ฅผ ๋ฌ์ฑํ๊ธฐ ์ํด์๋ ์ค์ ๋ก ์ ๋์ ์ด์์ ๋ด ๋นํ๋ ํ๊ณ์ ๋ฌธ์ธ๋ ฅ์ ํ๋ณด๊ฐ ๋งค์ฐ ์ค์ํจ. ์ด๋ฅผ ์ํด ๊ต์กํ๋ จ์ ์ํ ๋ด๋ถ์ ๋ฌธ ์ธ๋ ฅ์์ฑ, ์ธ๋ถ์ ๋ฌธ๊ฐ ์ ๊ทน ํ์ฉ์ ์ถ์งํด์ผ ํจ. ํ๊ณ์ ๋ณด ํ์ฉ์ฑ ์ ๊ณ - ํ๊ณ์ ๋ณด ์ ์ฉ ๋ฐ ํ๊ณ์ ์ฐจ ์ดํด์ ์ฉ์ด์ฑ ์ ๋ณด์์์๊ฐ ์๊ธฐ ์ฝ๊ฒ ์ดํดํ ์ ์๋๋ก ์์์ ์นํ์ ์ผ๋ก ํ๊ณ๊ธฐ์ค์ ๋ด์ฉ์ ์ ๋นํ๋ ๊ฒ์ด ํ์ํจ. ์ฌ๊ธฐ์๋ ํ๊ณ์ฉ์ด, ํ๊ณ์ ์ฐจ ๋ฐ ํ๊ณ์ ์ฑ ๊ณผ ๊ฐ์ ์ฌ๋ฌด์ ๋ณด์ ์์ฑ๊ณผ์ ์ ๋ํ ์ฌํญ ๋ฐ ์ ๋ณด์ ๊ณต๋ฒ์, ๋ณด๊ณ ์์๊ณผ ๊ฐ์ ์ ๋ณด์ด์ฉ์์ ์ดํด๊ฐ๋ฅ์ฑ ์ ๊ณ ๋ฅผ ์ํ ์ฌํญ์ด ํฌํจ๋จ. - ์ ๋ณด์์์ ํ์๋ก ํ๋ ์ฌํญ์ ํ๊ณ๊ธฐ์ค์ ๋ฐ์ ๊ตญํ์์, ๊ธฐ๊ด์ฅ, ์ฑ๊ถ์, ๊ตญ๋ฏผ, NGO ๋ฑ ์ ๋ณด์์์๊ฐ ํ์๋ก ํ๋ ์ฌํญ ์ ํ์ ํ์ฌ ํ๊ณ๊ธฐ์ค์ ๋ด์ฉ๊ณผ ํ์์ ๊ฐํธํ๋ ๊ฒ์ ๊ฒํ ํ ํ์๊ฐ ์ ์. ์ฆ, ์์ฐ์ฌ์๋ ๊ฒฐ์ฐ์ฌ์์ ์๊ตฌ๋๋ ์ฌ์ ๋ณ์ ๋ณด, ๊ธฐ๊ด์ฅ์ ์ ์ฑ ์์ฌ ๊ฒฐ์ ์ ํ์ํ ์ฌ๋ฌด๊ด๋ฆฌ๋ถ์์ ๋ณด, ๊ตญ๋ฏผ์ ์ ์ฅ์์๋ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฐ๋ถ์ฑ ์ ์ค ๋ฐ ์กฐ์ธ์ ์ฌ์ฉ ๋ฑ์ ๋ํ ์ ๋ณด ๋ฑ์ด ์ฃผ์ ๊ด์ฌ์ฌํญ์ด๋ฏ๋ก ์ด๋ฌํ ์ฌํญ ์ด ์ฐ์ถ๊ฐ๋ฅํ๋๋ก ํ๊ณ๊ธฐ์ค์ ์ค๊ณํ๋ ๊ฒ์ด ํ์ํ๋ค. ์ด๋ฌํ ๊ด์ ์์ ๋ณด๋ฉด ๊ตญ๊ฐํ๊ณ๊ธฐ์ค๋ ์์์ ๊ด์ ์ ์ ๊ทผ์ ๋ฏธํกํ๋ค๊ณ ๋ณผ ์ ์์ - ์ฌ๋ฌด์ ๋ณด์ ์ ์ฉ์ฑ ์ ๊ณ ์ฌ๋ฌด์ ๋ณด์ ํ์ฉ๋๋ฅผ ๋์ผ ์ ์๋ ๋ฐฉ์๋ง๋ จ ์ ๋ณด์์์๊ฐ ์ฌ๋ฌด์ ๋ณด(์ฌ๋ฌด์ ํ)๋ฅผ ์ฝ๊ณ ์ดํดํ๋๋ฐ ๋์์ด ๋ ์ ์๋ ์ค ๋ช ํ, ๊ฐ์ข ๋ฑ ์ ๋ณด์ดํด๊ฐ๋ฅ์ฑ์ ๋์ผ ์ ์๋ ๊ธฐํ๊ฐ ์ถฉ๋ถํ ์ ๊ณต๋์ด์ผ xiii
K I P A The Korea Institute of Public Administration ํจ. ์ด๋ฅผ ํตํด ๋ฐ์์ฃผ์ ์ฌ๋ฌด์ ํ๊ฐ ์ดํดํ๊ธฐ ๊ณค๋ํ๋ค๋ ์ธ์์ ๋์ด๊ธฐ ์ ํด ์ ๋ณด์์์๊ฐ ์น์ํ๊ฒ ์ฌ๋ฌด์ ๋ณด๊ฐ ์ ๋ฌ๋ ์ ์๋๋ก ํ๋ ๊ฒ์ด ์๊ตฌ๋จ. ์ต๊ณ ๊ด๋ฆฌ์ธต, ์๋ฏผ, ์๋ฏผ๋จ์ฒด, ๊ตญํ, ๊ธฐ๊ด์ฅ, ์ฌ๋ฌด์ฑ ์์, ๋ด๋ถ๊ณต๋ฌด์, ์ฌ์ ์ฐ ๊ตฌ์ ๋ฑ ์ ๋ณด์์์์ ํน์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ ์ ๋ณด ์ ๊ณต๋ฐฉ์์ ๋ง๋ จํ๋ ๊ฒ์ด ์๊ตฌ ๋จ. ์ฆ, ์ ๋ณด์์์์ ์๊ตฌ๋ฅผ ๋ฐ์ํ์ฌ ์ ๋ณด๋, ๋ณด๊ณ ๋ด์ฉ(์ฐ์ถ๋ฌผ), ๋ณด๊ณ ์ ๊ธฐ, ์ ๋ณด์ ๋ฌ๋ฐฉ์ ๋ฑ์ ๋ณ๋๋ก ๊ฒฐ์ ํ์ฌ์ผ ํจ. ์ ๋ถํ๊ณ ๊ฑฐ๋ฒ๋์ค ํ๋ฆฝ - ์ ๋ถํ๊ณ์ ์์ด ๊ฑฐ๋ฒ๋์ค(governance)์ ์๋ฏธ๋ ์ ๋์๋ฆฝ, ์ ๋์ดํ ๋ฐ ์ ๋์ด์ฉ์ ์ ๊ณผ์ ์ ์์ด ์ ๋ณด์ ์์ฐ์, ์ ๋ณด์์์ ๋ค์ด ํจ๊ป ์ฐธ์ฌํ๋ ํ ์ ๋งํจ. ํนํ ์๋ก์ด ์ ๋์ ๋์ ์ ์์ด์๋ ์ดํด๊ด๊ณ์ ๊ฐ์ ๊ฐ๋ฑ, ์์ฌ ์ํต ๋ฑ ์ํ์ฐฉ์ค๋ฅผ ์ต์ํ ์ ์๋๋ก ๊ฑฐ๋ฒ๋์ค์ ์๊ฐ์์ ์ ๊ทผํ๋ ๊ฒ์ด ์๊ตฌ๋จ. ํ๊ฒฝ๋ณํ์ ๋ถํ์ค์ฑ์ด ๋์ ์ฌ์ ํ๊ฒฝ ํ์์ ์๋ก์ด ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๋ ์ ์ํ์ ์ฃผ๋ฌด๋ถ์ฒ๊ฐ ์ฃผ๋์ ์ผ๋ก ์ถ์งํ๋ ๊ฒ์ด ์ ์ฉํ ์ ์ด ์์ ์ ์์ผ ๋ ์ ๋์ ํ์์ํ์ ๊ฐ์ ์ดํด๊ด๊ณ์๋ค์ด ํจ๊ป ์ฐธ์ฌํ๋ ๊ฑฐ๋ฒ๋์ค ์ ๊ทผ๋ฐฉ ์์ด ๋ณด๋ค ๋ฐ๋์งํ ๊ฒ์. <๊ทธ๋ฆผ 8> ๊ตญ๊ฐํ๊ณ ๊ฑฐ๋ฒ๋์ค ๊ตฌ์กฐ ์๊ฒฐ์ฐ์ฌ์, ํ๊ณ๊ฐ์ฌ ๊ตญ๊ฐ(๋ถ์ฒ) ์ ๋ณด๊ณต๊ธ์, ์ ๋์ด์์ฃผ์ฒด ์ ๋ถ์ ๋ณด์ด์ฉ์ ์๋ฌธ, ์ ๋ณด์๊ตฌ ๊ตญํ, ๊ฐ์ฌ์ ์ ๋ณด์๊ตฌ์, ์ ๋ณด์ด์ฉ์ ์ ๋ณด ์ ๊ณต ์ ๋ณด๊ตํ ์ ๋ณด ์ ๊ณต ์ ๋ฌธ๊ฐ,NGO ์ด๋ก ํ ๋ ์ ๊ณต ์ธ๋ถ์ ๋ณด์ด์ฉ์ xiv
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก Abstract A Study on the Effective Implementation of Budget Accounting System Reform: With Focus on Survey Results Keywords:budget accounting system reform, accrual basis and double entry accounting, survey research Background and purpose of research ใ After the establishment of a basic plan for introduction of double entry bookkeeping to regional governments in early 1999 as well as a pilot and gradual introduction, the accrual basis and double entry accounting system was officially introduced by law in 2007. ใ In 2009, the central government took steps to introduce the system through the National Accounts Act. ใ With the provision of meaningful accounting information through financial account reports from regional governments for the 2008 fiscal year, it now is possible and necessary to conduct empirical studies that investigate and analyze the effectiveness of the new system. ใ This study presents future tasks and policy improvement recommendations through a survey of regional government employees and related personnel who have experience in accrual basis and double entry accounting practices. It also surveys central government accounting managers about the transition to the accrual basis account settlement system, the perceived effectiveness of the system, and analysis of the results in addition to using current status investigations and xv
K I P A The Korea Institute of Public Administration interviews. ใ This study focuses on identifying factors that affect the successful settlement of the accrual basis and double entry accounting system as well as those that enable the system to yield proper results as key research issues concerning government accounting system reform. These factors can lead to enhanced financial soundness and transparency that in turn can lead to improved efficiency of budget operation, the ultimate goal of the system. ใ Preceding studies provided economic factors, political factors, and institutional, human resource, and organizational factors as environmental variables affecting the successful introduction of an accrual basis and double entry accounting. Other approaches that deal with reforming the budget accounting system to an accrual basis and double entry accounting system discuss implementation methods, intergovernmental cooperation, institutional factors, and human resource/ organizational factors. Analysis Results xvi ใ As a result of empirical analysis of budget accounting system reform, there are several important suggestions. First, with regard to general awareness of the accrual basis and double entry accounting system, approximately 70% of regional and central government workers responsible for accounting related duties responded that they knew about the system, displaying a high level of awareness toward the system regardless of central and regional government branches. In regard to the necessity of introducing the accrual basis and double entry accounting system, 68.4% of regional government workers and
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก 72.6% of central government workers agreed. These results were confirmed through individual interviews with public workers in charge of accounting related duties. In regard to the method of implementation, a majority of respondents (73.1%) favored gradual introduction starting with regional governments. ใ Most respondents also agreed on the need for a designated organization, while more than half of those who agreed favored a designated government department organization. In regard to cooperation among government ministries and among members of organizations during the implementation of the system, in both cases only 20% of respondents agreed, indicating a lack of cooperation. In regard to training for enhancing expertise, negative responses were slightly higher than positive ones. 21.5% answered that there had been sufficient training, while 27.2% said that training was insufficient. In particular, regarding utilization of expert workers, only 16.8% agreed that expert workers were utilized properly in contrast to 37.3% who answered otherwise, implying that utilization of expert workers had been insufficient. ใ Results of an analysis of impact factors regarding the accrual basis and double entry accounting system and their cause effect relationship showed environmental factors to affect the results of the system more than implementation factors. Among environmental factors, legal and institutional factors, designated organizations, and prior training were shown to have higher influence, implying that more focus should be put into these areas for the successful operation of the system. In short, a specific set of guidelines and a dedicated government ministry or organization are required for the successful operation of the system. xvii
K I P A The Korea Institute of Public Administration Training programs for accounting officers, lawmakers, and citizens also were found to be necessary. ใ AHP analysis of measures for promoting government accounting also confirmed the results of analysis of impact factors and cause effect relationships. Among legal/institutional improvements, strengthening of individual competency, utility of accounting information and systems, and accounting governance, legal/institutional improvement received the highest priority, while strengthening education of citizens received the highest priority when ranked by type. Policy alternatives ใ Through Structural Equation Modeling analyses, AHP analyses, interviews and other empirical analyses of budget accounting system reform, this study presents as policy alternatives that should be pursued with top priority by the government the following: revision of institutions, in particular the swift provision of detailed guidelines for working level personnel and activation of official/unofficial channels for related training, and establishment of accounting governance through enhancement of the utility of accounting information. Priority should be given to swift establishment and distribution of a set of detailed guidelines to be used by working level personnel. While legal preparations on the basic level such as the National Accounts Act have been completed, progress in providing detailed guidelines for workinglevel personnel has been repeatedly confirmed as unsatisfactory through surveys, interviews with government workers in charge of accounting, and AHP analysis results. xviii
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ใ Another urgent policy alternative is the establishment of various training programs for enhancing accounting expertise of personnel. Surveys concerning awareness of the budget accounting system showed little difference in awareness between regional and central governments in the case of public workers in charge of accounting duties in comparison to a significant gap for public workers in positions unrelated to accounting, regional assemblymen and civic groups. Interviews revealed that in the case of regional governments, information on account settlement was not being handled properly during regional assembly reviews and that understanding of double entry bookkeeping was low among interested parties such as decisionmaking manager level personnel. In the AHP analysis, the policy alternative that received the most attention and was singled out as the candidate for top priority was improving training programs for citizens. ใ This paper also proposes the use of online communities as both official and unofficial channels. One success story is the internet community Cadepend, opened by regional government accounting personnel. Further examination of this example is encouraged as it may contribute to the process of promoting the establishment of similar communities. To enhance the utility of accounting information, we have to make accounting information easier to understand and establish an accounting portal site ใ In addition to official/unofficial training devices, the simplification and clarification of accounting information also must be considered. Most regional governments currently disclose some accounting information through their websites such as financial reports that have xix
K I P A The Korea Institute of Public Administration completed account settlement. However, most existing information is difficult for the general public to understand. This paper proposes that a clear and concise financial report form that includes only a minimum of key figures be set and distributed to government agencies so that concise versions of financial reports may be disclosed alongside existing financial information. ใ Moreover, a government accounting portal site should be established to enable comparative analysis of financial information for each government agency. The portal site should be open to the general public, and the Government should make efforts to facilitate its Q&A function. xx
์ 1์ฅ ์ ๋ก ์ 1์ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ ์ 2์ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ชฉ์ ๋ฐ ๊ธฐ๋ํจ๊ณผ ์ 3์ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฒ์ ๋ฐ ๋ฐฉ๋ฒ
K I P A The Korea Institute of Public Administration ์ 1์ฅ ์ ๋ก ์ 1 ์ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ 2 1999๋ ์ด ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด ๋ณต์๋ถ๊ธฐํ๊ณ ๋์ ์ ์ํ ๊ธฐ๋ณธ๊ณํ์ ์๋ฆฝํ ์ดํ ์ ๋ฒ์ด์๊ณผ ๋จ๊ณ์ ํ์ฐ์ ๋ต์ ๊ฑฐ์ณ 2007๋ ๋๋ถํฐ ๋ฒ๋ น์ ์ํด ๊ณต์์ ์ผ๋ก ๋ฐ์์ฃผ์ ํ๊ณ์ ๋๊ฐ ๋์ ๋์๋ค. ์ค์์ ๋ถ๋ ๊ตญ๊ฐํ๊ณ๋ฒ์ ์ํด 2009๋ ๋ถํฐ ์๋ก์ด ์ ๋๋ฅผ ์ํํ๊ณ ์๋ค. ์ด๋ค ์๋ก์ด ํ๊ณ์ ๋๊ฐ ์ํ๋์ด ์คํจ์ฑ์ ๊ฐ์ถ๊ณ ์ฑ๊ณต์ ์ผ๋ก ์ด ์๋๊ธฐ ์ํด์๋ ์๋น๊ธฐ๊ฐ ๋์ ์ ์ฐฉ์ ์ํ ๋ ธ๋ ฅ์ด ๋ท๋ฐ์นจ๋์ด์ผ ํ๋ค. ํนํ ๋ฐ์ ์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐํ๊ณ์ ๋๋ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ์ ์ฌ์ ์ ๋ณด์ ์ฐ์ถ ๊ด๋ฆฌ ๋ฐ ํ์ฉ๋ฐฉ์์ ๋ฐ๊พธ๋ ์ฌ์ ์ธํ๋ผ์ ๊ตฌ์กฐ์ ๋ณํ๋ฅผ ์๋ฐํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋์ ํ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ํฅ๋ ๊ทธ๋งํผ ํฌ๋ค ๊ณ ๋ณผ ์ ์๋ค. ์ ๋ถ์ ๋ฐ์์ฃผ์์ ๋ ๋์ ์ด ๊ฐ๋ ์ฅ์ ๊ณผ ๊ธ์ ์ ํ๊ธํจ๊ณผ์ ๊ดํ์ฌ๋ ์ด ๋ถ์ผ์ ๊ต๊ณผ์๋ฅผ ๋น๋กฏํ์ฌ ๊ทธ ๋์ ๋ฐํ๋ ๊ด๋ จ ๋ ผ๋ฌธ๊ณผ ๋ณด๊ณ ์ ๋ฑ์์ ์ถฉ๋ถํ ๋ค๋ฃจ์ด์ก๋ค. ํ์ง๋ง ๊ทธ ๋์์ ๋ ผ์์ ์ฃผ์ฅ๋ค์ ์ ๋์ ๋์ ์ด์ ์ ์ฌ์ ์ ์ผ๋ก ๋ค๋ฃจ์ด์ง ๊ฒ๋ค ๋ก์ ์ค์ ์ ๋๊ฐ ๋์ ๋ ์ดํ์ ๋ ์ ๋์ ๋ํด ์ฌ์ ์ ๋ณด ์ด์ฉ์๋ค์ด ์ด๋ป๊ฒ ์ธ์ ํ๊ณ ์๋์ง, ๋์ ์ ํจ๊ณผ๊ฐ ์ด๋ป๊ฒ ๋ํ๋๊ณ ์๋์ง ๋ฑ์ ๋ํ ์ค์ฆ์ ์กฐ์ฌ๋ ๋ถ์ ์ด ์ ๋๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ง์ง ๋ชปํ๊ณ ์๋ ๊ฒ์ด ์ฌ์ค์ด๋ค. ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ํ๊ธ์ฃผ์์์ ๋ฐ์์ฃผ์์ ๋๋ก ์ ํํ๋ ๊ณผ์ ๊ณผ ์ ๋์ ์ฃผ์ ๋ด์ฉ์ ์ธก๋ฉด, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ค์ ๋ก ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ์ ๋ณด๊ฐ ๊ฐ๋ ์ ์ฉ์ฑ์ ๋ํ ๋ถ์ ๋ฐ ์ ๋ณด์ ํ์ฉ ๋ ๋ฑ์ ํฌํจํ๋ ์ค์ฆ์ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ํ์ํ๋ค. ํนํ ๋์ ์ ํจ๊ณผ์ ์ค์ ๋ํ๋ ์ฑ๊ณผ๋ฅผ ๊ฒฝํ์ ์ผ๋ก ์กฐ์ฌํ์ฌ ๋ถ์์ ์ค์ํ๋ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ๋ถ์กฑํ๋๋ง ์ด์ ๋ ๊ฐ๋ฅํ๊ณ ๋ํ ํ
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ํ ์์ ์ด ๋์๋ค. ์ด๋ฌํ ๊ฒฝํ์ ์ฐ๊ตฌ๋ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ๊ด ๋ จ ์ ์ฑ ์ด๋ ๋ฒ๋ น, ์ง์นจ ๋ฑ์ ์ดํด๋ณด๊ณ ๊ตญ์ ๊ธฐ๊ตฌ ๋ฐ ์ฃผ์ ์ ์ง๊ตญ์ ๋ฒค์น๋งํน ์๋ฃ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ฐ์ฅ ์ค์ํ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ค์ ์ํฉ์์์ ์ค์ฆ์๋ฃ ๋ถ์์ ํตํด ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๋ ์ ๋ฐ์์ฃผ์๋ก์ ์ ํ์ ์์ด์ ์ฃผ์ํ ์์ ๊ณผ ๊ณ ๋ ค์ฌํญ ๋ฐ ์ ์ฑ ์ ์์ฌ์ ์ ์ ์ ํ๋๋ฐ ๊ธฐ์ฌํ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ํ, ์๋ก์ด ์ ๋ ๋์ ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ฒ์ ๊ทผ๊ฑฐ ๋ฐ ์ ๋ฒ, ์กฐ์ง์ ๋น ๋ฐ ์ ์ฑ ์ ๋์ ๋ํ ๊ฐ์ , ์ฌ์ ๋ฐ๊ตด ๋ฑ ์ ์ฑ ์ ๋์ ๊ฐ์ ์ ์ํ ๋ฐฉ์์ ๋ง๋ จ์ด ํ ์ํ๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ด๋ฌํ ๋ฌธ์ ์ธ์์ ๊ฐ์ง๊ณ ์ด๋ฏธ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ๊ฐ ์ค์๋ ๊ฒฝ ํ์ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด์ ๊ณต๋ฌด์๊ณผ ๊ด๋ จ์๋ค๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ค์์ ๋ถ ๊ณต๋ฌด์ ์ ๋์์ผ๋ก ๋ฐ์์ฃผ์ ํ๊ณ๊ฒฐ์ฐ์ ๋ํ ์ ๋์ ํ๊ณผ์ ๊ณผ ๋์ ํจ๊ณผ๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ค๋ฌธ ์กฐ์ฌ๋ฅผ ์ค์ํ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ค๋ฌธ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ํ ๋๋ก ์์ผ๋ก์ ๊ณผ์ ์ ์ ์ฑ ์ ๋ณด์์ฌํญ ์ ์ ์ํ๊ณ ๋ ๋์๊ฐ ์ด์ ์์๋จ๊ณ์ ์๋ ์ค์๋ถ์ฒ์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ ์ ๋์ ๋ณด๋ค ํจ๊ณผ์ ์ธ ์ ์ฐฉ์ ์ํ ๋๋น๋ฐฉ์์ ๋ง๋ จํด ๋ณด๊ณ ์ ํ๋ค. ์ 2 ์ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ชฉ์ ๋ฐ ๊ธฐ๋ํจ๊ณผ 1. ์ฐ๊ตฌ์ ๋ชฉ์ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ํ์ฌ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ ๋ถ๊ฐ ๋ณธ๊ฒฉ์ ์ผ๋ก ๋์ ํ๊ณ ์๋ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๊ด๋ จํ์ฌ ๋ค์ํ ์ฃผ์ฒด๋ค์ ์ธ์์ ์กฐ์ฌํจ์ผ๋ก์จ ์ธ ๊ฐ์ง ์ธก๋ฉด์์ ๋ชฉ์ ์ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ค. ์ฒซ์งธ, ์ด๋ฏธ ๋ณธ๊ฒฉ์ ์ผ๋ก ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๋ฅผ ์ค์ํ ๊ฒฝํ์ ๊ฐ์ง๊ณ ์ ๋ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด์ ๊ณต๋ฌด์๊ณผ ์ํ์์, ํ๊ณ์ฌ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์๋ฏผ๋จ์ฒด ๋ฑ ๊ด๋ จ์๋ค์ ๋ ์์ผ๋ก ๊ฐ ์์ธ๋ณ ์ธ์์ ์กฐ์ฌํ์ฌ ์ ๋์ด์ ํํฉ์ ํ์ ํ๋๋ฐ ์ผ์ฐจ์ ์ธ ๋ชฉ์ ์ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ค. ๋ณด๋ค ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ๋์ ๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ์ ๋ํ ๊ฒฝ, ์ ๋์ ํ๊ณผ์ , ์ ๋๋์ ์ฑ๊ณผ์ ๊ด๋ จํ์ฌ ์ค์ ๊ด๋ จ์๋ค์ด ์ด๋ป๊ฒ ์ธ์ํ๊ณ ์ ๋๊ฐ๋ฅผ ์กฐ์ฌํ๊ณ ์ด๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ์ ์๋๋ ์์ฌ์ ๋ค์ ๋ถ์ํด๋ณด๊ณ ์ ํ๋ค. 3
K I P A The Korea Institute of Public Administration ๋์งธ, ์ ๋์ด์ ํํฉ์ ํ์ ํจ๊ณผ ๋์์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ํจ๊ณผ์ ์ ์ฐฉ์ ์ํ ์ ์ฑ ๋์ ๋ง๋ จ์ ๋๋ชจํ๊ณ ์ ํ๋ค. ์ฐ์ , ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ด ๋ฏธ ๋ณธ๊ฒฉ์ ์ผ๋ก ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๋ฅผ ์ด์ํ๊ณ ์๋ ๊ณผ์ ์์ ํ์๋ก ํ๋ ๋ณด์์ ๊ณผ ๋์ฑ ๋ค์ ์์๋ณด๊ณ , ๋ ๋์๊ฐ ์ด์ ๋์ ์ด๊ธฐ๋จ๊ณ์ ์๋ ์ค์๋ถ์ฒ์ ๋ ํ ์์ฌ์ ๋ค์ ์ ์ํ๊ณ ์ ํ๋ค. ์ด๋ฅผ ํตํด ์ ์ํ๋ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด์์ ๋ํ๋ ๋ฌธ ์ ์ ๋ค์ด ์ค์๋ถ์ฒ์์๋ ์ผ์ด๋์ง ์๋๋ก ์๋ฐฉํ๋ ํํธ, ํ์ฌ ๋์ ์ด๊ธฐ์ ์๋ ์ค์๋ถ์ฒ์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ์ด์๊ณผ์ ์์ ์ ๊ธฐ๋๊ณ ์๋ ๊ฐ์ข ์ด์๋ค ์ ๋ํ ํด๋ฒ์ ๋์ถํด ๋ณด๊ณ ์ ํ๋ค. ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก ์์ง๊น์ง๋ ๋ฏธ์งํ ์ํ์ ์๋ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๊ด๋ จ ๋ ์ด๋ก ์ฐ๊ตฌ ๋ถ์ผ์ ์๋ก์ด ํ๋ฌธ์ ๊ธฐ์ด์๋ฃ๋ฅผ ์ ๊ณตํจ์ผ๋ก์จ ์ด ๋ถ์ผ ์ฐ๊ตฌ์๋ค์๊ฒ ๋ณด๋ค ์ค์ฆ์ ์ด๊ณ ์ฌ๋ ์๋ ์ฐ๊ตฌ๊ธฐํ๊ฐ ๋ง๋ จ๋๋๋ก ํ๋๋ฐ ๋ชฉ์ ์ ๋๊ณ ์๋ค. 2. ๊ธฐ๋ํจ๊ณผ 1) ์์๊ณ ๊ฐ ๋ฐ ์์์ 4 ์ด ์ฐ๊ตฌ๋ ์ค์์ ๋ถ ๋ฐ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด์ ๋ฐ์์ฃผ์ ํ๊ณ์ ๋ ๋์ ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ธ์๊ณผ ํ๊ณ์ ๋ ๋์ ๊ณผ์ ์์์ ์์ ๋ค์ ํ๊ณํ๊ฒฝ, ์ ๋์ ํ ๋ฐ ๋์ ์ฑ๊ณผ์ ๊ด์ ์์ ์ค ์ฆ๋ถ์ํ๊ณ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ์ ๋ํ ํด์๊ณผ ์์ฌ์ ์ ํตํด ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ ๋ถํ ๊ณ์ ๋์ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ ์ ํ์ ์ ํ์ ๊ฒฝํ๊ณผ ๊ตํ์ ์ ์ํ ์ ์์ ๊ฒ์ด๋ค. ํนํ, ๊ตญ๊ฐํ๊ณ๋ฅผ ๋ฐ์์ฃผ์๋ก ์ ํํ๋ ๊ณผ์ ์์ ์ ๋์ ํ์ ์ฑ๊ณต์ ํ์์ ์์์ด๊ณ ๋ฐ ๋์ ํ์ ํด์ผํ ์ฌํญ์ผ๋ก ๋ ์ ๋์ ์์๊ณ ๊ฐ๊ณผ ์์์๋ฅผ ์ ํํ ํ์ ํ๊ณ ๊ทธ๋ค์ ์ ๋ณด์์์ ์ถฉ๋ถํ ๋์์ฑ์ ๊ฐ๋๋ก ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๋๋ฅผ ๋ง๋ค์ด ๊ฐ๋ ๊ฒ์ด ์ค์ํ ๊ฒ์ด๋ค. ์์๊ณ ๊ฐ ๋ฐ ์์์๋ ๋ด๋ถ์์์์ ์ธ๋ถ์์์๋ก ๊ตฌ๋ถํ ์ ์์ผ๋ฉฐ ๋ด๋ถ์์์ ๋ก๋ ์ ๋ถ๋ถ์ฒ๋ฅผ ๋น๋กฏํ ์ค์ํ์ ๊ธฐ๊ด, ๋ด๋ถ๊ด๋ฆฌ์, ํ๊ณ์ฑ ์๊ด ๋ฑ์ด ๋ ๊ฒ์ด๋ค. ํ ํธ, ์ธ๋ถ์์์๋ก๋ ์ ์ฒด ๊ตญ๋ฏผ์ด ๋์์ด ๋ ์ ์๊ณ ๊ตญํ(์์), ์๋ฏผ๋จ์ฒด, NGO, ๋ ๋์๊ฐ์๋ ๊ตญ๋ฏผ์๋น์ค์ ๋ฐ์ ํ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๊ณต๊ณต๊ธฐ๊ด๊ณผ ๊ด๋ จ๋ถ์ผ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฑ์ด ํฌํจ๋ ์ ์์ ๊ฒ์ด๋ค. ํฅํ ์ ๋ณด๊ณต๊ฐ ๋ฐ ๊ณต์์ ๋ํ ์๊ตฌ๊ฐ ์ฆ๋๋จ์ ๋ฐ๋ผ ๊ตญ๊ฐ ์ฌ์ ํ๊ณ์ ๋ณด์ ๋ํ
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ๊ตญ๋ฏผ๊ด์ฌ์ด ์ปค์ง ๊ฒ์ด๋ฏ๋ก ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ์ ๋๋ฅผ ํตํ ๊ตญ๋ถ, ๋ถ์ฑ๊ท๋ชจ, ์ฌ์ ์ฑ๊ณผ, ์ฐ ๊ธ๋ถ์ฑ, ํ์ ์๋น์ค์๊ฐ ๋ฑ์ ๋ณด๋ค ์ ํํ๊ณ ์ถฉ๋ถํ ์ ๋ณด์ ๊ณต์ด ๊ฐ๋ฅํ ๊ฒ์ผ๋ก ๊ธฐ ๋๋๋ค. 2) ์ ์ฑ ์ ๋์ ๊ฐ์ ์ ํ์ฉ ์ด ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ํตํด ๋ฐ์์ฃผ์ ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๋์ ์์ ์ ์ ํ ๋ฐ ์ดํ์ ์ํ ์ ์ฑ ์ ์ ์ฌ์ ๊ตํ์ ์ป์ ์ ์์ ๊ฒ์ผ๋ก ๊ธฐ๋๋๋ค. ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ๋ฒ์ ์ธก๋ฉด์์๋ ๊ตญ๊ฐํ๊ณ ๋ฒ์ ๋น๋กฏํ ๋ฒ๊ท์ ์ ๋น ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ค๋ฌด์ด์ฉ์ ์ํ ๊ฐ์ข ๊ท์น ๋ฐ ์ง์นจ ๋ฑ์ ์ ๊ฐ์ ์ ์์ด ์ ์ฑ ์ ๋ฐฉ์์ ์ ์ํ๋ค. ๋์งธ๋ก๋ ์กฐ์ง์ ๋น์ ์์ด ๋ฒ์ ๋ถ์ ์ธ ํตํฉ์ถ์ง ์ด ์ด๋ฃจ์ด์ง ์ ์๋๋ก ์กฐ์ง์ ์ ๋นํ๊ณ ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๋์ ๋์ , ๊ด๋ฆฌ๋ฅผ ์ํ ์ ๋ด์กฐ ์ง์ ํ์์ฑ ๋ฑ ์ ๋์ถ์ง์ ์ํ ์กฐ์ง์ ๋น์ ์ค์์ฑ์ ์ ์ํ๋ค. ์ ์งธ, ์ ์ฑ ์ ๋์ ์ธก๋ฉด์์๋ ๊ด๋ จ ์ฌ์ ์ ๋์์ ์ฐ๊ณ์ฑ์ ํ๋ณดํ๊ณ ํนํ ์ฑ๊ณผ๊ด๋ฆฌ๋ ํ๋ก๊ทธ๋จ์์ฐ ๊ณผ์ ์ฐ๊ณ์ด์ ๋ฐ ์ฌ์ ์ ๋ณดํ์ฉ ์ฐจ์์์ ์ฌ์ ํต๊ณ ๋ถ์๋ฐฉ์ ๋ฑ ์ฌ์ ๋ฐ๊ตด์ด ํ์ํจ ์ ์ ์ํ๋ค. <ํ 1-1> ์ ์ฑ ๊ธฐ์ฌ์ ์ฃผ์๋ด์ฉ ๊ตฌ ๋ถ ์ฃผ์ ๋ด์ฉ ๋ฒ์ ๊ทผ๊ฑฐ ๋ฐ ์ ๋ฒ ์กฐ์ง์ ๋น ์ ์ฑ ์ ๋ - ๊ตญ๊ฐํ๊ณ๋ฒ, ๊ตญ๊ฐ์ฌ์ ๋ฒ ๋ฐ ์ ๋ถํ๊ณ๊ธฐ์ค, ๊ตญ๊ฐ์ฌ์ ํ๊ณ๊ฐ๋ ์ฒด๊ณ ๋ฑ ๋ฒ๋ น์ ์ ๊ฐ์ - ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ, ์์ฐ์กฐ์ฌ ๋ฐ ํ๊ฐ ๋ฑ์ ๋ํ ๊ท์น ๋ฐ ์ธ๋ถ์ง์นจ์ ์ ๊ฐ์ - ํตํฉ์ ์ถ์ง์ ์ํ ์ฌ์ ํ๊ณ ๊ด๋ฆฌ์กฐ์ง์ ์ ๋น - ๊ตญ๊ฐํ๊ณ์ ๋์ ๋์ ๋ฐ ๊ด๋ฆฌ๋ฅผ ์ํ ์ ๋ด์กฐ์ง์ ์ค์น - ํ๊ณ์์๊ด๋ฆฌ ์ ๋ฌด๊ฐํธ์ ๋ฐ๋ฅธ ํ๊ณ๊ด์ง ๊ฐํธ ๋ฑ - ํ๊ณ์ ๋ ์ ํ ๋ฐ ์ ์ฐฉ๊ณผ์ ์ ๊ณ ๋ คํ ์ ์ฑ , ์ ๋ ๋ฐ ์ฌ์ ๋ฐ๊ตด - ์ฑ๊ณผ๊ด๋ฆฌ์ ๋์ ์ฐ๊ณ์ฌ์ , ํ๋ก๊ทธ๋จ์์ฐ๊ณผ ์ ๋ณด๊ณผ๋ชฉ์ฒด๊ณ ๋ถ์, ์ฌ์ ์ ๋ณด ํ์ฉ์ ์ํ ์ฌ์ ํต๊ณ ๋ถ์๋ฐฉ์ ๋ฑ ์ฌ์ ๋ฐ๊ตด 5
K I P A The Korea Institute of Public Administration ์ 3 ์ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฒ์ ๋ฐ ๋ฐฉ๋ฒ 1. ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฒ์ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์์ ๋ณธ๊ฒฉ์ ์ผ๋ก ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ๋ฅผ ๋์ ํ์ฌ ์ค์ํ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด์ ์ด์ ๋ง ๋์ ์ ์์ํ๊ณ ์๋ ์ค์๋ถ์ฒ์ ์์ด ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ ๋์ ์์ ์ ๋ ํ๊ฒฝ, ์ ๋์ ํ๊ณผ์ , ์ ๋๋์ ์ฑ๊ณผ์ ๊ด๋ จ๋ ์ ๋ฐ ๊ฒฝํ ๋ฐ ์์ธก ์ ์ฐ๊ตฌ๋ฒ์๋ก ์ค์ ํ๊ณ ์๋ค. ์ด ๊ณผ์ ์์๋ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ๋์ ๊ณผ ์ฑ๊ณผ์ ๋ํ ์ ํ์ฐ๊ตฌ์กฐ์ฌ๋ฅผ ํตํ์ฌ ๊ฐ ๋ถ์ผ๋ณ ๋ถ์์์ธ์ ์ค์ ํ๊ณ ์ด๋ฅผ ํตํด ๋ฐ ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ์ฃผ์ ์ฑ๊ณผ์์ ๊ด๋ จ์ฑ์ ํ์ ํด ๋ณด๊ณ ์ ํ๋ค. 2. ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฐฉ๋ฒ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์กฐ์ฌ๋ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด์ ๊ณต๋ฌด์์ ๋น๋กฏํ ๊ด๋ จ์๋ค๊ณผ ์ค์์ ๋ถ์ ๊ณต๋ฌด์ ์ ๋์์ผ๋ก ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ๋ฅผ ์ค์ํ๊ณ ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๊ณ๋์ ๊ธฐ๋ฒ์ ํ์ฉํ์ฌ ๋ถ์ํ๋ค. ์ฐ ๊ตฌ์กฐ์ฌ ์ํ ๊ฐ ๋จ๊ณ๋ณ ์ฐ๊ตฌ๋ฐฉ๋ฒ์ ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ์ดํด๋ณด๋ฉด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค. 1) ๋ฌธํ๋ถ์ ์ฐ๊ตฌ์กฐ์ฌ๋ฅผ ์ํํจ์ ์์ด ์ฐ์ ๊ทธ๊ฐ์ ์ ๋ถ์์ฐํ๊ณ๊ฐํ์ ๋ํ ์ ํ์ฐ๊ตฌ์ ์ค ์ ํํฉ๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ๊ฐ์ข ๋ฌธํ๋ค์ ๊ฒํ ๋ถ์ํจ์ผ๋ก์จ ์ ๋ถ์์ฐํ๊ณ๊ฐํ๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ์ด ๋ก ๋ค๊ณผ ์ถ์งํํฉ, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ์ด์๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ์ฃผ์ ํ์ ๋ฐ ์ด์๋ค์ ํ์ ํ๋ค. ์ด๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ๋ฅผ ์ํ ๋ถ์ํ์ ๋ง๋ จํ๊ณ ๊ตฌ์ฒด์ ์ธ ์ค๋ฌธ๋ฌธํญ์ ์์ฑํ๋ค. ํนํ, ์ค๋ฌธ๋ฌธํญ ์์ฑ์ ์์ด์๋ ๊ธฐ์กด ์ด๋ก ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ ํ ์ฐ๊ตฌ์์ ๋ค๋ฃจ์ด์ก๋ ์ค๋ฌธ๋ฌธํญ๋ค์ ์กฐ์ฌํ์ฌ ๊ฒํ ํ๊ณ ์ด๋ค์ ๋ณด์ ๋ฐ์ ์ํค๋ ํ ํธ, ์๋ก์ด ๋ฌธํญ์ ์ถ๊ฐ ์์ฑํ๋ค. 6
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก 2) ๊ด๋ จ ์ ๋ฌธ๊ฐ ๋ฐ ๊ณต๋ฌด์ ๋ฑ ๊ด๋ จ์ ๋ฉด๋ด์กฐ์ฌ ๋ฐ ์ฌ๋ก์ฐ๊ตฌ ๋ฌธํ๋ถ์์ ํตํด ๋ง๋ จ๋ ๋ถ์ํ๊ณผ ์ค๋ฌธ๋ฌธํญ์ ๋ํด์๋ ๊ด๋ จ๋ถ์ผ ์ ๋ฌธ๊ฐ ๋ฐ ๊ณต๋ฌด ์๋ค์ ๋์์ผ๋ก ๋ฉด๋ด์ ํตํด ์ง์์ ์ธ ํผ๋๋ฐฑ์ ์ค์ํ๋ค. ์ด๋ฌํ ๊ณผ์ ์ ํตํด ์ค๋ฌธ๋ฌธํญ์ ์ด๋ก ์ ์์ฑ๋๋ฅผ ๋์ด๋ ๋์์ ์กฐ์ฌ์ ์คํจ์ฑ ๋ฐ ํจ๊ณผ์ฑ ์ ๊ณ ๋ฅผ ๋๋ชจ ํ๋ค. ๋ํ, ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด ํ๊ณ๋ด๋น๊ณต๋ฌด์์ ๋ํ ๋ฉด๋ด์กฐ์ฌ ๋ฐ ์ฌ๋ก์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ํตํด ์ค๋ฌธ์กฐ ์ฌ์ ๋ด์ฉ์ ๋ณด์ํ๊ณ , ์ ์ฑ ๋์์ ์์ ์์ด ๋ณด๋ค ๋ค๊ฐ์ ์ด๊ณ ํ๋นํ ๊ทผ๊ฑฐ๋ง๋ จ์ ์ํด ํ์ฉํ๊ณ ์ ํ๋ค. 3) ์๋น์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ ์ด๋ฒ ์ฐ๊ตฌ์กฐ์ฌ์์๋ ๋ณธ ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ์ ์์ ์๋น์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ๋ฅผ ์ค์ํ๋ค. ์๋น์ค๋ฌธ์กฐ ์ฌ๋ ์ค์ ๋ฐ ์์น๋จ์ฒด์ ๊ณต๋ฌด์, ์ํ๊ด๊ณ์, ์ง์ญ์ ๋ฌธ๊ฐ, ์๋ฏผ๋จ์ฒด ๋ฐ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต ์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ ์ ๋ฌธ๊ฐ ๋ฑ์ ํฌํจํ์ฌ 10์ฌ๋ช ์ ๋์์ผ๋ก ํ๋ฉฐ, ์๋น์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ์ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ถ์์ ํตํด ์ค๋ฌธ๋ฌธํญ๋ค์ด ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ ๋์์๋ค์๊ฒ ๋ณด๋ค ์ดํดํ๊ธฐ ์ฝ๊ณ ์กฐ์ฌํ๊ณ ์ ํ๋ ๋ชฉ์ ์ ๋ฌ์ฑํ๊ธฐ์ ์ฉ์ดํ๋๋ก ์กฐ์ ํ๋ค. 4) ๋ณธ ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ๋ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด์ ์ค์๋ถ์ฒ๋ฅผ ๊ตฌ๋ถํ์ฌ ์ค์๋๋ค. ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด์ ๊ฒฝ ์ฐ, ์ ์ฃผํน๋ณ์์น๋๋ฅผ ํฌํจํ ์ ์ฒด ๊ด์ญ์ ๋ ๋ฑ 63๊ฐ ์๋ฒ์ค์์ง์ญ๊ณผ 183๊ฐ ๋น์ ๋ฒ์ค์์ง์ญ ๋ฑ ์ด246๊ฐ ์์น๋จ์ฒด์์ ๊ณต๋ฌด์ ๋ฐ ๊ด๋ จ์ ๋ฌธ๊ฐ(ํ๊ณ์ฌ), ์๋ฏผ๋จ์ฒด ๋ฑ์ ๋์์ผ๋ก 1,189๋ช ์ ํ๋ณธ์ ์ ์ ํ๊ณ , ์ ๋ฌธ ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ์ ์ฒด์ ์๋ขฐํ์ฌ ์ฐํธ ๋ฐ ํฉ์ค, ์ ํ ์ค๋ฌธ ๋ฑ์ ๋ณํ ์ค์ํ๋ค. ์ค์๋ถ์ฒ์ ๊ฒฝ์ฐ, ์ ์ฒด 40๊ฐ ๋ถ ์ฒ ์ฒญ์ ๋์์ผ๋ก ํ์ฌ ๊ฐ ๋ถ์ฒ๋ณ๋ก ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต ์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ๊ต์ก์ ์ฐธ๊ฐํ ํ๊ณ๋ด๋น๊ณต๋ฌด์์ ๋์์ผ๋ก ์ ์์กฐ์ฌํ๊ณ , ์ด๋ค์ ๋ํด ๋ฉด์ ์ค๋ฌธ ๋ฐ ์ฐํธ์ค๋ฌธ์ ์ค์ํ๋ค. 7
K I P A The Korea Institute of Public Administration (1) ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ์ ๋ชจ์ง๋จ ์ด ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ๋ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด์ ์ค์๋ถ์ฒ๋ฅผ ๊ตฌ๋ถํ์ฌ ์ฐ๊ตฌ์กฐ์ฌ๋์์ ์ค์ ํ๋ค. ์ฆ, ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด์ ๊ฒฝ์ฐ, ๊ฐ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด๋ณ๋ก ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๋ฅผ ๋ด ๋นํ ๊ฒฝํ์ด ์๋ ๊ณต๋ฌด์, ์ง๋ฐฉ์ํ ๊ด๋ จ์์ํ ์์, ์์น๋จ์ฒด ํ๊ณ๊ด๋ จ ์ ๋ฌด์ํ ๊ฒฝํ์ด ์๋ ํ๊ณ์ฌ ๋ฐ ๊ด๋ จ ์๋ฏผ๋จ์ฒด ๊ตฌ์ฑ์์ ๋ชจ์ง๋จ์ผ๋ก ์ค์ ํ๋ค. ์ค์๋ถ์ฒ์ ๊ฒฝ์ฐ, ํ์ฌ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๊ฐ ๋์ ์ด๊ธฐ์ ์๋ ์ ์ ๊ฐ์ํ์ฌ ๊ฐ ์ค์ ๋ถ์ฒ์ ํ๊ณ๋ด๋น๊ณต๋ฌด์๋ง์ ๋ชจ์ง๋จ์ผ๋ก ์ค์ ํ๊ณ ์ ํ๋ค. (2) ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ์ ํ๋ณธ์ง๋จ 8 ํ๋ณธ์ง๋จ ์ถ์ถ์ ์์ด์๋ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด์ ์ค์๋ถ์ฒ๋ฅผ ๊ตฌ๋ถํ์ฌ ์ฐ๊ตฌ์กฐ์ฌ ๋์ ์ ์ค์ ํ๋ค. ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด์ ๊ฒฝ์ฐ, ์ ์ฃผํน๋ณ์์น๋๋ฅผ ํฌํจํ ์ ์ฒด ๊ด์ญ์ ๋ ๋ฑ 63 ๊ฐ ์๋ฒ์ค์์ง์ญ๊ณผ 183๊ฐ ๋น์๋ฒ์ค์์ง์ญ ๋ฑ ์ด217๊ฐ ์์น๋จ์ฒด์์ ๊ณต๋ฌด์ ๋ฐ ๊ด๋ จ ์ ๋ฌธ๊ฐ, ์๋ฏผ๋จ์ฒด ๋ฑ์ ๋์์ผ๋ก 1,722๋ช ์ ํ๋ณธ์ ์ ์ ํ๋ค. ํ๋ณธ์ถ์ถ์ ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ ๋ก ๊ฐ ์์น๋จ์ฒด์ ํ๊ณ๋ด๋น๊ณต๋ฌด์ 1๋ช , ๋นํ๊ณ๋ด๋น๊ณต๋ฌด์ 1๋ช , ์ง๋ฐฉ์ํ์ ๊ด๋ จ์ ์ํ ์์ 2๋ช , ์์น๋จ์ฒด ํ๊ณ๊ด๋ จ ์ ๋ฌด์ํ๊ฒฝํ์ด ์๋ ํ๊ณ์ฌ 1๋ช ๋ฐ ์๋ฏผ๋จ์ฒด 2 ๋ช ์ ํ์ ํ์ฌ ์์น๋จ์ฒด๋ณ๋ก ๊ฐ๊ฐ 7๋ช ์ฉ ํ ๋นํ๋ณธ์ถ์ถ์ ์ค์ํ๋ค. ์์ฐํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ์ด ๊ถ๊ทน์ ์ผ๋ก ์ถ๊ตฌํ๋ ๊ฒ์ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋ํ ๋๊ตญ๋ฏผ ํฌ๋ช ์ฑ ๊ฐํ์ด๋ค. ์ฆ, ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ์ต์ข ์ ์ธ ๊ฒฐ๊ณผ์ธ ์ฌ๋ฌด๋ณด๊ณ ์๋ฅผ ๋์ธ ์ ๊ณต๊ฐํ๊ณ , ํตํด ์ธ๋ถํต์ ๊ฐ ๊ฐ๋ฅํ๊ฒ ํ๋ฉฐ ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ผ๋ก ์ ๋ถ์์ฐ๋ฐฐ์ ์ ์์ด ๊ณ ๊ฐ์ ์ํฅ๋ ฅ์ ์ ๊ณ ํ์ฌ ์์ฐํญ๋ชฉ ๋ฐ ๋ฐฐ์ ์ ๋ณํ๋ฅผ ์ด๋ํ๋ ๊ฒ์ ์ ์ง๊ตญ์ ์ ํ ์ฌ๋ก์์ ์ฐพ์๋ณผ ์ ์๋ค(Carlin, 2005;Warren & Barnes, 2003). ์ด๋ฌํ ์ธก๋ฉด์ ๊ณ ๋ ค ํ์ฌ ๋ณธ ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ์ ํ๋ณธ์ ๋ด๋น๊ณต๋ฌด์ ๋ฐ ์ ๋ฌธ๊ฐ๋ค ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ ๋ถํต์ ์ ์ญํ ์ ์ํํ๊ณ ์๋ ๋ํ์ ์ธ ์ฃผ์ฒด๋ก์ ์ํ์์ ๋ฐ ์๋ฏผ๋จ์ฒด ๊ตฌ์ฑ์์ ๊ฐ๊ฐ 2๋ช ์ฉ ํ๋ณธ์ถ์ถ์ ํฌํจํ๊ณ ๊ฐ ์ฃผ์ฒด๋ค๊ฐ์ ์ธ์์ ๋น๊ต๋ถ์ํ๊ณ ์ ํ๋ค. ์ค์๋ถ์ฒ์ ๊ฒฝ์ฐ, ์ ์ฒด 40๊ฐ ๋ถ์ฒ์ฒญ์ ํ๊ณ๋ด๋น๊ณต๋ฌด์์ ๋์์ผ๋ก ์ค์๋ ๋ฐ์์ฃผ ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ๊ต์ก์ ์ฐธ๊ฐํ 52๋ช ๊ณต๋ฌด์์ ๋์์ผ๋ก ์ค์๋์๋ค. ๊ตฌ์ฒด์ ์ธ ํ ๋ณธ์ถ์ถ๊ณํ์ ๋ค์ <ํ 1-2>์ ๊ฐ๋ค.
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก <ํ 1-2> ์์น๋จ์ฒด ๋ฐ ๋ถ์ฒ๋ณ ํ๋ณธ ๋จ ์ฒด ์ ๊ตฌ ๋ถ ์๋ฒ์ง์ญ (2004๋ ๊ธฐ์ค) ๋น์๋ฒ์ง์ญ ํฉ๊ณ ๋จ์ฒด๋ณ ํ ๋น* ํ๋ณธ์ ์ง๋ฐฉ ์์น ๋จ์ฒด ํน๋ณ์ 1 1 4 4 ๊ด์ญ์ 6 6 4 24 ๋ 8 8 4 32 ํน๋ณ์์น๋ 1 1 4 4 ์ 19 56 75 4 300 ๊ตฐ 11 75 86 4 344 ๊ตฌ 18 51 69 4 276 ํ๊ณ์ฌ** 56 ์๋ฏผ๋จ์ฒด** 97 ์๊ณ 63 183 246 1,040 ์ค์ ์ ๋ถ ๊ตฌ ๋ถ ๋ถ ์ฒ ์ ๋์ ํ๋ณธ์ ํ๊ณ๋ด๋น ์ค์๋ถ์ฒ 40 52 ๊ณต๋ฌด์ ์ด ๊ณ 1,189 * ์์น๋จ์ฒด๋ณ ํ ๋นํ๋ณธ์ ํ๊ณ๋ด๋น๊ณต๋ฌด์ 1๋ช , ๊ธฐํ ๊ณต๋ฌด์ 1๋ช , ๊ด๋ จ์์ํ ์ํ์์ 2๋ช ์ฉ ํ ๋นํจ. ** ํ๊ณ์ฌ์ ๊ฒฝ์ฐ, ํ๋์ ํ๊ณ๋ฒ์ธ, ๋๋ ํ๋ช ์ ํ๊ณ์ฌ๊ฐ ์ฌ๋ฌ ์์น๋จ์ฒด๋ฅผ ๋งก์ ์ฌ๋ก๊ฐ ๋ค์ ์กด์ฌํ์ฌ ์์น๋จ์ฒด์ ๋ณด๋ค ์ถ์๋์์. ์๋ฏผ๋จ์ฒด์ ๊ฒฝ์ฐ๋ ์๊ตฐ๊ตฌ ๋จ์๋ก ์กด์ฌํ๊ธฐ ๋ณด๋ค๋ ๊ด์ญ์ ๋ฐ ๋๋์ ๋จ์๋ก ์กด์ฌํ์ฌ ์์น๋จ์ฒด ์๋ณด๋ค ์ถ์๋จ. 5) ํต๊ณ๋ถ์ ๋ณธ ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ์ ์๋ต๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๊ฐ์ง๊ณ ์ฐ์ ์ ๋ฐ์ ์ธ ์กฐ์ฌ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ํ์ ํ๊ธฐ ์ํด ๋น๋ ๋ถ์์ ์ค์ํ๊ณ , ๋ถ์ํ์ ๊ธฐ๋ฐํ ๋ณ์๊ฐ ์ธ๊ณผ๊ด๊ณ๋ถ์์ ์ํด ๊ตฌ์กฐ๋ฐฉ์ ์๋ถ์, ์๋ฒ์ง์ญ๊ณผ ๋น์๋ฒ์ง์ญ๊ฐ์ ์ฐจ์ด๊ฒ์ฆ์ ์ํ ๋ถ์ฐ๋ถ์, ์ ์ฑ ๋์์ ์ฐ์ ์์ ์ค์ ์ ์ํ AHP๋ถ์ ๋ฑ์ ๋น๋กฏํ ๋ค์ํ ํต๊ณ์ ๋ถ์๋ฐฉ๋ฒ์ ์ ์ฉํ ์ค๋ฌธ์กฐ์ฌ๋ถ์์ ์ค์ํ๋ค. 9
์ 2 ์ฅ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋์ ๊ดํ ์ด๋ก ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ ์ 1์ ๊ฐ๋ ๋ฐ ํน์ฑ ์ 2์ ์์ฐํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ์ ์ํฅ์์ธ ๋ฐ ์ ๋ํจ๊ณผ ์ 3์ ๋ถ์์ ํ
K I P A The Korea Institute of Public Administration ์ 2์ฅ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋์ ๊ดํ ์ด๋ก ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ ์ 1 ์ ๊ฐ๋ ๋ฐ ํน์ฑ 1. ์ผ๋ฐ์ ์ธ ํ๊ณ์ ๊ฐ๋ ๊ณผ ์ ํ ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ์ฌ์ฉ๋๋ ํ๊ณ์ ๊ฐ๋ ์ ์ ํ๋ค ๋๋ ์ธก์ ํ๋ค๋ ์๋ฏธ๋ฅผ ๊ฐ์ง ์ฉ์ด๋ก ์(์ ์ ์ ์ด์์, 2009:2) ํน์ ์ ๊ฒฝ์ ์ ์ค์ฒด์ ๋ํ์ฌ ์ดํด๊ด๊ณ๋ฅผ ๊ฐ์ง ์ฌ๋๋ค ์๊ฒ ํฉ๋ฆฌ์ ์ผ๋ก ์์ฌ๊ฒฐ์ ์ ํ๋๋ฐ ์ ์ฉํ ์ฌ๋ฌด์ ์ ๋ณด๋ฅผ ์ ๊ณตํ๊ธฐ ์ํ ์ผ๋ จ์ ๊ณผ์ ๋๋ ์ฒด๊ณ๋ฅผ ์๋ฏธํ๋ค(์ค์ฑ์ ๊ถ์์, 1999;์ดํจ ๊นํ, 2002:23). <ํ 2-1> ์ผ๋ฐ์ ํ๊ณ์ ์ ํ ์ธ์๊ธฐ์ค ์ธ์์์ ์ธก์ ๋์ ํน ์ง ํ๊ธ์ฃผ์ ํ๊ธ์ ์ ์ ๊ณผ ์ ์ถ ์์ ํ๊ธ ์ดํด๊ฐ ์ฝ๊ณ ์์ฐ์ ๊ด๋ฆฌ ํต์ ์ ์ฉ์ด ์์ ํ๊ธ์ฃผ์ ํ๊ธ์ฃผ์์ ๋์ผ ๋จ, ์ถ๋ฉ ์ ๋ฆฌ ๊ธฐ๊ฐ๋ด ์ ์ถ๊ธ์ ํฌ ํจ ํ์ฌ ์ธ์ ๋จ๊ธฐ์ ์ฌ๋ฌด์์์ ๋ณ๋ ํํ ์ถ๋ฉ์ ๋ฆฌ๊ธฐํ ๋ฐ ์กฐ ์์ถฉ์ฉ์ ๋์ ์ ์ฉ ์์ ๋ฐ์์ฃผ์ ์ ๋์์ฐ ๋๋ ์ ๋๋ถ์ฑ์ ์ฆ๊ฐ์์ ์ด์ฌ๋ฌด์์์ ๋ณ๋ ๋น์ฌ๋ฌด์์(์ ํ์์ฐ, ์ฌํ๊ฐ์ ์๋ณธ ๋ฑ)์ ๋ณ๋ ํ์ ๊ณค๋ 12 ๋ฐ์์ฃผ์ ๊ฑฐ๋๋ฐ์์์ ๋ชจ๋ ๊ฒฝ์ ์ ์์์ ๋ณ๋ ์์ฐ๊ณผ ๋ถ์ฑ์ ์ข ํฉ์ ๋ฆฌ * ์ดํจ ๊นํ(2002)์ด IFAC PSC(1995)์์ ๋ฐ์ท์์ฑํ ๊ฒ์ ์ฌ์ธ์ฉํจ.
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ๊ธฐ์กด์ ํ๊ณ๊ฐ๋ ์ ์ฃผ๋ก ๋ฏผ๊ฐ๊ธฐ์ ์์ ์ฃผ์ฃผ๋ฅผ ์๋๋ก ์ฌ์ ์ ์ ๋ณด๋ฅผ ์ ๊ณตํ๋๋ฐ ์ฃผ๋ก ์ฌ์ฉ๋์ด์ ธ ์์ผ๋ฉฐ, ํ๊ณ์ ์ธ์๊ธฐ์ค๊ณผ ์ธก์ ๋์์ ๋ฐ๋ผ ํ๊ธ์ฃผ์, ์์ ํ๊ธ ์ฃผ์, ์์ ๋ฐ์์ฃผ์, ๋ฐ์์ฃผ์๋ก ์ ํ์ด ๊ตฌ๋ถ๋๊ณ ์๋ค. ์ฐ์ , ํ๊ธ์ฃผ์ ํ๊ณ๋ ํ๊ธ ์ ์ ์ ๊ณผ ์ ์ถ์ ๋ฐ๋ผ ์์ ๊ณผ ์ง์ถ์ด ์ธ์๋๋ฉฐ, ํ๊ธ์์์ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ดํด๊ฐ ์ฝ๊ณ ์์ฐ์ ๊ด๋ฆฌํต์ ๊ฐ ์ฉ์ดํ๋ค๋ ์ฅ์ ์ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ค. ์์ ํ๊ธ์ฃผ์ ํ ๊ณ๋ ์ธ์์์ ์ ํ๊ธ์ฃผ์์ ๋์ผํ์ง๋ง ์ถ๋ฉ์ ๋ฆฌ๊ธฐํ๋ด์ ์ ์ถ๊ธ์ ํฌํจํ์ฌ ๋จ ๊ธฐ์ ์ฌ๋ฌด์์์ ๋ณ๋์ ์ธก์ ํ๋๋ฐ ์ด์ ์ ๋๋ค. ์์ ๋ฐ์์ฃผ์ ํ๊ณ๋ ์ ๋์์ฐ ๋๋ ์ ๋๋ถ์ฑ์ ์ฆ๊ฐ์์ ์์ ๊ฑฐ๋๋ฅผ ์ธ์ํ๋ฉฐ ์ด ์ฌ๋ฌด์์์ ๋ณ๋์ ์ธก์ ํ๋ค. ๋ฐ์์ฃผ์ ํ๊ณ๋ ๊ฑฐ๋๋ฐ์์์ ์ ์ธ์์์ ์ผ๋ก ํ๋ฉฐ, ๋ชจ๋ ๊ฒฝ์ ์ ์์์ ๋ณ๋์ ์ธก์ ํ๋ค. ๋ฐ์์ฃผ์ ํ๊ณ๋ ์์ฐ๊ณผ ๋ถ์ฑ์ ์ข ํฉ๊ด๋ฆฌ๊ฐ ๊ฐ๋ฅํ๋ค๋ ์ฅ์ ์ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ค(์ดํจ ๊นํ, 2002:24). 2. ์ ๋ถํ๊ณ์ ๊ฐ๋ ๊ณผ ํน์ฑ 1) ์ ๋ถํ๊ณ์ ๊ฐ๋ ์ ๋ถํ๊ณ(Governmental Accounting)์ ๊ฐ๋ ์ ์์ ๋ ผ์ํ ์ผ๋ฐ์ ํ๊ณ์ ๊ฐ๋ ๊ณผ ์ฐ๊ณํ์ฌ ์ ์ํด๋ณด๋ฉด, ์ ๋ถ์กฐ์ง๋ด์์ ๋ฐ์ํ๋ ๊ฒฝ์ ์ ๊ฐ์น์ ๊ฑฐ๋๋ฅผ ๊ธฐ๋ก, ๋ถ๋ฅ, ์์ฝ, ํ๊ฐํ์ฌ ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ดํด๊ด๊ณ์๋ค์๊ฒ ๋ณด๊ณ ํ๋ ๊ณผ์ ์ด๋ผ๊ณ ์ ์ํ ์ ์๋ค (์ ์ ์ ์ด์์, 2009:2). ์ ๋ถํ๊ณ๋ ๊ตญ๊ฐ์ฌ์ ๋ฒ, ๊ตญ๊ฐํ๊ณ๋ฒ, ๊ตญ๊ณ ๊ธ๊ด๋ฆฌ๋ฒ ๋ฑ ๋ฒ๋ น ๋ฐ ์ ๊ท์ ์ ์ํด ๊ธฐ ๋ก๋๊ณ ๋ณด๊ณ ๋๋ค๋ ์ธก๋ฉด์์ ๊ธฐ์ ํ๊ณ๊ฐ ๊ฐ์ง์ง ๋ชปํ๋ ํ๊ฒฝ์ ํน์ฑ์ ๊ฐ์ง๊ฒ ๋ ๋ค. ์ฆ, ์ ๋ถ ๋ฐ ๋น์๋ฆฌ(G&NP) ์กฐ์ง์ ์ํ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ์ ์ฌ๋ฌด๋ณด๊ณ ๋ ํ๊ณํ๊ฒฝ ์กฐ๊ฑด ์ด๋ ์ ๋ณด์ด์ฉ์๋ค์ ์์ ๋ฑ์์ ๊ธฐ์ ํ๊ณ์๋ ๋ค๋ฅธ ๊ฐ๋ , ์์น๊ณผ ๊ธฐ์ค, ์ ์ฐจ์ ์ ํด ์ด๋ฃจ์ด์ง๋ค. 1) ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ์ ์ค์์ฑ์ ๊ฑด์ ํ ์ฌ์ ๊ด๋ฆฌ์ ๋์ด์ง๋ค. ๊ฑด์ ํ ์ฌ์ ๊ด 1) G&NP(government and nonprofit) ์กฐ์ง์ ํน์ฑ๊ณผ ํํ๋ก๋ 1์ ๋ถ(์ค์์ ๋ถ, ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด, ์ ๋ถ๊ธฐ๊ด, ํน๋ณ ๊ตฌ), 2๊ต์ก๊ธฐ๊ด(์ ์น์, ์ด์ค๋ฑํ๊ต, ๋ํ๊ต), 3๋ณด๊ฑด ๋ฐ ๋ณต์ง๊ธฐ๊ด(๋ณ์, ์๋๋ณดํธ๊ธฐ๊ด, ์ ์ญ์๊ธฐ๊ด ๋ฑ), 4์ข ๊ต ๊ธฐ๊ด(YMCA, ๊ตฌ์ธ๊ตฐ, ๊ตํ๊ด๋ จ์กฐ์ง), 5์์ ๊ธฐ๊ด(์์ ๊ธฐ๊ด ๋ฐ ์์ ์กฐ์ง), 6์ฌ๋จ(๊ต์ก, ์ข ๊ต, ์์ ๋ชฉ์ ์ ์ํ ์ฌ๋จ๋ฒ์ธ) ๋ฑ์ ํฌํจํ๋ค. 13
K I P A The Korea Institute of Public Administration ๋ฆฌ๋ ํจ์จ์ ์ธ ์์ฐ, ์ ์ ํ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ, ์๋ฏธ์๋ ์ฌ๋ฌด๋ณด๊ณ , ์ ์์ฑ ์๋ ํ๊ณ๊ฐ์ฌ๋ฅผ ํฌํจํ๋ค. ์ ๋ถ๋ถ๋ฌธ์ ์ฌ์ ๊ด๋ฆฌ๋ ๊ทธ ํ๋์ ๋ฒ์์ ๋ค์์ฑ ๋ฉด์์ ๋ฏผ๊ฐ๋ถ๋ฌธ์ ๋น ํด ํจ์ฌ ๋ ๋ณต์กํ๋ค. G&NP ํ๊ฒฝ๊ณผ ๋ฏผ๊ฐ๊ธฐ์ ์ ํ๊ฒฝ์ ์์ ๋ชจ๋ ํฌ์ํ ์์์ ํ๋ํ๊ณ ์ด๋ฅผ ์ฌํ ์๋น์ค๋ก ์ ํ์ํค๋ ์ ์์๋ ๋์ผํ์ง๋ง, ์์ ๊ฐ์๋ ๋ณธ์ง ์ ์ธ ์ฐจ์ด๊ฐ ์กด์ฌํ๋ค. ๋ฌผ๋ก ์์ ๊ฐ์ ํญ๋์ ์ฐจ์ด๋ฅผ ์ผ๋ฐํํ๊ธฐ๋ ์ด๋ ค์์ด ์์ง ๋ง ํฌ๊ฒ ์กฐ์ง๋ชฉํ, ์ฌ์์ ์์ฒ, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ท์ ์ ํต์ ๊ด์ ์์ ์ฐจ์ด๊ฐ ๋ฐ๊ฒฌ๋๋ค. ์ด ๋ฅผ ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ์ดํด๋ณด๋ฉด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค. ์ฒซ์งธ, ์กฐ์ง๋ชฉํ์์ ์ฐจ์ด๊ฐ ์๋ค. ๋ฏผ๊ฐ๊ธฐ์ ์ ์ด์ต์ ๋ํ ๊ธฐ๋๊ฐ ํฌ์์์๊ฒ ๋ ๊ธฐ๋ถ์ฌ๋ฅผ ํ๋ ๊ฐ์ฅ ์ฃผ๋ ์์ธ์ด๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ๋๋ถ๋ถ์ G&NP ์กฐ์ง์ ๋ชฉํ๋ ์ฌ์๋ฒ ์ ๋ด์์ ์ฌํ ์๋น์ค๋ฅผ ์ ๊ณตํ๋๋ฐ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ G&NP ํ๊ฒฝ์์ ์ฌ๋ฌด๊ด๋ฆฌ๋ ์ ํ์ ์ผ๋ก ์์ด์ต์ ์ด์ ์ด ๋ง์ถ์ด์ง๊ธฐ ๋ณด๋ค๋ ์ฌ์์ ํ๋ํ๊ณ ์ด๋ค ์์์ ํจ์จ์ ์ผ๋ก ๋ฐฐ๋ถํ๋๋ฐ ์ด์ ์ด ๋์ด์ง๋ค. ๋์งธ, ์ฌ๋ฌด์์์ ์์ฒ์ด ์์ดํ๋ค. ๋ฏผ๊ฐ๊ธฐ์ ์ ๊ฒฝ์ฐ ์ฃผ๋ ์ฌ์์ ์์ ์ฃผ์ ์ํ ํฌ์, ์ฌํ ์๋น์ค์ ํ๋งค์ด๋ค. ๋ฐ๋ฉด์ G&NP ์กฐ์ง์ ๋ณดํต ์ด๋ค ์ฌ์์ด ์ฃผ๋ ์์๊ฐ ์๋๋ค. ์ ๋ถ์ ๊ฒฝ์ฐ ๊ณ ์ ํ๊ฒ ์กฐ์ธ๋ถ๊ณผ๋ฅผ ํตํด ๊ฐ์ ์ ์ผ๋ก ์ฌ์์ ์กฐ๋ฌํ๋ฉฐ, ์๊ธ ์ ๋ถ๋ก๋ถํฐ์ ๊ต๋ถ๊ธ๊ณผ ๋ณด์กฐ๊ธ ๋ฑ์ด ์ค์ํ ์ฌ์์ ๊ตฌ์ฑํ๋ค. ๊ฐ์ข ๊ณต๊ณต์์ค ๋ฑ์ ํตํ ์๋น์ค์์ต๋ ์ผ์ ๋ถ๋ถ์ ๊ตฌ์ฑํ๋ค. ์ ์งธ, ๊ท์ ์ ํต์ ์ ์ฐจ์ด์ด๋ค. ๋ฏผ๊ฐ๋ถ๋ฌธ์ ๊ธฐ์ ์ ์ด์ต๊ณผ ์์ฅ์์์ ๊ฐ๊ฒฉ๊ธฐ์ ์ ์ํด ๊ท์จ๋์ง๋ง, G&NP ํ๊ฒฝ์์๋ ์ด๋ฌํ ์ด์ต ๋๋ ๊ฐ๊ฒฉ ๊ธฐ์ค๊ณผ ๊ฐ์ ๊ท์ ์ฅ์น๊ฐ ์กด์ฌํ์ง ์๋๋ค. ๋ํ ๋ง์ ์ ๋ถ์กฐ์ง์์ ์ ๊ณตํ๋ ์ฌํ ์๋น์ค๋ ์์ ์ ๋น์๋ง์กฑ์ ์ํ ๊ฐ๋ฐฉ์์ฅ์์ ๊ฐ์น์ธก์ ์ด ๊ณค๋ํ๋ค. ์ด์ ๋ฐ๋ผ ์ ๋ถ์กฐ์ง์ ๋ณด๋ค ์๊ฒฉํ ๋ฒ๋ฅ ์ , ๊ท์ ์ , ๊ธฐํ ํต์ ์๋จ์ ๊ฐ์ถ๊ฒ ๋๋ค. 2) ์ ๋ถํ๊ณ์ ํน์ฑ 14 ์ต๊ทผ ์ ์ธ๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ๋ถ๋ถ๋ฌธ์ ๊ฐํ ๊ณผ์ ์์ ํ๊ธ์ฃผ์ํ๊ณ๋ก๋ถํฐ ๋ฐ์์ฃผ์ํ ๊ณ๋ก์ ์ ํ์ด ์ถ์ง๋์ด ์๋ค. ์ด ์ ์ ์ ๋ถ์กฐ์ง์ ์์ด์ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ์ ์ฌ๋ฌด๋ณด๊ณ ์ ๋ณํ๋ฅผ ์๋ฏธํ๋ค. ๋ฐ์์ฃผ์ ๋์ ๋ชฉ์ ์ค์ ํ๋๋ ๋ฏผ๊ฐ๋ถ๋ฌธ์ ๊ธฐ์ ํ๊ณ์ ๋ง์ฐฌ๊ฐ์ง ๋ก ๋ณด๊ณ ์ค์ฒด์ ์ฌ์ ์ํ์ ์ด์๊ฒฐ๊ณผ์ ๊ดํ ์ ๋ณด๋ฅผ ๊ด๋ฒ์ํ ์ ๋ณด์ด์ฉ์(์ฃผ๋ฏผ, ์
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ํ, ๊ฐ๋ ๊ธฐ๊ด, ์ฑ๊ถ์ ๋ฑ)์๊ฒ ์ ๊ณตํ๋ ๊ฒ์ด๋ผ๊ณ ๋ณผ ์ ์๋ค. ์ด์ ๊ด๋ จํ์ฌ ์ ๋ถ๋ถ ๋ฌธ์ ํ๊ณ์ด์์ ๊ดํ ์ฃผ์ ํน์ฑ์ ์ดํด๋ณด๋ฉด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค. ์ฒซ์งธ, ์ผ๋ถ G&NP ์กฐ์ง์ ํ๋(๊ณต์ต์์ค, ๊ณต๊ณต์ด์ก ๋ฑ)์ด ์ด์ต์ ์ถ๊ตฌํ๋ ๊ธฐ์ ๊ณผ ์ ์ฌํ์ง๋ง ๋๋ถ๋ถ ์ ๋ถ์ ๋น์๋ฆฌ์กฐ์ง์ ์ด์ต์ธก์ ์ ๊ด์ฌ์ด ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ G&NP ํ ๊ฒฝ์์ ์ฌ๋ฌด์์์ ํ๋๊ณผ ํ ๋น์ ๊ดํ ์์ฌ๊ฒฐ์ , ์ฌ๋ฌด์์ ์ด์ฉ์ ๊ดํ ๊ด๋ฆฌ์ ๊ฐ ๋ ๊ณผ ํต์ , ์์์ ๋ณดํธ ๊ด๋ฆฌ๋ ์ ํต์ ์ผ๋ก ์์ต์ฑ๋ณด๋ค๋ ์ฌํ์ , ์ ์น์ ๋ชฉํ์ ํต ์ ๊ด์ ์์ ์ด๋ฃจ์ด์ง๋ค. ์ด์ ๋ฐ๋ผ ์ ๋ถ์กฐ์ง ํ๊ฒฝ์์๋ ๋ฒ๋ฅ ์ , ํ์ ์ ๊ท์จ์ด ์ฌ ์ฉ๋๊ณ ์๋ค. ๋์งธ, ์ ๋ถ์กฐ์ง์ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ์ ์ฌ๋ฌด๋ณด๊ณ ์์ ์๋นํ๋ ์ฌ๋ฌด์์์ ๋ํ ํต์ ์ ๊ทธ ์ ๋ํ ํ๊ณ์ฑ ์์ ๊ฐ์กฐํ๋ค. ์ด๋ฌํ ํ๊ฒฝ์์ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๊ฐ์ฅ ์ค ์ํ ์์๋ก ์์ฐ(budget)์ ๋ ํนํ ์ญํ ์ ๋ค ์ ์๋ค. ๋ฏผ๊ฐ๊ธฐ์ ์ ์์ฐ์ ์์ต ์ฐฝ ์ถ์ ์ํ ์ฌ์ ๊ณํ์ผ๋ก์ ์์ฐ์ด์์ ์์ด์ ์ ์ฐ์ฑ์ ์ง๋๋ค. ํ์ง๋ง ์ ๋ถ์์ฐ์ ํ๊ณ๊ธฐ๊ฐ ๋์ ์ ๊ณตํ๋ ๊ณต๊ณต์๋น์ค์ ํํ์ ๊ณต๊ธ๋์ ์ ํ๋ ์์๋ฐฐ๋ถ ์๋จ์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ผ์ ํ ์์ฐ์ ๋ฐฐ์ ๋ฒ์ ๋ด์์ ๊ธ์ฌ, ์ด์๋น, ๊ณ ์ ์๋ณธํ์ฑ ๋ฑ์ ์ํ ์ง์ถ ์ด ์ด๋ฃจ์ด์ง๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ง์ถํต์ ์ ์ธ ์ฑ๊ฒฉ์ ์ง๋๋ค. ์ ์งธ, ๋๋ถ๋ถ ์ ๋ถ์กฐ์ง์ ๋ํ ์ฑ๊ณผํ๊ฐ๋ ๋งค์ฐ ์ด๋ ค์ด ๊ฒ์ด ํ์ค์ด๋ค. ๊ทธ ์ด์ ๋ก ์๋ ์ฐ์ , ์ ๋ถ๊ฐ ์ ๊ณตํ๋ ๊ณต๊ณต์๋น์ค์ ๊ฐ์น๋ฅผ ํ๋จํ ์ ์๋ ์์ฅ์ด์กด์ฌํ์ง ์๊ณ ํธ์ต๊ณผ ๋น์ฉ๋ถ๋ด ์ฌ์ด์ ๊ฐ๋ณ์ ์ธ ๋์๊ด๊ณ๊ฐ ์ฑ๋ฆฝํ์ง ์๋๋ค. ๋ํ ์ ๋ถ์กฐ ์ง์ ๋ฏผ๊ฐ๊ธฐ์ ์ฒ๋ผ ์ด์ต ์ฐฝ์ถ์ด๋ผ๋ ๋ถ๋ช ํ ์ฑ๊ณผํ๊ฐ์งํ๊ฐ ์์ผ๋ฉฐ ์ด์ต์ธก์ ๊ธฐ์ค ์ด ํ๋นํ ์ฑ๊ณผ์งํ๋ ์๋๋ค. ๋ท์งธ, ์ ๋ถ๋ ๊ณต๊ณต์ฌ์ฐ์ ๋ณดํธ๊ด๋ฆฌ, ์ธ๊ธ์ด๋ ์ฌ๋ฌดํ๊ณ ๊ธฐ๋ก ๋ฑ ์ํ๊ด๋ฆฌ์ฑ ์ (stewardship responsibilities)์ ๋คํ๋ ๊ฒ์ด ์ค์ํ ์ฌ๋ฌด๋ณด๊ณ ์ ๋ชฉ์ ์ค์ ํ๋์ด๋ค. 3. ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ 1) ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๊ฐ๋ ๊ณผ ํน์ง ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ๋ ๊ฑฐ๋๊ฐ ๋ฐ์ํ ์์ (๋ฐ์์ฃผ์)์ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ์ ๋ถ์ ์ฌ ์ ์ํ(์์ฐ-๋ถ์ฑ-์์์ฐ)์ ์ด์์ค์ (์์ต-๋น์ฉ)์ ๋ณ๋์ํฉ์ ์ธ์ํ๊ณ ์ด๋ฅผ ๊ฑฐ๋ 15
K I P A The Korea Institute of Public Administration ์ ์ด์ค์ฑ(์ฐจ๋ณ-๋๋ณ)์ ๋ฐ๋ผ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌํ๋ ๋ฐฉ์์ ๋งํ๋ค. 2) ์ด์ ๊ฐ์ ๋ฐ์์ฃผ์์ ๊ธฐ์ดํ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๋์ ์ ์๋์ ๊ฐ์ด ์ฌ์ ์ด์์ํฉ์ ๋ํ ์ข ํฉ์ ๋ณด๊ฐ ์ฐ์ถ๋๋ค. ์ฌ์ ์ํ๋ฅผ ๋ํ๋ด๋ ์ฌ์ ์ํ๋ณด๊ณ ์ (๊ธฐ์ ์ ๋์ฐจ๋์กฐํ) ์ด์์ค์ ์ ๋ํ๋ด๋ ์ ๋ถ์ด์๋ณด๊ณ ์ (๊ธฐ์ ์ ์์ต๊ณ์ฐ์) ํ์ฌ์ ํ๊ธ์์ง์ ๋ด์ฉ์ ๋ํ๋ด๋ ํ๊ธํ๋ฆ๋ณด๊ณ ์ (๊ธฐ์ ์ ํ๊ธํ๋ฆํ) ๋ํ ํํ ์์ฐํ๊ณ์์ ์ฐ์ถ๋๋ ์ ๋ณด, ์๋ฅผ ๋ค๋ฉด, ์ธ์ ์ธ์ถ์์ฐ์ก, ์ด์์ก, ์ ๋น๋น ์ฌ์ฉ์ก, ์์ฐ์ ์ฉ ๋ฑ ์ฆ๊ฐ์ก ๋ฐ ๋ถ์ฉ์ก ๋ฑ๋ ๋์์ ์์ฑ๋ ์ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ ๋ถ์ด์์ ์์ด์ ๋ณด๋ค ํจ๊ณผ์ ์ธ ๊ด๋ฆฌ์ ๋ณด์ ์ ๊ณต์ด ๊ฐ๋ฅํ๋ฉฐ ์์ฌ๊ฒฐ์ ์ ์ํ ๊ธฐ์ด ์ ๋ณด๋ฅผ ์ ๊ณตํ ์ ์๋ค. ์ด๋ฌํ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ๋ ๊ฑฐ๋์ ์ธ์๊ธฐ์ค๊ณผ ๊ธฐ๋ก๋ฐฉ์์ ๋ฐ ๋ผ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ด ๊ตฌ๋ถ๋ ์ ์๋ค. 1 ์ธ์๊ธฐ์ค์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ตฌ๋ถ ๊ฑฐ๋์ ์ธ์๊ธฐ์ค์ ์ํ๋ฉด ํ๊ณ์ ๊ธฐ์ด๋ ํ๊ธ์ฃผ์์ ๋ฐ์์ฃผ์๋ก ๊ตฌ๋ถ๋๋ค. ๋จผ์ ํ๊ธ์ฃผ์(cash basis)๋ ํ๊ธ์ด ์ ์ ๋๋ฉด ์์ ์ผ๋ก, ํ๊ธ์ด ์ ์ถ๋๋ฉด ์ง์ถ๋ก ์ธ์ํ ๋ ๊ธฐ์ค์ด๋ค. ์ฆ, ์ฌํ์ ์๋น์ค๋ฅผ ์ ๊ณตํ๋ค ํ๋๋ผ๋ ํ๊ธ์ผ๋ก ํ์๊ฐ ๋์ง ์๋ ๋์์ ์์ต์ผ๋ก ๊ณ์ํ์ง ์์ผ๋ฉฐ, ์ฌํ์ ์๋น์ค๋ฅผ ์ ๊ณต๋ฐ์๋ค ํ๋๋ผ๋ ํ๊ธ์ผ๋ก ์ง๊ธ๋๊ธฐ ์ ์๋ ๋น์ฉ์ผ๋ก ๊ณ์ํ์ง ์๋๋ค. ์ด์ ๋ฐ๋ผ ๊ฐ๊ฐ์๊ฐ๋น, ๋ฏธ์๊ธ, ๋ฏธ์ง๊ธ ๊ธ ๋ฑ ํ๊ธ์ด ์๋ฐ๋์ง ์๋ ๋นํ๊ธ๊ฑฐ๋๋ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ๋์์์ ์ ์ธ๋๋ค. ๋ฐ๋ฉด์ ๋ฐ์์ฃผ์(accrual basis)๋ ํ๊ธ์ ์์์ ๊ด๊ณ์์ด ๊ฑฐ๋๊ฐ ๋ฐ์๋ ์์ ์ ์ธ์ํ๋ ๊ธฐ์ค์ด๋ค. ์ด์ ๋ฐ๋ผ ๊ฑฐ๋๋ ๋ฐ์ํ์์ผ๋ ํ๊ธ์ ์ ์ ๊ณผ ์ ์ถ์ด ์ด๋ฃจ์ด ์ง๊ธฐ ์ด์ ์์ ์ ์ธ์๋๋ ๋ฏธ์์ธ๊ธ, ๋ฏธ์๊ธ, ๋ฏธ์์์ต, ๋ฏธ์ง๊ธ๋น์ฉ, ๋ฏธ์ง๊ธ๊ธ, ์ ์์์ต, ์ ๊ธ๋น์ฉ ๋ฑ์ ์์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๊ฑฐ๋ํญ๋ชฉ์ด ์ฌ์ฉ๋๊ฒ ๋๋ค. 3) 16 2) ํํ ์์ฐํ๊ณ์ ๋๋ ์ธ์ ์ธ์ถ๊ณผ ๊ฐ์ ํ๊ธ๊ฑฐ๋๋ง์ ๋จ์๋ถ๊ธฐ ๋ฐฉ์์ผ๋ก ์ฒ๋ฆฌํ๊ณ ์๋ค. ๋ค๋ง, ์ง๋ฐฉ๊ณต๊ธฐ์ ํน๋ณ ํ๊ณ(์์๋, ํ์๋, ๊ณต์๊ฐ๋ฐ ๋ฑ 175๊ฐ)๋ ์ง๋ฐฉ๊ณต๊ธฐ์ ๋ฒ์ ์ํด ๋ณต์๋ถ๊ธฐ๋ฐฉ์์ ์ฑํํ๊ณ ์์ผ๋ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ ์์ค์ด ๋ฏธํกํ ์ค์ ์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ํํ ์ ๋๋ฅผ ๋ฐ์์ฃผ์๊ธฐ์ด์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ๋ฐฉ์์ผ๋ก ์ ํํ๋ ๊ฒฝ์ฐ ์ด๊ฒ์ ์์ฐ๊ณผ ํ๊ณ๋ฅผ ๋น๋กฏํ ์ ๋ฐ์ ์ธ ์ฌ์ ์ธํ๋ผ๋ฅผ ๋ณํ์ํค๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋จ์ํ ์ ๋๊ฐ์ ์ด ์๋ ํ๊ณ์ ์ ์ ์ ํ์ผ๋ก ์ธ์ํ๋ ๊ฒ์ด ํ์ํ๋ค. 3) ํ๊ณ์ ์ธ์๊ธฐ์ค์ ํ๊ธ์ฃผ์์ ๋ฐ์์ฃผ์๋ฅผ ์๊ทน๋จ์ผ๋ก ํ์ฌ ์ผ๋ จ์ ์ฐ์์ ์์์ ๋งค์ฐ ๋ค์ํ ๋ชจ์ต์ ์ง๋ ์ ์๋ค. ์ญ์ฌ์ ์ผ๋ก ํ๊ธ์ฃผ์์ ์ํ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ๋ฐฉ์๋ ๋ฐ๊ฒฌ๋๊ณ ์์ผ๋, ๋ณต์๋ถ๊ธฐ๋ฐฉ์์ ๋ฐ์์ฃผ์์ ๊ธฐ์ดํ๋ ๊ฒ์ด ์ผ๋ฐ์ ์ธ ๊ฒฝํฅ์ด๋ค.
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก 2 ๊ธฐ๋ก๋ฐฉ์์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ตฌ๋ถ ๊ฑฐ๋์ ๊ธฐ๋ก๋ฐฉ์์ ์ํ๋ฉด ๋จ์๋ถ๊ธฐ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ๋ก ๊ตฌ๋ถ๋๋ค. ์ฐ์ ๋จ์๋ถ๊ธฐ (single entry)๋ ํ๊ธ, ์ฑ๊ถ, ์ฑ๋ฌด ๋ฑ์ ๋์์ผ๋ก ๋ฐ์๋ ๊ฑฐ๋์ ํ์ชฝ ๋ฉด๋ง์ ๊ธฐ๋กํ ๋ ๋ฐฉ์์ผ๋ก ์ ํต์ ์ผ๋ก ์ ๋ถํ๊ณ์์ ์ฌ์ฉํ์ฌ ์จ ๊ธฐ๋ก๋ฐฉ์์ด๋ค. ๋ฐ๋ฉด์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ (double entry)๋ ํ๋์ ๊ฑฐ๋๋ฅผ ๋์ฐจํํ์ ์๋ฆฌ์ ๋ฐ๋ผ ์ผ์ชฝ(์ฐจ๋ณ)๊ณผ ์ค๋ฅธ์ชฝ(๋๋ณ) ์ ์ด์ค ๊ธฐ๋กํ๋ ๊ธฐ๋ก๋ฐฉ์์ด๋ฉฐ, ๊ฑฐ๋์ ์ด์ค์ฑ์ผ๋ก ์ธํด ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ๊ณผ์ ์์ ์ค๋ฅ ๋๋ ํ๋ฃจ ๋ฑ์ด ์๋์ ์ผ๋ก ๊ฒ์ฆ๋ ์ ์๋ค. 2) ํํ ํ๊ธ์ฃผ์ ์์ฐํ๊ณ์ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ์ ๋น๊ต ํํ ํ๊ธ์ฃผ์ ์์ฐํ๊ณ์ ๋น๊ตํด์ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ๋ ์ฌ๋ฌ ๊ฐ์ง ์ ์์ ์ฐจ์ด๋ฅผ ๋ณด ์ด๊ณ ์์ผ๋, ๋ฌด์๋ณด๋ค๋ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ์๋ฆฌ์ ๋ฐ์์ฃผ์ ์๋ฆฌ์ ์ ์ฉ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฐจ์ด๋ฅผ ๋ค ์ ์๋ค. ์ฐ์ , ๋ณต์๋ถ๊ธฐ์๋ฆฌ์ ์ ์ฉ์ ๋ฐ๋ผ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ๋ฅผ ์์ ๊ณผ ์ง์ถ์ด ์๋ ๊ฒฝ์๊ณผ ์๋ณธ ์ ๋ฐ๋ผ ๊ตฌ๋ถํ์ฌ ๊ฒฐ์ฐ์ฌ๋ฌด์ ํ๋ฅผ ์์ฑํ๊ณ ์ด์ ๋ฐ๋ผ ์ฌ๋ฌด์ ํ์ ๊ณผ๋ชฉ์ด ๋ณ๋๋ก ์กด์ฌํ๋ค๋ ์ ์ด๋ค. ์์ปจ๋, ์ฌ์ ์ํ๋ฅผ ๋ํ๋ด๋ ๊ณผ๋ชฉ์ผ๋ก๋ ์์ฐ, ๋ถ์ฑ, ์์์ฐ์ ์ฌ์ฉํ๊ณ ์ด์๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ํ๋ด๋ ๊ณผ๋ชฉ์ผ๋ก๋ ์์ต, ๋น์ฉ์ด ์ฌ์ฉ๋๋ค. ๋ค๋ฅธ ํ๋๋ ๋ฐ์์ฃผ์์๋ฆฌ์ ์ ์ฉ์ ๋ฐ๋ผ ๊ฑฐ๋๋ฅผ ํ๊ธ์์ ์ด์ ์ ๊ธฐ๋กํ๋ฉฐ ํ๊ธ ๊ฑฐ๋์ ์์ฐ๊ฑฐ๋ ์ด์ธ์ ๋นํ๊ธ๊ฑฐ๋์ ์์ฐ์ธ๊ฑฐ๋๋ฅผ ๋ชจ๋ ํฌํจํ์ฌ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ ๋์ ์ด ๊ทธ๋งํผ ํ๋๋๋ค. ์ฆ, ๊ฑฐ๋๋ฅผ ํ๊ธ์์ ์ด์ ์ ์ธ์ํจ์ผ๋ก์จ ๋ฏธ์ง๊ธ๋น์ฉ๋๋ ๋ฏธ ์ง๊ธ๊ธ(์์ฐ๊ณผ ๋น์ฉ์ง์ถ์ ๋ํด ๋๊ธ์ง๊ธ ์ด์ ์ ์์๋ก ๊ณ์ํ๋ ๋ถ์ฑ๊ณผ๋ชฉ) ๊ณ์ ์ด ๋ฐ์ํ๊ณ , ํ๊ธ์์์ ๊ด๋ จ์ด ์๋ ๋นํ๊ธ๊ฑฐ๋๋ก์ ๊ฐ๊ฐ์๊ฐ๋น(ํ๊ธ ์ง์ถ์๋ ์์์ ๊ฐ์๋ฅผ ๊ธฐ๋กํ๋ ๋น์ฉ๊ณผ๋ชฉ), ๋์์๊ฐ๋น(ํ๊ธ ์ง์ถ์๋ ์์๊ฐ์ ์ถ์ ์ก์ ๊ธฐ๋กํ๋ ๋น์ฉ๊ณผ๋ชฉ) ๋ฑ์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๊ณ์ ์ด ๋ฐ์ํ๋ค(<ํ2-2> ์ฐธ์กฐ). 17
K I P A The Korea Institute of Public Administration <ํ 2-2> ์์ฐํ๊ณ์ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ์ ๋น๊ต ๊ธฐ ์ค ์ ์ฐ ํ ๊ณ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ ํ๊ณ ๋์ ์ธ์์์ ๊ณผ ๊ธฐ๋ก๋ฐฉ๋ฒ ์ถ๋ฉํ์๊ธฐํ ์์ฐ๊ฑฐ๋, ํ๊ธ๊ฑฐ๋ ์ค์ฌ ํ๊ธ๋ณ๋์์ (์๋ฉ ์ง์ถ) ๋จ์๋ถ๊ธฐ๊ธฐ๋ก ์์ (1.1 - ๋ค์์ฐ๋ 2์ 28์ผ) ๊ฒฝ์ ์ ์์ ์ค์ฌ (์์ฐ์ ๋ฐ์๋์ง ์์ ๊ฒฝ์ ์ ์์์ ๋ณ๋ ์ ํฌํจ:๊ธฐ๋ถ์ฑ๋ฉ, ๊ฐ๊ฐ์๊ฐ ๋ฑ) ๊ฑฐ๋๋ฐ์์์ ์ธ์ :์ง์๊ฒฐ์๋ฅผ ํตํ ์ฑ๊ถ์ ํ์ฑ ์ธ์ถ:๊ฒ์ ๋ฐ ๊ฒ์ฌ๋ฅผ ํตํ ์ฑ๋ฌด์ ๋ฐ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ๊ธฐ๋ก(์ด์ค๊ธฐ๋ก) ์์ (1.1-12.31) ์ฌ๋ฌด์ ์์ ์์ , ์ง์ถ ์์ฐ, ๋ถ์ฑ, ์์์ฐ, ์์ต, ๋น์ฉ ์์ฐ ๋ถ์ฑ๊ด๋ฆฌ ๊ฒฐ์ฐ์ ์์ฐ ๋ถ์ฑ๊ด๋ฆฌ์ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ๊ฐ ๋ณ๋๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ง ์ธ์ ์ธ์ถ๊ฒฐ์ฐ์ ๊ธฐ๊ธ๊ฒฐ์ฐ๋ณด๊ณ ์ ์ฑ๊ถ ๋ฐ ์ฑ๋ฌด๊ฒฐ์ฐ์ ๊ณต์ ์ฌ์ฐ/๋ฌผํ๋ณด๊ณ ์ ๊ฒฐ์ฐ๋ถ์์๋ฅ ๋ฑ ๊ฐ๊ฐ ๋ถ๋ฆฌ๋์ด ๊ฒฐ์ฐ ์์ฐ ๋ถ์ฑ๊ด๋ฆฌ์ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ๊ฐ ์ฐ๊ณ๋์ด ์ฒ๋ฆฌ๋จ ์ฌ๋ฌด๋ณด๊ณ ์ ์ฌ์ ์ํ๋ณด๊ณ ์ ์ฌ์ ์ด์๋ณด๊ณ ์ ํ๊ธํ๋ฆ๋ณด๊ณ ์ ์์์ฐ๋ณ๋๋ณด๊ณ ์ ์ฃผ์, ํ์๋ณด์ถฉ์ ๋ณด, ๋ถ์๋ช ์ธ์ * ์ฌ์ ์ํ๋ณด๊ณ ์:์ฌํ๊ฐ์ ์์ค, ์ ์ฐ์์ฐ๊ณผ ๊ฐ์ ๊ณต๊ณต์์ฐ์ ๋ณ๋๊ตฌ๋ถ, ์์ฐ์์ ๋ถ์ฑ๋ฅผ ์ฐจ๊ฐํ ์์์ฐ ๊ฐ๋ ์ ๊ฐ์กฐ * ์ ๋ถ์ด์๋ณด๊ณ ์:์ด์ต๊ธ์ก์ ๋ง๊ณ ์ ์์ด ์๋ ์์ต๊ณผ ๋น์ฉ์ ๋ด์ญ์ ์ฒด๊ณ์ ์ผ๋ก ๊ตฌ๋ถํ๊ฑฐ๋(๊ณผ๋ชฉ๋ณ), ์์น๋จ์ฒด์ ๊ฐ ๊ธฐ๋ฅ๋ณ ๋น์ฉ๊ณผ ์์์ฌ์ฉ๋ด์ญ์ ์ ์(๊ธฐ๋ฅ๋ณ) ๋ํ ์์ฐํ๊ณ์ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ ๊ฐ์ ์ฐจ์ด๋ ๊ฒฐ์ฐ์๋ฅ์์๋ ๋ํ๋๋ค. ํ๊ธ์ฃผ์ ์ ์ํ ์ธ์ ์ธ์ถ๊ฒฐ์ฐ์๋ฅ์ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ์ ์ํ ์ฌ๋ฌด๊ฒฐ์ฐ์๋ฅ๋ฅผ ๋น๊ตํ๋ฉด, ์ฌ๋ฌด ๋ณด๊ณ ์๋ ๊ฒฐ์ฐ์ดํ, ๊ธฐ๋ณธ์ฌ๋ฌด์ ํ, ํ์๋ณด์ถฉ์ ๋ณด, ๋ถ์๋ช ์ธ์๋ก ๊ตฌ์ฑ๋๊ณ ์ธ์ ์ธ์ถ ๊ฒฐ์ฐ์๋ ๊ฒฐ์ฐ์ด๊ด์ค๋ช ์, ๊ฒฐ์ฐ์, ๊ฒฐ์ฐ๋ถ์์๋ฅ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ฐ๊ฐ์ ๊ฒฐ์ฐ์ ๋ฅ ๋ด์ญ์ ์์ด์๋ ๊ทผ๋ณธ์ ์ธ ์ฐจ์ด๋ฅผ ๋ณด์ด๊ณ ์๋ค(<ํ2-3> ์ฐธ์กฐ). 18
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก <ํ 2-3> ์์ฐํ๊ณ์ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ ๊ฐ์ ๊ฒฐ์ฐ์๋ฅ์ ์ฐจ์ด ์ฌ๋ฌด๋ณด๊ณ ์ (์ง๋ฐฉํ๊ณ๊ธฐ์ค) 1. ๊ฒฐ์ฐ์ดํ ๋จธ๋ฆฌ๋ง ์ฌ์ ๋ถ์ ๋ฐ ํต๊ณ์๋ฃ 1. ๊ฒฐ์ฐ์ด๊ด ์ค๋ช ์ ์ธ์ ์ธ์ถ๊ฒฐ์ฐ์ (์ง๋ฐฉ์ฌ์ ๋ฒ ๋ฐ ์ํ๋ น) 2. ๊ธฐ๋ณธ ์ฌ๋ฌด์ ํ 3. ํ์ ๋ณด์ถฉ์ ๋ณด 4. ๋ถ์ ๋ช ์ธ์ ์ฌ์ ์ํ๋ณด๊ณ ์ ์ฌ์ ์ด์๋ณด๊ณ ์ ํ๊ธํ๋ฆ๋ณด๊ณ ์ ์์์ฐ๋ณ๋๋ณด๊ณ ์ ์ฃผ์ ์์ฐ๊ฒฐ์ฐ์์ฝํ ์ฑ์ง๋ณ ์ฌ์ ์ด์๋ณด๊ณ ์ ๊ด๋ฆฌ์ฑ ์์์ฐ ์์ฐํ๊ณ์ ์ฌ๋ฌดํ๊ณ์ ์ฐจ์ด์ ๋ํ ๋ช ์ธ์ ํ๊ณ๊ณผ๋ชฉ ๋ํ ์ธ๋ถ๋ด์ญ ๋ฏธ์์ธ๊ธ ๋ช ์ธ์ ๋ฏธ์์ธ์ธ์์ ๊ธ ๋ช ์ธ์ ๋์ฌ๊ธ ๋ช ์ธ์ ์ ์ถ๊ธ ๋ช ์ธ์ ์ฅ๊ธฐํฌ์์ฆ๊ถ ๋ช ์ธ์ ์ผ๋ฐ์ ํ์์ฐ ๋ช ์ธ์ ์ฃผ๋ฏผํธ์์์ค ๋ช ์ธ์ ์ฌํ๊ธฐ๋ฐ์์ค ๋ช ์ธ์ ๊ฐ๊ฐ์๊ฐ ๋ช ์ธ์ ๊ธฐํ๋น์ ๋์์ฐ ๋ช ์ธ์ ์ฅ๊ธฐ์ฐจ์ ๋ถ์ฑ ๋ฐ ์ ๋์ฑ์ฅ๊ธฐ์ฐจ์ ๋ถ์ฑ ๋ช ์ธ์ ๊ณต์ ์ฌ์ฐ ์ฉ๋๋ณ ๋ช ์ธ์ ํ๊ณ๋ณ ์ฌ๋ฌด์ ํ ์ด๊ด์์ฝ ๋ช ์ธ์ 2. ๊ฒฐ์ฐ์ 3. ๊ฒฐ์ฐ์ ๋ถ์์๋ฅ ์ธ์ ์ธ์ถ๊ฒฐ์ฐ๋ณด๊ณ ์ ๊ธฐ๊ธ๊ฒฐ์ฐ๋ณด๊ณ ์ ์ฑ๊ถํ์ฌ์ก๋ณด๊ณ ์ ์ฑ๋ฌด๊ฒฐ์ฐ๋ณด๊ณ ์ ๊ณต์ ์ฌ์ฐ์ฆ๊ฐ ๋ฐ ํ์ฌ์ก๋ณด๊ณ ์ ๋ฌผํ์ฆ๊ฐ ๋ฐ ํ์ฌ์ก ์ด๋ณด๊ณ ์ ๊ฒฐ์ฐ์์ง์ํฉ ์ด๊ด ๋ฑ 14์ข ๊ฒฐ์ฐ์์ง์ํฉ ์ด๊ด ์ด์์ ๋ฐ ์ง์ถ์ก ์ฆ๋ช ์ธ์ ์ธ์ถ๊ฒฐ์ฐ ์ด๊ท๋ชจ ์ ๋ ๋ ๊ฒฐ์ฐ๋๋น ์ฌ์๋ณ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ง๋ณ ๊ฒฐ์ฐ์ก ์ธ์ ์ธ์ถ๊ฒฐ์ฐ ํ๊ณ๋ณ ๊ท๋ชจ(์ ๋ ๋๋น) ์ธ์ ๊ธ ๊ฒฐ์์ฒ๋ถ ์ฌ์ ๋ณ ํํฉ ์ธ์ ๊ธ ๋ค์์ฐ๋์ด์์ก ์ฌ์ ๋ณ ํํฉ ๊ธฐ๋ฅ๋ณ ์ฑ์ง๋ณ ๊ฒฐ์ฐํํฉ ์ธ์ถ์์ฐ ์งํ์์ก ํํฉ ๋ณด์กฐ๊ธ ์งํํํฉ ์ฃผ์์ฌ์ ์ถ์งํํฉ ์ธ์ ์ธ์ถ์ธ ํ๊ธ ํ์ฌ์ก ๋ณด์ฆ์ฑ๋ฌดํ์ฌ์ก 3) ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ๋์ ์ ๊ธฐ๋ํจ๊ณผ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๋ ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด ์์ฐ๊ณผ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ์ ์์ด์ ๊ธฐ์กด์ ํ๊ธ์ฃผ์์ ๋จ์๋ถ๊ธฐ์ ์ํด ์ด๋ฃจ์ด์ ธ ์ค๋ ํ๊ณ๊ดํ์ ๋ฐ์์ฃผ์์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ์ ์ ํ ํ๊ณ๊ดํ์ผ๋ก ๋ณํํ๋ ๊ณผ์ ์ด๋ค. ์ด์ ๊ด๋ จํ์ฌ ๋ฐ์์ฃผ์์ ๋์ ๋์ ์ ๋ฐ๋ฅธ ํจ๊ณผ๋ก์ ๋ค์์ ์ฌํญ์ ์ ์ํ ์ ์๋ค. 19
K I P A The Korea Institute of Public Administration 1 ๊ด๋ฆฌ์ ๋ณด์ ์ ์ฉ์ฑ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ๋ ํ์ฌ์ ์์ฐํ๊ณ์ ์ํ ์ฐ์ถ๋ฌผ๋ณด๋ค๋ ๋ถ๋ช ํ ๋ค์ํ๊ณ ๊น์ด ์ ๋ ์ ๋ณด๋ฅผ ์ ๊ณตํ ์ ์๋ค. ์์ปจ๋, ์ ๋์ ๋ณด(์ฌ์ ์ํ, stock)์ ์ ๋์ ๋ณด(์ด์์ฑ๊ณผ, flow) ๋ฐ ์์ ๊ฐ ๊ด๊ณ์ ๋ํ ์ ์ฉ์ฑ ์๋ ์ ๋ณด ์ ๊ณต์ด ๊ฐ๋ฅํ๋ค. ๊ธฐ์กด์ ์์ฐํ๊ณ ์ ๋ณด๋ ์ฃผ๋ก ํ๊ธ๊ฑฐ๋๋ฅผ ๋ค๋ฃจ๋ ์์ ๊ณผ ์ง์ถํ๊ณ๋ฅผ ์์ฃผ๋ก ํ๊ณ ์์ด ์์ฐ, ๋ถ์ฑ, ์ด์์ฑ๊ณผ ๋ฑ์ ๋ํ ์ ๋ณด ์ ๊ณต์ด ๊ณค๋ํ๋ค. 2 ์ข ํฉ์ ์ธ ์ฌ์ ์ํฉ์ ํ์ ๋จํธ์ ์ ๋ณด์์ ํฌ๊ด์ ์ ๋ณด์ ๊ณต์ผ๋ก ์ข ํฉ์ ์ธ ์ฌ์ ์ํฉ ํ์ ์ด ๊ฐ๋ฅํ๋ค. ํํ ์ ๋์์๋ ์์ฐ๊ณผ ๋ถ์ฑ๊ฐ ๋์์ ํ์ ๋์ง ์์ ์์น๋จ์ฒด์ ๋ถ์ฑ์ ๋ํด ๋จ์ํ ๊ธ์ก์ ๋ง๊ณ ์ ์์ ํ์ ํ๊ณ ์์ ๋ฟ์ด๋ค. ์ด์ ๋นํด ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ๋ ๋ถ์ฑ์ ๋ณด์ ํ๊ณ ์๋ ์์ฐ(ํ๊ธํ๊ฐ ๊ฐ๋ฅํ ์ ๋์์ฐ์ด ์ฃผ ๋น๊ต๋์)์ ๋น๊ตํ์ฌ ์ข ํฉ์ ์ธ ๊ด ์ ์์ ์์น๋จ์ฒด์ ์ฌ์ ์ํฉ์ ํ๋จํ๋ ์๋ฃ๋ฅผ ์ ๊ณตํ๋ค. ํนํ, ๋ณด์ฆ์ฑ๋ฌด, ์ฐ๊ธ์ฑ ๋ฌด ๋ฑ ์จ๊ฒจ์ง ๋ถ์ฑ ๋ฐ ํฅํ ์๊ฒฌ๋๋ ์ฐ๋ฐ๋ถ์ฑ๋ฅผ ํ์ ํ์ฌ ์ฌ์ ์ด์์ ์์ฌ๊ฒฐ์ ์ ์ ์ฉํ ์ ๋ณด๋ฅผ ์ ๊ณตํ๋ค. 3 ๊ฒฝ์ ์ ์์์ผ๋ก์ ์์น๋จ์ฒด ๋ณด์ ์์ฐ์ ์ธ์ ์ฌ์ ์ํ๋ณด๊ณ ์๋ ์ ๋ถ ์์ ๊ฒฝ์ ์ ์์ฐ ๋ฐ ๋ถ์ฑ์ ๋ํด ์ง์์ ๊ด๋ฆฌ๊ฐ ๊ฐ๋ฅํ ์๋จ์ ์ ๊ณตํ๋ค. ์์ปจ๋, ๊ฐ์ฉ์์ฐ์ ๊ด๋ฆฌ์คํ์ ์ด์ฉ๋ฐฉํฅ์ ๋ํ ์ ๋ณด ์ ๊ณต, ์ํ ๊ด๋ฆฌ์๋ก์์ ์์น๋จ์ฒด์ ์ญํ ๊ณผ ์ฑ ์ ๊ฐ์กฐ, ์์น๋จ์ฒด ์์ ์์ฐ์ ์ฆ์ ํ์ ๊ฐ๋ฅ ๋ฑ ์ ๋ถ๊ฐ ํ์ฉ ๊ฐ๋ฅํ ๋ชจ๋ ์์ฐ์ ํต์ผ๋ ๊ธฐ์ค์ ์ํด ๊ด๋ฆฌํจ์ผ๋ก์จ ์์ฐ๊ด๋ฆฌ์ ํจ์จ์ฑ์ ์ ๊ณ ์ํจ๋ค. 20 4 ๋น์ฉ์ ๋ณด ๋ฐ ์ฌ์ ์ด์์ ์ฑ๊ณผ์ธก์ ์ ๊ธฐ๋ฐ๊ตฌ์ถ ์ฌ์ ์ด์๋ณด๊ณ ์๋ ๋ฐ์์ฃผ์์ ์ํ ๊ฑฐ๋์ธ์, ๋น์ฉ ๋ฐ ์ฑ๊ณผ ์ ๋ณด ์ ๊ณต์ผ๋ก ๋ณด๋ค ์ ํํ ๊ฒฝ์ ์ ๊ฑฐ๋๋ฅผ ๋ฐ์ํ๋ค. ์ฆ, ํํ ์์ฐํ๊ณ๋ ์ฃผ๋ก ๊ฒฝ๋น์ ํ๋ชฉ๋ณ๋ก ์์ฐ๊ณผ ๋ชฉ์ ์ค์ ํ๊ณ ์๊ณ ์ด๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ํ ํ๊ณ๊ฒฐ์ฐ์ ๋๋ฅผ ์ด์ํ๊ณ ์์ด ํ๋ก๊ทธ๋จ๊ณผ ์ฌ์ ์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ๋น์ฉ๊ณผ ์๊ฐ๋ฅผ ํ์ ํ๊ธฐ ๊ณค๋ํ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋, ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ๋ ๋น์ฉ ๊ณผ ์๊ฐ์ ๋ํ ์ ๋ณด(์:๊ฐ๊ฐ์๊ฐ๋น)๋ฅผ ์ ๋ถํ๋๋ณ๋ก ์ค์ ๋ ๊ณ์ ๊ณผ๋ชฉ์ ๋ฐ๋ผ ํ
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ํ๋ ๊ฒ์ด ๊ฐ๋ฅํ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ ๋ถ๊ธฐ๋ฅ๋ณ๋ก ๋น์ฉ๊ณผ ์์ต์ ๋๋น์์ผ ๊ฐ๋ณ ๊ธฐ๋ฅ๋ณ ๋ก ์์๊ฐ(net cost)๋ฅผ ์ฐ์ถํ๋ ๋ฐฉ์์ ์ํด ๋น์ฉ ๋ฐ ์ฑ๊ณผ์ ๋ณด ์ ๊ณต์ด ๊ฐ๋ฅํด ์ง๋ค. 5 ํตํฉ์ฌ์ ์ด์์ ๋์ ํ ๋ ๊ตฌ์ถ ํ์ฌ๋ ๊ธฐ์ ํน๋ณํ๊ณ ๋ฑ ์ผ๋ถ์์ ๋ฐ์์ฃผ์์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๊ณ ์์ผ๋, ๋ฐ์ ์ฃผ์ํ๊ณ์์๋ ํ๊ณ๋์์ผ๋ก ๋๋ ์ผ๋ฐํ๊ณ, ๊ธฐํํน๋ณํ๊ณ, ๊ธฐ๊ธํ๊ณ, ๊ธฐ์ ํน๋ณํ ๊ณ์ ๋ํด ๋ฐ์์ฃผ์์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ์์น์ ํต์ผ๋๊ฒ ์ ์ฉํ๊ณ , ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ฐ๊ฒฐํ ์ฌ ์ ๋ถ์ ํตํฉ๋ ์ฌ์ ์ํ์ ์ด์์ค์ ์ด ์ ๊ณต๋๊ณ ์ด๋ฅผ ํ์ฉํ ํตํฉ์ฌ์ ์ด์์ด ๊ฐ ๋ฅํด์ง๋ค. 6 ๊ฒฝ์์ ๊ด์ ์์ ๊ณต๋ฌด์ ์ธ์์ ํ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ๋ ์ ํต์ ์ธ ํฌ์ ์ค์ฌ, ํต์ ์ค์ฌ์ ์ฌ์ ์ด์ ์๊ฐ์์ ๋ณด๋ค ์์์ ์ค์ฌ์ ์ด๊ณ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ค์ํ๋ ์์ฐ์ด์์ผ๋ก ์๊ฐ์ ๋ณํ๋ฅผ ๊ฐ์ ธ์จ๋ค. ์ด์ธ์๋ ์ฌ์ ๊ด๋ฆฌ์ ๋ฌด์ ๋ํ ์ ๋ฌธ์ง์ ๋ฐฐ์๊ณผ ์ฌ์ ๊ด๋ฆฌ์ ํจ์จ์ฑ ๋ฐ ์ฑ ์์ฑ ๊ฐํ, ์ ๋ณด์ ๊ณต์ ์ ์ค์ฑ ๋ฐ ์ฃผ๋ฏผ์ ์ ๋ณด๊ณต๊ฐ ์๊ตฌ์ ๋ฅ๋์ ์ผ๋ก ๋ถ์ํ๋ ๋ฑ์ ์ ์์ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ ์ ๋์ ํ์์ฑ์ด ์ ๊ธฐ๋๋ค. ์ 2 ์ ์์ฐํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ์ ์ํฅ์์ธ ๋ฐ ์ ๋ํจ๊ณผ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ์ฑ๊ณต์ ์ ์ฐฉ ๋ฐ ํจ๊ณผ์ฑ์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ด์ ๊น์ง ์ฌ๋ฌ ํ์๋ค์ ์ํด ์ฐ๊ตฌ๋์ด์ค๊ณ ์๋ค(๋ฌธ๊ด๋ฏผ & ์๋์, 2007;์์ฑ์ผ, 2001;Ouda, 2008;Cohen, Kaimenaki & Zorgios, 2007;Pessina & Steccolini, 2007;Carsin, 2005). ์ด๋ค ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ์ฑ๊ณต์ ์ ์ฐฉ์ด ์ด๋ ํ ์์ธ๋ค์ ์ํด ์ด๋ฃจ์ด์ ธ์๋๊ฐ๋ฅผ ๋ถ์ํ๋ ํํธ, ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๋์ ์ด ์ด๋ ํ ์ฑ ๊ณผ๋ฅผ ๊ฐ์ ธ์๋๊ฐ์ ๋ํด์๋ ๋ ผ์๋ฅผ ์ ๊ฐํ๊ณ ์๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์ ๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๋์ ๊ณผ ๊ด๋ จํ์ฌ ์ํฅ์์ธ๊ณผ ๊ทธ ์ฑ๊ณผ ๋ฐ ํจ๊ณผ์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ์ค ์ฌ์ผ๋ก ๊ฒํ ํด๋ณด๊ณ ์ด๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ๋ถ์ํ์ ๋์ถํด ๋ณด๊ณ ์ ํ๋ค. 21
K I P A The Korea Institute of Public Administration 1. ์์ฐํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ์ ์ํฅ์์ธ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐํ๊ณ์ ๋ ๋์ ์์ ์ํฅ์์ธ์ผ๋ก๋ ํฌ๊ฒ ํ๊ฒฝ์ ์์ธ๊ณผ ์งํ ๊ณผ์ ์์ ๋ํ๋๋ ์์ธ์ผ๋ก ๋๋ณํด ๋ณผ ์ ์๋ค. 1) ํ๊ฒฝ์์ธ ์ฐ์ ์ ์ผ๋ก ์ด์ ๊น์ง ์ฌ๋ฌ ๊ตญ๊ฐ๋ค์์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๊ฐ ๋์ ๋๊ฒ ๋ ํ๊ฒฝ์ ๊ณ๊ธฐ๋ก์ ์ด๋ ํ ์์ธ๋ค์ด ์์ฉํ์๋๊ฐ์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ์ฐพ์๋ณด๋ฉด, ๊ด ๋ จ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ํฌ๊ฒ ๊ฒฝ์ ์ ์ธก๋ฉด, ์ ์น์ ์ธก๋ฉด, ์ ๋์ ์ธก๋ฉด, ๊ธฐ์ ์ ์ธก๋ฉด ๋ฐ ์ธ์ ์กฐ ์ง์ ์ธก๋ฉด์ผ๋ก ๋๋์ด ์์ธ๋ค์ ์ ์ํ๊ณ ์๋ค(์ค์ฑ์ ๊ถ์์, 1998;๋ฐฐ๋์ข , 2001; ์์ฑ์ผ, 2001;์ค์์ง, 2002;๊นํ, 2003;๊น์ฌํ, 2003;, ์ด์ค์ฌ, 2003;, Ouda, 2004; Ouda, 2008). (1) ๊ฒฝ์ ์ ์ธก๋ฉด ๋ง์ ์ฐ๊ตฌ๋ค์์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ๊ฐ ๋์ ๋๋ ์๊ธฐ์ ํ๊ฒฝ์ ์์ธ์ผ๋ก ๊ฒฝ ์ ์ ์ธก๋ฉด์ด ๊ฐ์กฐ๋๊ณ ์๋๋ฐ, ๊ฒฝ์ ์ ์๊ธฐ๋ผ๋ ์ง, ํด๋น ๊ตญ๊ฐ ๋๋ ์์น๋จ์ฒด์ ์ฌ์ ์ ์๊ธฐ ์ํฉ ๋๋ ๋์ธ์์กฐ ํ์์ฑ์์ ๋น๋กฏ๋ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ๋ค์์ธ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋๊ณ ์ ๋ค. ๋ด์ง๋๋์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ๋์ ์ ๋น๋กฏํ ์ผ๋ จ์ ์ ๋ถ๊ฐํ๊ณผ์ ์ ์ข ํฉ์ ์ผ๋ก ๋ถ์ํ Ouda์ ๋ฐ๋ฅด๋ฉด, ๋ด์ง๋๋์ ๊ฒฝ์ฐ 1970๋ ๋ ์์ ํ๋์ดํ ๊ฒฝ์ ์ ์๊ธฐ์ํฉ๊ณผ ๊ทธ์ ๋ฐ๋ฅธ IMF ๊ตฌ์ ๊ธ์ต๊ณผ์ ์์ ์ฌ์ ๊ฐํ์ ์์ํ๊ฒ ๋์๊ณ (Ouda, 2008:93), ์ดํ ํธ์ฃผ, ์๊ตญ, ํ๋์ค์ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ๊ฒฝ์ฐ์ ์ด๋ฅด๊ธฐ๊น์ง ๋ค์์ ๋๋ผ๋ค ์ด ๊ฒฝ์ ์ ์๊ธฐ์ํฉ์์ ๊ตญ์ ์ ๊ตฌ์ ๊ธ์ต์ ๋ฐ๋ ๊ณผ์ ์์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ ๊ณ์ ๋ ๋์ ์ ์ธ์ด ๋ฐ์ํ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ์๋๊ณ ์๋ค(Torres, 2004:455:๊น์ฌํ ๋ฐ๊ด ํ, 1999;์ด๋จ๊ตญ, 2003;์๋์, 2007;141). (2) ์ ์น์ ์ธก๋ฉด 22 ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ์ ๊ทน์ ๋์ ์ ๊ฐ๋ฅํ๊ฒ ํ๋ ๋ ๋ค๋ฅธ ์์ธ๋ค๋ก์
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ๋ ์ ์น์ ์ผ๋ก ์๋ก์ด ์์ฐํ๊ณ์ ๋ ํ์์ฑ์ ๋ํ ์ง๋์์ ์ธ์, ์ ์น์ ๊ด๋ฃ์ ์ธ์, ๊ตญ๊ฐ ์ฌํ์ ์ฐจ์์ ๊ณต๊ฐ๋ ํ์ฑ ๋ฑ์ด ์ค์ํ ์์ธ์ผ๋ก ์์ฉํ์์์ด ์ ์๋ ๊ณ ์๋ค(๊น์ฌํ, 2003:25;Ouda, 2008:111;์๋์, 2007:142). ๊น์ฌํ(2003:25)์ ๊ฒฝ์ฐ, ์๊ตญ๊ณผ ํธ์ฃผ์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ๋์ ์ ์ ๊ฐํ๋ฉด์ ์ด๋ค์ ๋์ ์ด ๋ถ๊ถํ์ ์ฑ ์์ฑ ํ๋ณด๋ฅผ ๋ด์ฉ์ผ๋ก ํ ํ์ ๊ฐํ์ ์ถ์งํ๋ ๊ณผ์ ์์ ์์ฐ์ค๋ฝ๊ฒ ์ด๋ฃจ์ด์ง ๊ฒฐ๊ณผ์์์ ์ ์ํ๊ณ ์๋ค. ์ฆ, ์ด๋ค ์ ๋ถ๋ ์ ๋ถ์กฐ ์ง์ ํจ์จ์ฑ์ ๋์ด๊ธฐ ์ํด์ ์ฑ๊ณผ๊ด๋ฆฌ ์์ฃผ์ ํ์ ๊ฐํ์ ์คํํ์๊ณ , ๋ถ๊ถํ๊ฐ ์ฌ๋๊ถ์ ๋จ์ฉ์ผ๋ก ์ด์ด์ง์ง ์๋๋ก ํ๊ฒ ์ํด์ ํต์ ์ ์ ์ฉํ ํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ์ ์๋ํ์๋๋ฐ ์ด๊ฒ์ด ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ์์์ ์ค๋ช ํ๊ณ ์๋ค. Ouda(2008)์ ๊ฒฝ์ฐ์ ์์ด์๋ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์ํ๊ณ์ ๋์ ๋์ ์ด ์ ์น์ ์ฐจ์์ ์์ ์ ๋ถ๊ฐํ์ ์ผํ์ด์์์ ์๊ฐํ๊ณ ์๋ค. ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ๋ด์ง๋๋์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต ์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๋์ ์ฌ๋ก๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ฌ์ ์ ์๊ธฐ, ๋ถํจ์ ๊ฐ์ ์ฌ์ ์ค์บ๋ค, ๊ฒฝ ์ฌ์ ์๊ธฐ ๋ฑ์ ์ง๋ฉดํ์ฌ ์ ๋ถ๊ฐํ์ ๋ํ ์ ์น์ ์๋ฆฌํธ๋ค์ ๊ณต๊ฐ๋๊ฐ ํ์ฑ๋๊ณ ์ด์ ๊ทผ๊ฑฐํ์ฌ ๊ฐํ์ด ์ถ์ง๋จ๊ณผ ๋์์ ๊ทธ ์ผํ์ผ๋ก ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๊ฐ ๋์ ๋์์์ ์ ์ํ๊ณ ์๋ค. (3) ๊ธฐํ ์ธก๋ฉด:๋ฒ์ ๋์ ์ธก๋ฉด ๋ฐ ์ธ์ ์กฐ์ง์ ์ธก๋ฉด ๊ทธ ๋ฐ์ ๋ฒ์ ๋์ ์ธก๋ฉด์ ์์ด์๋ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ๋์ ๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ๋ฒ์ ๋ ๋ฐ ์์ฐ์ ๋์ ๊ตฌ๋น ์ ๋๊ฐ ์ค์ํ ์์ธ์ผ๋ก ์ ์๋๊ณ ์๋ค. ํ๊ณ๊ด๋ จ ์ ๋ฌธ ์ง์๊ณผ ๊ด๋ จํ์ฌ ์ ๋ฌธ๊ฐ๋ค์ ๋น๋กฏํ ์ธ์ ์ธก๋ฉด์์์ ๊ฐ๋ณ ์ญ๋, ์ ๋ฌธ๊ฐ๋ค์ด๋ ๊ด ๋ จ ํ์๋ค์ ์์ฐํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ์ธ์ง๋, ๊ธฐํ ์๋ฌธ ๋ฐ ์กฐ์ ๋ฉ์ปค๋์ฆ์ ์๋น์์ค, ์ ๋ด๊ธฐ๊ตฌ์ ์ ๋ฌด ๋ฑ์ด ์ฃผ์ ์์ธ์ผ๋ก ๊ฑฐ๋ก ๋๊ณ ์๋ค(์๋์, 2007;Ouda, 2008). 2) ์งํ์์ธ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๋ก์ ์์ฐํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ์ ๋ค๋ฃฌ ๋ ๋ค๋ฅธ ์ ๊ทผ๋ค์ ์ ๋๋ฅผ ๋์ ํ ํ ์ ์ฐฉ์ํค๋ ๊ณผ์ ์์ ์งํ์์ธ์ ์ด์ ์ ๋๊ณ ์๋ค. ์ด๋ค ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ๋์ฒด๋ก ์ค๋น๊ณผ์ , ์ ๋ถ๊ฐ ํ์กฐ๊ด๊ณ, ์ธ๋ ฅ์ ์ ๋ฌธ์ฑ ํ๋ณด, ์ ๋ด ์ถ์ง๊ธฐ๊ตฌ ๋ฐ ๊ธฐ์กด ์ ๋์์ ์ฐ๊ณ์ฑ์ ๋ค๋ฃจ๊ณ ์๋ค(Cohen, Kaimenaki & Zorgios, 2007;์์ฑ์ผ ์ดํจ, 2008; 23
K I P A The Korea Institute of Public Administration ์ ํฅ์ฒ , 2008;Ouda, 2008). ์ด๋ฌํ ์์ธ๋ค์ ์งํ๋ฐฉ์, ์ ๋ถ๊ฐ ํ์กฐ, ์ ๋๋ณ์, ์ธ์ ๋ณ์ ๋ฐ ์กฐ์ง๋ณ์ ๋ฑ์ผ๋ก ๊ตฌ๋ถํ์ฌ ์ดํด๋ณด๋ฉด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค. (1) ์งํ๋ฐฉ์ ๋ฐ ์ ๋ถ๊ฐ ํ์กฐ ์ธก๋ฉด Cohen, Kaimenaki & Zorgios(2007)๋ ๊ทธ๋ฆฌ์ค์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ๋์ ๊ณผ์ ๋ค์ ์ ๋ณด์์คํ ๊ณผ ์ฐ๊ณํ์ฌ ๋ ผ์ํ๊ณ ์๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ์ค๋ 1996๋ ๊ด๋ จ ๋ฒ์์ด ํต ๊ณผ๋๋ฉด์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๋ฅผ ๋์ ํ์์ง๋ง ๊ด๋ จ ์ ๋ณด์์คํ ๊ตฌ์ถ๊ณผ ํ ์ฉ์ ์์ด์ ์ผ๋ จ์ ์คํจ๋ฅผ ๊ฑฐ๋์๋ค. Cohen, Kaimenaki & Zorgios๋ ๊ทธ ๊ณผ์ ์ ๋ถ์ ํ๋ฉด์ ์ ๋์ฑ๊ณต์ ์ํ ํต์ฌ์์ธ์ ํ์ ํ๊ณ ์ ํ์๋ค. ์ฐ์ , ๊ทธ๋ฆฌ์ค์ ์คํจ์์ธ ์ผ๋ก ์ฌ์ ๊ณผ์ ์ ๋ํ ์ง์๋ถ์กฑ, ์ ๋ณด์์ง ๋ถ์กฑ, ๊ธฐ์กด ์ ๋ฌด์์ ์ฐ๊ณ๋ถ์กฑ, ์ํํธ์จ ์ด์์ ๊ณผ๋คํ ๋ฒ๊ทธ ๋ฑ ์ ์ฐ์์คํ ์ด์๊ณผ์ ์์ ์์ธ๊ณผ ํจ๊ป ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ๊ณต๋ฌด์๋ค์ ์ธ์๊ณผ ํ๋, ์กฐ์ง ๋ฆฌ๋์ ์ง์ ๋ฑ์์ ๋ถ์ ์ ์ธ ์ํฅ ์ด ์์๋ค๊ณ ์ง์ ํ๊ณ , ์ด๋ค ์์ธ๋ค์ด ์ ๋ ์ฑ๊ณต์ ์ํ ์์ธ์ผ๋ก ํ์ ํ์ฌ ๊ทธ ๊ฐ์ ํ์์ฑ์ ์ ๊ธฐํ๊ณ ์๋ค. (2) ์ ๋์ธก๋ฉด 24 ๊ธฐ์กด ์ ๋์์ ๊ด๊ณ์ ์์ด์๋ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ์ ์ฐฉ์ ์ํด ์์ฐ ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ฌ๋ฌด๊ฒฐ์ฐ๊ณผ์ ๊ด๊ณ, ํํ์ ๋์ ์๋ก์ด ์ ๋์์ ์ฐ๊ณ๋ฐฉ์ ๋ฑ์ ๋ง๋ จ์ ์ญ ์คํ๊ณ ์๋ค(์์ฑ์ผ ์ดํจ, 2008:50-51;์ ํฅ์ฒ , 2008:56-58). ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๋ก์ ์ ํ๊ณผ์ ์์ ๊ทธ ์ถ์ง๊ธฐ๊ตฌ์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ ๋ํ ๋ค์์ ์ฐ๊ตฌ๋ค์์ ๊ทธ ์ค์์ฑ์ด ๊ฐ์กฐ๋๊ณ ์๋ค. ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ๋ฏธ๊ตญ์ ๊ฒฝ์ฐ ์ฐ๋ฐฉ์ ๋ถ์ ํ๊ณ๊ธฐ์ค ์ ์ ์ ์ ํ ์๋ฌธ๊ธฐ๊ตฌ์ธ FASAB(Federal Accounting Standards Adviosry Board)๋ฅผ 1991๋ ์ค๋ฆฝ ํ ํ 1997๋ ๋ถํฐ๋ ์ ์ ๋ถ์ ๋ฐ์๊ธฐ์ค(๋ฐ์๊ธฐ์ค) ๋ฐ ์ฑ๋ฌด๊ธฐ์ค์ ์ ๊ฐํ ์ฌ๋ฌด๋ณด๊ณ ์ฒด๊ณ๋ฅผ ๊ฐ๋ฐํ๋ ๋ฑ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ์ ์ฐฉ์ ์ค์ํ ์ญํ ์ ํ๊ณ ์๋ค (์ ๊ฒฝ์ฐ, ์ ์๊ธฐ, 2007:108). ์ ๋์ ํ ๊ณผ์ ์์ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋ํ ๋ด์ฉ์ ๊ธฐ์ ์ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ๋ฐ์์ฃผ์ ์ฌ๋ฌด๋ณด๊ณ ์, ์ฌ๋ฌด์ ํ์ ์ข ๋ฅ, ์์ฐ ๋ถ์ฑ ์์ต ๋น์ฉ์ ์ธ์๊ธฐ์ค, ๋์ ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋น์ฉํธ์ต๋ถ์ ๋ฑ ์ฃผ๋ก ์ ๋ถํ๊ณ ๋์ ๋ชจํ์ ์ค๊ณ์ ๊ด๋ จ๋ ๋ด์ฉ์ ๋ค๋ฃจ๊ณ ์๋ค(๊ฐ์ธ์ฌ ์ ์ข ๋ ฌ ๋ฐฐ
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ๋์ข , 2003;๊นํ ์ด๋ณ์ฒ ์ ์ค๋ ฌ ์ต์ ์ฌ, 2004;์ฌ์ฌ์, 2007;์ด๊ฒฝ์ญ, 2007;๊น๊ฒฝ ํธ ๊นํ ์ด๋ณ์ฒ ์ ์ค๋ ฌ, 2007) 4). (3) ์กฐ์ง ๋ฐ ์ธ์ ์ธก๋ฉด ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๋ฅผ ์งํํ๋ ๊ณผ์ ์์ ๊ฐ๊ตญ์ ๊ทธ ์ค์ง์ ์ธ ์ ๋ฌด๋ฅผ ๋ด๋น ํ๋ ๋ค์ํ ๊ธฐ๊ด๋ค์ ์ค์ ํ๊ณ ์๋ค. ์กฐ์ง์ ์ธก๋ฉด์์ ์ด๋ค ์ ๋ด๊ธฐ๊ด๋ค์ ์๋์ (2007:142)์ ๋ค ๊ฐ์ง๋ก ์ ํํํ๊ณ ์๋ค. ์ฒซ์งธ๋ก, ๋ฏผ๊ฐ๊ณต์ธํ๊ณ์ฌํํ์์ ์๋ฐ์ ์ผ๋ก ์ฐ๊ตฌ ์ง๋จ์ ๋ง๋ค์ด ์ ๋ถํ๊ณ๊ธฐ์ค์ ์ ์ ํ๋ ์ ํ์ผ๋ก์ ๋ด์ง๋๋์ ํธ์ฃผ๊ฐ ์ด์ ์ํ๋ค. ๋ ๋ฒ์งธ๋ก ์ค์์์ฐ๊ธฐ๊ด๊ณผ ์ฐ๊ณ๋ ๋ ๋ฆฝ๋ ๊ธฐ๊ตฌ์ ์์ํ๊ฐ ์ค๋ฆฝ๋์ด ์ ๋ถํ๊ณ๊ธฐ์ค์ ์ ์ ํ๋ ์ ํ์ผ๋ก ์๊ตญ, ํ๋์ค, ์คํ์ธ, ์ผ๋ณธ, ํ๊ตญ ๋ฑ์ด ์ด์ ์ ํ๋ค๊ณ ๋ณด๊ณ ์๋ค. ์ ์งธ๋ก ๋ ๋ฆฝ๋ ๊ธฐ๊ตฌ๋ก์ ์์ํ๊ฐ ์ค์น๋์๋ค๋ ์ ์์ ๋ ๋ฒ์งธ ์ ํ๊ณผ ์ ์ฌํ๋ ์์ํ๊ฐ ์ค์์์ฐ๊ธฐ๊ด, ์ํ, ํ๊ณ๊ฐ์ฌ์ ๋ฑ ์์ฐ๊ด๋ จ ๊ธฐ๊ด๋ค๋ก ๋ถํฐ ์ํฅ์ ๋ฐ๋ ์ ํ์ผ๋ก์ ๋ฏธ๊ตญ์ด ์ด์ ์ํ๋ค. ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก ์ค์์์ฐ๊ธฐ๊ด์์ ์ ๋ถํ๊ณ๊ธฐ์ค์ ์ ์ ํ๋ ์ ํ์ผ๋ก์ ๋ ์ผ๊ณผ ๋๋ถ๋ถ์ ๊ตญ๊ฐ๋ค์ด ์ด์ ์ํ๋ค. ํํธ, Paulsson(2006:58)์ ๋ฐ์์ฃผ์ ํ๊ณ์ ๋์ ์ด์์ ์์ด ํ๊ณ์ ๋ณด์ ์ด์์ ์กฐ์ง์ด ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ๊ณ ์ ํ ํน์ฑ์ด๋ ์ํฉ์ ๋ฐ๋ผ์๋ ๋ง์ ์ํฅ์ ๋ฐ๊ฒ ๋๋ค๊ณ ๋ณด๊ณ ์กฐ์ง ์ ๋๋ฌ์ผ ๋ค์ํ ์์ธ๋ค์ ๋ํด์๋ ์ฃผ๋ชฉํ ๊ฒ์ ์ ์ํ๊ณ ์๋ค. ํํธ, ๋ง์ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ด ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ์งํ์ ์์ด ์ ๋ฌธ๊ฐ๋ค ๋ฐ ํ ์๋ค์ ์ง์์ ์ค์์ฑ์ ๊ฐ์กฐํ๊ณ ์๋ค. ๊น๋์(2003:11-12)์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ๋ง๋ จ์ ์์ด ํ๊ณ ๋ฐ ๊ด๊ณ ์ ๋ฌธ๊ฐ๋ค์ ํ๋์ ์ค์์ ํ๊ณ , ๊ธฐํ ์ค๋ฌด๋ด๋น ๊ณต๋ฌด์ ๋ฐ ์ง๋ฐฉ์ํ ์์๋ค์ ๋์์ผ๋ก ํ ๊ต์กํ๋ จ ํ๋์ ์ค์ํ ๊ฒ์ ์ ์ํ์ ๋ค. Warren & Barnes(2003:37-38)๋ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ์ฑ๊ณผ๋ฌ์ฑ์ ์ ์ด์๋ ๊ธฐ๊ด์ฅ(leader)๋ค์ ์ ์น์ ์์ง๊ฐ ํ์ํ๊ณ ๋์์ ํ๊ณ๊ด๋ จ ์ ๋ฌธ์ญ๋ ๊ฐํ ๊ฐ ํ์ํ๋ค๊ณ ๊ฐ์กฐํ๊ณ ์๋ค. 4) ๊ฐ์ธ์ฌ, ์ ์ข ๋ ฌ, ๋ฐฐ๋์ข 2003 ํ๊ตญํ์ ํ๋ณด ์ 37๊ถ ์ 1ํธ(ํ๊ตญํ์ ํํ) ๋ณต์๋ถ๊ธฐํ๊ณ์ ๋ ๋์ ๊ณผ ์ ์ฉ์ ๋น์ฉ ํธ์ต๋ถ์:๊นํ, ์ด๋ณ์ฒ , ์ ์ค๋ ฌ, ์ต์ ์ฌ 2004 ์๊ธฐ์ฌ์ด ์ ๋ถํ๊ณ(์ ์์ฌ):์ฌ์ฌ์ 2007 ํ์ ๋ฐํ๋ ผ๋ฌธ(๋ฐฉ์กํต์ ๋ํ๊ต) ์ต๊ธ๋ก์์จ ๊ตญ๊ฐ๋ค์ ์ ๋ถํ๊ณ๊ธฐ์ค์ ๋น๊ต:์ด๊ฒฝ์ญ 2007 ๋ฐ์์ฃผ์ ์ ๋ถํ๊ณ(์ํ์กฐ์ธํต๋):๊น๊ฒฝํธ, ๊นํ, ์ด๋ณ์ฒ , ์ ์ค๋ ฌ 2007 ์ง๋ฐฉ์์น๋จ์ฒด์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ์ ๋ถํ๊ณ(์ ์์ฌ) ๋ฅผ ์ฐธ์กฐ ๋ฐ๋. 25
K I P A The Korea Institute of Public Administration 2. ์ ๋์ด์ ์ฑ๊ณผ ๋ฐ ํจ๊ณผ 26 ์ ๋์ํ ์ดํ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ ์ด์๊ฒฐ๊ณผ ๋ํ๋๋ ์ฑ๊ณผ ๋ฐ ํจ๊ณผ์ฑ์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ์์ง๊น์ง ๊ทธ๋ฆฌ ๋ง์ ํธ์ ์๋๋ ์ฃผ๋ก ๋ด์ง๋๋๋ ํธ์ฃผ ๋ฑ ์ ์ํ๋ ๊ตญ๊ฐ๋ค์ ์ฌ๋ก ๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ฑ๊ณผ๋ฅผ ๋ถ์ํ ๋ ผ๋ฌธ์ด ๋ฐํ๋๊ณ ์๊ณ (Warren & Barnes, 2003;Hassen, 2004;Torres, 2004;Hassen, 2008), ๊ตญ๋ด์์๋ ์ง๋ 2002๋ ์ ๊ตญ ์ต์ด๋ก ์ ๋ถ์์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๋ฅผ ๋์ ํ ๋ถ์ฒ์ ์ฌ๋ก๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ๋ถ์ํ ๋ ผ๋ฌธ๋ค์ด ์ผ ๋ถ ๋ฐํ๋๊ณ ์๋ค(์ํจ์, 2005;์กฐ์ฐ์ฃผ, 2005;์ ํฅ์ฒ , 2008;์์ฑ์ผ, 2008). ๋ณด๋ค ์ต๊ทผ์๋ OECD ๊ตญ๊ฐ๋ค์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ์ด์๊ณผ ์ ๋ถ๋ถ ์ฑ ๊ฐ์์์ ๊ด๊ณ๋ฅผ ์ฐ๊ตฌํ ๋ ผ๋ฌธ์ด ๋ฐํ๋ ๋ฐ ์๋ค(๋ฌธ๊ด๋ฏผ ์๋์, 2007). ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ์ด์์ฑ๊ณผ์ ํจ๊ณผ์ฑ์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ๋ ํน๋ณํ ๊ตฌ๋ถ์ ์ด ํผ์ฌ๋์ด ์ฐ๊ตฌ๋์ด์ง๊ณ ์๋ค. ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ํ๊ณ์ ๋ณด์ ์ ์ฉ์ฑ ๋ด์ง ํ์ฉ๋์ ๋ ํ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ๊ถ๊ทน์ ์ผ๋ก ํ๊ณ์ ๋ณด๊ฐ ์ ๋ถ์ง์ถ ๋ด์ง ์ ์ฑ ์ ์ด๋ป๊ฒ ๋ณํ์์ผฐ๋๊ฐ๋ฅผ ๋ถ์ํ๊ณ ์๋ค. ์ฆ, ํ๊ธ์ฃผ์ํ๊ณ์ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ ๊ฐ ์ ๋ณด์ ์ฉ์ฑ์ ๋น๊ตํ๊ฑฐ๋ ๋ฐ ์์ฃผ์ ํ๊ณ์ ๋ณด์ ํ์ฉ์ ๋, ๋ฐ์์ฃผ์ ํ๊ณ์ ๋ณด๊ฐ ์ ๋ถ์ง์ถ์ ๊ฐ์ ธ์จ ๋ณํ ๋ฑ์ ์ฐ๊ตฌ์ ์ด์ ์ ๋๊ณ ์๋ค(Warren & Barnes, 2003;Carlin, 2005;๋ฌธ๊ด๋ฏผ ์๋์, 2007). ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ๋ด์ง๋๋์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ๋์ ์ฑ๊ณผ๋ฅผ ์ฐ๊ตฌํ Warren & Barnes๊ฐ ์ ์ํ ๋ฐ์ ๋ฐ๋ฅด๋ฉด, ๋ด์ง๋๋์์๋ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ ์ ๋๋ฅผ ํตํด ๋์จ ์ ์ฑ ์ ๋ณด๋ก ์ผ๋ฐ ์๋ฏผ๋ค์ด ์ ๋ถ์ง์ถ์ ๋ณด๋ค ์ฒด๊ณ์ ์ผ๋ก ํ์ ํ๊ฒ ๋์ ๊ณ , ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ผ๋ก ์ ๋ถ ์ธ๋ ฅ์์ ๊ด๋ฆฌ์์ ์์ด์ ์๋นํ ์ฑ๊ณผ๋ฅผ ๊ฑฐ๋๋ ํํธ ์ ๋ถ ๊ณ ์ ๊ธฐ๋ฅ์ผ๋ก๋ถํฐ ๋ณต์ง์๋น์ค์ ๋ณด๊ฑด ๋ฐ ๊ต์ก๊ธฐ๋ฅ์ผ๋ก ์ ๋ถ์ง์ถ์ ์ด์ ํ๋ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๊ฐ์ ธ์๋ค๊ณ ํ๋ค(Warren & Barnes, 2003:37). ์ค์คํธ๋ ์ผ๋ฆฌ์์ ์์ด์๋ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๋ฅผ ์ด์ํ ์ดํ ์ ๋ถ์ ์ฐ์ง์ถ์ ์์ด์ ๋ณํ๊ฐ ํ์ธ๋๊ณ ์๋ค. ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก 1998๋ ๋น์ ์๋์ ์ผ๋ก ๋ฎ์ ๋น์ค์ ๋ณด์ด๋ ๊ต์ก์ง์ถ(16.50%)์ด 2001๋ ์๋ 25% ์ด์ ์ฆ๊ฐํ์๊ณ , ๋ฐ๋ฉด ์ ๋ถ์ธ ๋ ฅ ๋ฉด์์๋ 1999๋ ๋๋ฅผ ์ ์ธํ๊ณ ๋ ์ง์์ ์ผ๋ก ๊ฐ์ํ์ฌ 2001๋ ์๋ ๊ฐ์ฅ ๋ฎ์ ์ ์ค์ ๋ณด์ด๊ณ ์๋ ๊ฒ์ ํ์ธํ ์ ์๋ค(Carlin, 2005).
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก <ํ 2-4> ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ๋์ ์ดํ ์์ฐ๋ณํ : ์ค์คํธ๋ ์ผ๋ฆฌ์ ๋น ํ ๋ฆฌ์์ฃผ (๋จ์:%) ๊ตฌ ๋ถ 1998 1999 2000 2001 ๊ต์ก 16.50 18.48 19.95 20.70 ์ธ๋ ฅ 9.50 11.60 9.60 8.50 ํ๊ฒฝ 25.08 20.14 7.80 8.60 ์ฌ๋ฒ 19.14 31.69 16.91 17.03 ์ฌํ๊ธฐ๋ฐ์์ค 51.73 22.18 54.65 38.10 ์ง์ญ๋ฐ์ 52.51 71.60 44.89 57.24 ๋ด๊ฐ์ด์ 11.93 25.18 26.49 11.49 * Carsin(2005). p. 322. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ ๋ถ์์์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ์ฑ๊ณผ๋ ๊ทธ ํจ๊ณผ์ฑ์ ๋ํด ์ค์ง์ ๋ถ์์ด ์์ง๊น์ง๋ ์ด๋ฃจ์ด์ง์ง ์๊ณ ์๋ ์ค์ ์ด๋ค. ๋ค๋ง ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต ์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋ ๋์ ๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ํจ๊ณผ๋ก์ ์ ๋ถ๋ถ์ฑ ๊ฐ์๋ฅผ ์ ์ํ๊ณ ์ด๋ค ๊ฐ์ ๊ด ๋ จ์ฑ์ ๊ตญ๊ฐ๋น๊ตํ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ๋ฌธ๊ด๋ฏผ ์๋์(2007)์ ์ํด ์ด๋ฃจ์ด์ก๋ค. ๋ฌธ๊ด๋ฏผ ์๋์ (2007:46)์ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ์ด์๊ณผ ์ ๋ถ๋ถ์ฑ ๊ฐ์์์ ๊ด๊ณ๋ฅผ OECD ๊ตญ๊ฐ๋ค์ ๋์์ผ๋ก ๋ถ์ํ์๋๋ฐ ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ณด๋ฉด, ํด๋น๊ตญ๊ฐ์ ์ง๊ถ์ ๋น์ ์ด๋ ์ ์ฑํฅ์ด๋ ์ ๊ฑฐ์ฃผ๊ธฐ์ ๊ฐ์ ์ ์น ์ ๋์ ๋ณ์์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ฅ๋ฅ , ๊ฒฝ์ ๊ฐ๋ฐฉ๋, ์ค์ ๋ฅ ๋ฐ ์ธ๊ตฌ๊ท๋ชจ์ ๊ฐ์ ์ฌํ๊ฒฝ์ ์ ๋ณ์ ๋ฑ์ ๋ชจ๋ ๊ณ ๋ คํ ์ํฉํ์์ ์์ ๊ฐ์ ๋์ฒด๋ก ์ ์๋ฏธํ ์์ ์ํฅ๋ ฅ์ ๋ณด์ด๊ณ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋๊ณ ์๋ค. ์ฆ, ๋ฐ์์ฃผ์ ์์ฐํ๊ณ ์ ๋๊ฐ ๋์ ๋ ๊ฒฝ์ฐ ์ค์์ ๋ถ์ ๋ถ์ฑ๋น์จ์ ๋์ฒด๋ก ๊ฐ์ํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋๊ณ ์๋ค. ํํธ, ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๋ฅผ ํฌํจํ ์ ๋ถ๊ฐํ์ ์ข ํฉ์ ์ธ ๋ชจ๋ธ์ ์ ์ํ๊ณ ๊ฐ ๋จ๊ณ๋ณ ์ํฅ์์ธ์ ์ ์ํ Ouda(2004, 2008)์ ์ฐ๊ตฌ๋ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ๋์ ๋ฐ ์งํ, ์ฑ๊ณผ ๋ฐ ํจ๊ณผ์ ์ด๋ฅด๊ธฐ๊น์ง ์ ๊ณผ์ ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ํฅ๋ณ์๋ค์ ์ ์ํ๊ณ ์๋ค. ํนํ, ๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ฑ์ ์ธก์ ํ๋ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก์ ๊ฒฝ์ ์ฑ(Economy), ํจ์จ์ฑ(Efficiency), ํจ๊ณผ์ฑ(Effectiveness) ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ณตํ์ฑ(Equity)์ 4E๋ก ์ ์ํ๊ณ ์๋ค. 27
K I P A The Korea Institute of Public Administration <๊ทธ๋ฆผ 2-1> Ouda(2008)์ ์ ๋ถ๊ฐํ๋ชจ๋ธ ์๊ทน ์ฌ์ ๋ฌธ์ ์ฌ์ ์ค์บ๋ค ๋ถํจ ๊ฒฝ์ ์๊ธฐ ๋ณํ์งํฅ ์๋ฆฌํธ์ธ์ (์ ๋ถ๊ฐํ์งํฅ์ฑ) ๊ฐํ๊ฒฐ์ ์๋ฆฌํธ์ธ์ (์ ๋ถ๊ฐํ์คํ๊ฐ๋ฅ์ฑ) ๊ฐํ์ ๋ด์ฉ ๋ฏผ์ํ / ๊ด๋ฆฌ๊ฐํ ์ฌ์ ๊ฐํ / ๊ฐ๋ณ์นํฐ๊ฐํ ๊ฐํ์งํ:์ฑ๊ณต์์ธ ํ ๋ ์ ์น๋ฐ๊ด๋ฃ์ ์ง์ง / ์์ฌ์ํต / ๊ฐํ๋น์ฉ / ๋ณํ์์ง ์๋ฌธ๊ณผ ์กฐ์ / ์ ๋ฌธ์ ํ๋ฌธ์ ์ง์ง / ์ ๋ณดํต์ ๊ธฐ์ / ๊ตญ์ ์ฌ์ ์ง์ ๊ฐํ์ฑ๊ณต ๊ฒฐ๊ณผ:๊ฒฝ์ ์ฑ, ๋ฅ๋ฅ ์ฑ, ํจ๊ณผ์ฑ, ๊ณตํ์ฑ(4E) ๋ฌ์ฑ ์๋ฃ:Ouda(2008). p.112. ์ 3 ์ ๋ถ์์ ํ 28 ์ด์์ ์ ํ์ฐ๊ตฌ ๊ฒํ ๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ <๊ทธ๋ฆผ 2-2>์ ๊ฐ์ ๋ถ์ํ์ ๋์ถํ ์๋ค. ๋ถ์ํ์ ํฌ๊ฒ 3๊ฐ์ง ์ฆ, ์ํฅ์์ธ์ฐจ์, ์ ๋์ฑ๊ณผ์ฐจ์, ์ ๋ํจ๊ณผ์ฐจ์์ผ๋ก ๊ตฌ ๋ถ๋๋ค. ์ฐ์ ์ํฅ์์ธ์ฐจ์์์๋ ํ๊ฒฝ์์ธ๊ณผ ์งํ์์ธ์ ๊ตฌ๋ถํ๊ณ , ์ ๋์ฑ๊ณผ ์ฐจ
KIPA ์ฐ๊ตฌ๋ณด๊ณ ์ 09-23 ์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ํจ๊ณผ์ ์ถ์ง๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ:์์ฐํ๊ณ์ ๋๊ฐํ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์์์๋ ํ๊ณ์ ๋ณด์ ์ ์ฉ์ฑ์ ๋ค๋ฃจ๊ณ ์ ํ๋ค. ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก ์ ๋ํจ๊ณผ ์ฐจ์์์๋ ๋ฐ ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋๊ฐ ์ถ๊ตฌํ๋ ๊ถ๊ทน์ ์ธ ํจ๊ณผ์ธก๋ฉด์ด๋ผ๊ณ ํ ์ ์๋ ์ฌ์ ๊ฑด ์ ์ฑ ๋ฐ ์์ฐํจ์จ์ฑ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ธก์ ํ์ฌ ๊ฐ ์ฐจ์๋ณ ์ธ๊ณผ๊ด๊ณ๋ฅผ ๋ถ์ํด๋ณด๊ณ ์ ํ๋ค. ๊ฐ ์ฐจ์๋ณ๋ก ๋ณด๋ค ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ์ดํด๋ณด๋ฉด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค. 1. ์ํฅ์์ธ์ฐจ์:ํ๊ฒฝ์์ธ๊ณผ ์งํ์์ธ ์ํฅ์์ธ์ฐจ์์์๋ ํ๊ฒฝ์์ธ๊ณผ ์งํ์์ธ์ผ๋ก ๊ตฌ๋ถํ๋ค. ์ฐ์ , ํ๊ฒฝ์์ธ์ ์์ด ์๋ ์ด 5๊ฐ ๋ณ์ ์ฆ, ์ ์น์ ๋ณ์, ์ ๋์ ๋ณ์, ์ธ์ ๋ณ์, ์กฐ์ง์ ๋ณ์๋ก ๊ตฌ๋ถํ๊ณ ๊ฐ๊ฐ์ ๋ํด ๊ตฌ์ฒด์ ์ธ ํญ๋ชฉ๋ค์ ์ธก์ ํ๊ณ ์ ํ๋ค. ๋ณด๋ค ๊ตฌ์ฒด์ ์ผ๋ก ์ ์น์ ๋ณ์๋ก ๋ ๋ฐ์์ฃผ์ ๋ณต์๋ถ๊ธฐ ํ๊ณ์ ๋์ ๋ํ ์ธ์ง๋, ๊ธฐ๊ด์ฅ์ ๊ด์ฌ๋ ๋ฑ์ ์ธก์ ํ๋ฉฐ, ์ ๋์ ๋ณ์์์๋ ๋ฒ์ ํ์ ๋ํ ์ธ์, ์ธ์ ์ธก๋ฉด์์๋ ์ฌ์ ๊ต์ก์ ๋ํ ์ธ์, ์ ๋ฌธ ์ธ๋ ฅ ํ๋ณด, ์กฐ์ง์ ๋ณ์๋ก์๋ ์ ๋ด์กฐ์ง ํ์์ฑ์ ๋ํด ์ธ์์ ์กฐ์ฌํ๊ณ ์ ํ๋ค. ๋ค ๋ง, ์ ํ์ฐ๊ตฌ์์ ๊ฐ์ฅ ์ฐ์ ์ ์ผ๋ก ์ ์๋ ๋ฐ ์๋ ํ๊ฒฝ์์ธ์ผ๋ก์ ๊ฒฝ์ ์ ์ธก๋ฉด ์ ์ธ์ธ ์ฌ์ ์๊ธฐ๋ ๊ฒฝ์ ์๊ธฐ, ๊ตญ์ ์ ์ธก๋ฉด์์์ ๊ตญ์ ์ ์์ฒญ์ด๋ ์ง์ง์ ๊ฒฝ์ฐ, ๋ณธ ์กฐ ์ฌ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ๊ตญ๋ด์กฐ์ฌ๋ก ๊ตญํ๋ ์ํฉ์์ ์กฐ์ฌ๋์ ์์น๋จ์ฒด๋ ์ค์๋ถ์ฒ์ ๊ฒฝ์ฐ ์์ด ํ ๋ณ๋์ ๋ณด์ด๊ธฐ๋ณด๋ค๋ ๋์ผํ ์์ค์ ๋ณด์ผ ๊ฒ์ด๋ผ๋ ์ธก๋ฉด์์ ๋ถ์ํ์์๋ ์ ์ธ ํ๋๋ก ํ์๋ค. ๋ค์์ผ๋ก ์งํ๊ณผ์ ์์ธ์ ์์ด์๋ ์ด 5๊ฐ์ ๋ณ์๋ก ๊ตฌ์ฑํ์๋ค. ์ฐ์ , ์งํ๋ฐฉ์ ๊ณผ ๊ด๋ จํด์๋ ์ค๋น๊ธฐ๊ฐ์, ์ ๋ถ ๊ฐ ํ์กฐ ๋ณ์์์๋ ์ ๋ถ๋ถ์ฒ ๊ฐ ํ์กฐ์ ๋ถ์ ๊ฐ ํ์กฐ์ ๋๋ฅผ, ์ธ์ ์ธก๋ฉด์์๋ ๋ด๋น์์ ์ ๋ฌธ์ฑํ๋ณด, ์ธ๋ถ ์ ๋ฌธ์ธ๋ ฅ ํ์ฉ์ฌ๋ถ, ์ ๋์ธก ๋ฉด์์๋ ๊ธฐ์กด์ ๋์์ ์ฐ๊ณ์ฑ์ฌ๋ถ๋ฅผ ์กฐ์ฌํ๊ณ ์ ํ๋ค. 2. ์ ๋์ฑ๊ณผ์ฐจ์๊ณผ ์ ๋ํจ๊ณผ์ฐจ์ ์ ๋์ฑ๊ณผ์ ์์ด์๋ ํ๊ณ์ ๋ณด์ ์ ์ฉ์ฑ์ ๋ณ์๋ก ํ์ฌ ์ฌ์ ์ํ์ ์ฌ์ ์ด์ํ ํฉ ํญ๋ชฉ์ ์กฐ์ฌํ๊ณ ์ ํ๋ค. ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก ์ ๋ํจ๊ณผ์ฐจ์์ ์์ด์๋ ์ฌ์ ๊ฑด์ ์ฑ ๋ฐ ์์ฐํจ์จ์ฑ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ธก์ ํ์ฌ ๊ฐ ์ฐจ์๋ณ ์ธ๊ณผ๊ด๊ณ๋ฅผ ๋ถ์ํด๋ณด๊ณ ์ ํ๋ค. 29
K I P A The Korea Institute of Public Administration 3. ์ ์ฑ ์ ๋์๋ฐฉ์ ์ด์์ 3๊ฐ์ง ์ฐจ์ ๋ถ์๊ณผ ํจ๊ป ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก ์ ์ฑ ์ ๋์๋ฐฉ์์ผ๋ก์ ๋ฒ์ ์ ๋์ ์ ๋น, ๊ฐ์ธ์ญ๋๊ฐํ, ํ๊ณ์ ๋ณด ๋ฐ ์ ๋์ ํ์ฉ๋ ์ ๊ณ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ ๋ถํ๊ณ ๊ฑฐ๋ฒ๋์ค ํ๋ฆฝ ๋ณ์๋ฅผ ์ ์ํ๊ณ ์ด๋ค ๊ฐ์ ์ฐ์ ์์ ๋ถ์์ ํตํด ์ ์ฑ ๋์์ ์ ์ํด๋ณด๊ณ ์ ํ๋ค. <๊ทธ๋ฆผ 2-2> ๋ถ์ํ 30
์ 3 ์ฅ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํํํฉ ์ 1์ ์ฃผ์์ ์ง๊ตญ์ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํํํฉ ์ 2์ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํํํฉ
K I P A The Korea Institute of Public Administration ์ 3์ฅ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํํํฉ ์ 1 ์ ์ฃผ์์ ์ง๊ตญ์ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํํํฉ 1. ๊ฐ ๊ด 32 ์ต๊ทผ์ ์ ๋ถ์์ฐ ๋ฐ ํ๊ณ์ ๋ ๊ฐํ์ ๊ณต๊ณต๋ถ๋ฌธ ๊ฐํ๊ณผ ๊ทธ ๋งฅ๋ฝ์ ๊ฐ์ดํ๋ฉด์ ํน ํ ์ ๊ณต๊ณต๊ด๋ฆฌ(NPM:New Public Management)์ ์ด๋ก ์ ๊ทผ๊ฑฐ๋ฅผ ๋๊ณ ์๋ค. ์ด๋ ๊ณต ๊ณต๋ถ๋ฌธ ์ด์์ ์์ด์ ์ฑ๊ณผ(๊ฒฐ๊ณผ)์ ๊ณ ๊ฐ๋ง์กฑ์ ์ค์ํ๊ณ ์์ฅ์๋ฆฌ์ ์ํ ๊ฒฝ์๊ณผ ํจ์จ์ ์ ์ฉํ๋ ๋ฑ ๊ธฐ์กด์ ํ์ ์ด์ ๋ฐฉ์๊ณผ๋ ๋ค๋ฅธ ํจ๋ฌ๋ค์์ ๋ณํ๋ฅผ ๋ฐ์ํ๊ณ ์๋ค. ๋ณํ ์ด์ ์ ์ ๋ถํ๊ณ์ ๋ง์ถ๋ฉด, ๊ทธ ๋์ ์ ๋ถ๋ถ๋ฌธ์ ํ๊ณ์ฒ๋ฆฌ๋ ๋ฒ๋ น๊ณผ ์์ฐ๊ธฐ ์ค ์ค์ ๋ฑ์ด ์ค์๋์ด ์์ผ๋, ์ต๊ทผ์๋ ํ์ ์ด์์ ๋ํ ๊ณผํ์ ๋ณด๊ณ ์ ๊ณต๊ณต์ฑ ์ ์ฑ ํ๋ณด ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์์ฐ ํจ์จ๊ณผ ์ฌ์ ์ฑ๊ณผ ๊ด๋ฆฌ ๋ฑ์ด ์ฃผ์ํ ๊ด์ฌ์ฌ๋ก ๋์๋ค. 1990๋ ๋ ์ดํ ์ถ์ง๋์ด ์จ ์ ๋ถํ๊ณ ๊ฐํ์ฌ๋ก๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด, <ํ 3-1>์์ ๋ณด๋ฏ์ด ๊ฐ ๊ตญ๊ฐ๋ณ๋ก ์์ดํ ํ๊ณ๊ธฐ์ค๊ณผ ํน์ฑ์ ๋ณด์ด๋ฉฐ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ์ ๋์ ์๊ธฐ, ํ๊ณ๊ธฐ ์ค์ ์ ์ ๊ธฐ๊ตฌ ๋ฑ๋ ๋ค์ํจ์ ์ ์ ์๋ค. ์ฃผ์๊ตญ์ ๋ฐ์์ฃผ์ํ๊ณ ๋์ ์ ์์ปจ๋ ๋ด์ง๋๋ ๋ฑ ์ผ๋ถ ๊ตญ๊ฐ๋ฅผ ์ ์ธํ๋ฉด ์ ์ง ์ ๋จ๊ณ์ ๋์ ์ ์ถ์งํ๊ณ ์๋ค. ์ฆ, ์ ๋ถํ๊ณ์ ๊ธฐ๋ณธ๋ชจ๋ธ์ ์๋ฆฝํ ํ ์๋ฒ๊ธฐ๊ด์ ์ง์ ํ์ฌ ์ํ์ด์(pilot project) ๊ณผ์ ์ ๊ฑฐ์น ๋ค์, ๊ฐ ๊ตญ๊ฐ์ ์์ฐ/ํ๊ณ ๋ฑ ์ฌ์ ํ ๊ฒฝ์ ํน์ฑ์ ์ถฉ๋ถํ ๊ฒํ ํ์ฌ ๋์ ํ๋น์ฑ๊ณผ ํ์ค์ ์ฉ์ฑ์ ๊ฒํ ํ ํ์ ์ํํ๊ณ ์๋ค.