[0703] 몽골 3차.indd

Transcription

1 Ⅲ 인류유전학 연구

2 АНТРОПОЛОГИ, ГЕНЕТИКИЙН СУДАЛГАА

3 몽골의 문화유산 Ⅲ Монголын соёлын өвийн судалгаа Ⅲ 중앙아시아와 동아시아는 서쪽으로 우랄산맥(Ural Mountains)에서 동쪽으로 태평양과 베링해협(Bering Strait)에 이르고 남 쪽으로 히말라야 산맥(Himalayan Mountains)과 남중국으로 둘러 쌓여 있다. 광범위한 지역에 걸쳐 있는 만큼 다양한 자연환경 과 특수성을 띄고 있으나 역사와 문화적인 공동체로서의 동질성이 발견되기도 한다. 특히 몽골과 그 지역의 역사는 아시아뿐만 아니라 유럽의 국가와 민족 형성에 직간접적인 영향을 끼쳐온 만큼 인접 국가들에 의해 항상 주목 받아왔으며, 오늘날 프랑스, 독일, 미국, 일본 등 주요 국가와 고고학 분야에 있어 활발한 공동 연구가 진행되고 있다. 몽골은 지리적으로 중국, 러시아, 카자흐스탄과 인접해 있다. 몽골어는 투르크, 퉁구스어와 함께 대표적인 알타이 어족에 속 한다. 몽골에는 최소 20여개 이상의 토착 부족이 있는 것으로 알려져 있으며, 이 가운데 몽골 중앙 및 동부지역에 널리 퍼져 있 는 할하(Khalkha)족이 현대 몽골 국민의 약 75%를 차지하고 있다. 고대 몽골 민족은 유럽과 아시아 지역 국가의 고고, 역사학 연구에서 자주 거론되고 있는데 이는 그들의 역동적인 활동 범위와 영향력을 간접적으로 보여주는 것이라 할 수 있다. 이처럼 몽골 민족의 역사는 유라시아의 국가와 민족 형성 과정에 있어서 중요 한 위치로 조명되고 있음에도 불구하고 기록으로 보존된 유산이 드물고 실체가 모호한 경우가 적지 않아 상대적으로 학술적 성과 가 많지 않은 실정이다. 오늘날 몽골 과학아카데미 고고학연구소는 대한민국을 포함해 미국, 유럽, 아시아 등 10개 국가와 고고 학, 보존과학, 박물관학 등 다양한 분야에 걸쳐 국제적인 공동 연구를 활발히 펼치고 있으며, 의미 있는 학술적 성과가 기대되고 있다. 대한민국 국립문화재연구소와 몽골과학아카데미 고고학연구소는 2008년에 체결한 문화유산연구 교류협력약정 에 의거하여 2009년부터 2011년까지 문화유산의 연구 및 보존 공동프로젝트 를 수행하였다. 이 일환으로 국립문화재연구소 보존과학연구 실과 몽골 고고학연구소는 지난 3년 동안 몽골 전역을 대상으로 인류유전학 공동 조사를 실시하였다. 이 조사는 현대 몽골 민족 의 계통유전학적 연구를 위해 몽골 전역에 거주하고 있는 토착 집단의 DNA연구용 자료를 직접 확보하기 위하여 진행되었다. 본 고에서는 2011년에 진행된 몽골 중부 지역의 인류유전학 조사 결과를 수록하였다. 2011년 몽골 중부지역 인류유전학 조사를 위한 한국-몽골 공동조사단 Монгол-Солонгосын хамтарсан антропологи генетикийн судалгааны баг он

4 Төв Ази болон Зүүн Ази нь баруун тийш Уралын нуруунаас зүүн тийш Номхон далай болон Бэрингийн хоолой хүрч урагшаа Гималайн нуруу болон өмнөд Хятадын нутгаар хүрээлэдсэн байдаг. Ийнхүү асар өргөн уудам газар нутгийг хамрахын зэрэгцээ байгаль орчны янз байдал, онцлогийг илтгэдэг боловч түүх соёлын хувьд адил төстэй нийтлэг шинж тэмдгүүд илэрдэг. Ялангуяа Монгол улс болон тус бүс нутгийн түүх нь Ази тив төдийгүй Европын улс орон болон үндэстэн үүсэн бүрэлдэхэд шууд ба шууд бусаар нөлөө үзүүлж ирсэн, тэр хэмжээгээрээ хөрш зэргэлдээ улс орнуудынхаа анхаарлыг ямагт татаж ирсэн бөгөөд өнөөдөр Франц, Герман, Америк, Япон зэрэг голлох улс орон археологийн салбарт хамтарсан судалгааны ажлыг эрчимтэй явуулж байна. Монгол улс нь газарзүйн Орос, Хятад, Казакстан улсуудтай хөрш зэргэлдээ оршдог. Монгол хэл бол Түрэг, Түнгэс хэлний хамт Алтай язгуурын хэлэнд багтана. Монгол улсад багаар бодоход 20 гаруй уугуул ястан байдаг бөгөөд тэр дунд Монгол улсын төвийн болон зүүн бүс нутгуудад өргөн тархан суурьшсан Халх үндэстэн бол өнөөгийн Монголын хүн амийн 75 орчим хувийг эзэлж байна. Эртний Монгол үндэстэн нь Европ болон Азийн улс орнуудын археологи, түүхийн судалгааны явцад байнга асуудал болон дэвшигдэж байдаг бөгөөд энэ нь тэдний үйл ажиллагааны цар хүрээ болон нөлөөллийг шууд бусаар харуулж байна гэж хэлж болно. Үүний нэгэн адил Монгол үндэстний түүх нь Евразийн улс орнууд төдийгүй үндэстэн үүсэн бүрэлдэх явцад чухал байр суурь эзэлдэг бөгөөд тэмдэглэгдэн үлдсэн өв дурсгал ховор, тодорхой бус байх тохиолдол цөөнгүй учир эрдэм шинжилгээний ололт амжилт харьцангуй бага байдаг. Өнөөдөр Монголын Шинжлэх Ухааны Академийн Археологийн хүрээлэн БНСУ-ыг оролцуулан Америк, Европ, Ази зэрэг 10 гаруй улстай археологи, сэргээн засварлалт, музей судлал зэрэг салбарт олон улсын хамтын судалгааг эрчимтэй явуулсаар эрдэм шинжилгээний ач холбогдолтой ололт амжилт гарна хэмээн найдаж байна. БНСУ-ын Соёлын Өвийн Судалгааны Үндэсний хүрээлэн болон Монголын Шинжлэх Ухааны Академийн Археологийн хүрээлэн нь 2008 онд байгуулсан Соёлын өвийн судалгаа, харилцаа, хамтын ажиллагааны гэрээ нд үндэслэн 2009 оноос 2011 он хүртэл Соёлын өвийг судалж хамгаалах тухай хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байна. Энэ төслийн хүрээнд Соёлын Өвийн Судалгааны Үндэсний хүрээлэн болон Монголын Шинжлэх Ухааны Академийн Археологийн хүрээлэн нь өнгөрсөн 3 жилийн турш Монголын газар нутаг дээр антропологийн генетикийн хамтарсан судалгааг хэрэгжүүлсэн. Энэхүү судалгаа нь орчин үеийн Монгол үндэстний удмын генетикийн судалгаанд шаардлагатай DNA-ийн шинжилгээний дээжийг монгол орны уугуул оршин суугчдаас авч баталгаажуулах зорилготойгоор явагдсан болно. Тус тайланд 2011 онд хийж гүйцэтгэсэн антропологи, генетикийн хамтарсан судалгааны үр дүнг оруулав. 몽골 중부 현지조사 지역 Хээрийн судалгаа явуулсан нутаг

5 몽골의 문화유산 Ⅲ Монголын соёлын өвийн судалгаа Ⅲ 1. 몽골 중부 현대인의 인류유전학 조사 1) 조사 지역 현황 터우 아이막(Tuv aimag)은 몽골의 21개 아이막 중 하나이며 수도인 울란바타르가 아이막의 중심에 위치하고 있다. 아이막 의 서쪽으로는 힌티산(Khentii mountains)이 있으며 남쪽과 동쪽은 초원지대이고, 주요 수원지는 툴강(Tuul river)이다. 아이 막의 총 면적은 74,042km2, 인구는 2008년을 기준으로 약 89,000명이며 중심도시는 준모드(Zuunmod) 이다. 터우 아이막을 구 성하고 있는 민족의 약 94%는 할하(Khalkha)족이며, 그 외에도 카자크(Kazakhs)족과 부랴트(Buryat)족이 소수를 차지하고 있 다. 세르겔렝 솜(Sergelen sum)은 시의 중심도시인 준모드가 솜의 중앙에 위치하고 있으며 인구는 약 1,880명이다. 바양언줄 솜 (Bayan-Önjüül sum)은 터우 아이막 내 남쪽에 위치하고 있으며 둔드고비 아이막(Dundgobi aimag)의 경계와 맞닿아있다. 인구 는 2007년을 기준으로 2,560명이다. 둔드고비 아이막은 울란바타르로부터 245km 떨어진 곳에 위치하고 있으며 총 면적은 74,690km2, 인구는 약 48,000명이다. 행 정구역상 15개의 솜으로 나누어지며 아이막의 중심도시는 만달고비(Mandalgobi)이다. 델게르 촉트 솜(Delgertsogt sum)은 둔 드고비 아이막 북부에 위치하고 있으며 아다차크 솜(Adaatsag sum)과 생차강 솜(Saintsagaan sum)과 경계를 같이한다. 면적 은 6,209km2이며 인구는 2,530명이다. 아다차크 솜은 둔드고비 아이막 북서부에 위치하고 있으며 면적이 3,309km2, 인구는 약 3,240명이다. 생차강 솜은 둔드고비 아이막 중심에 위치하고 있으며 아이막의 중심지인 만달고비가 있다. 면적은 3,406km2이고 인구는 약 13,700명이다. 홀드 솜(Khuld sum)은 둔드고비 아이막 남서쪽에 위치하고 있으며 면적이 6,070km2이고 인구는 약 2,460명이다. 어워르항가이 아이막(Uvurhangai aimag)은 울란바타르에서 서쪽으로 360km 떨어진 곳에 있으며 북측으로는 아르한가이, 볼 간, 터우 아이막, 우측으로는 둔드고비 아이막, 남측으로는 움느고비 아이막과 접경하고 있다. 총 면적은 63,500km2이며 인구는 약 99,500명이다. 어워르항가이 아이막은 행정구역상 18개의 솜으로 이루어졌으며 아이막의 중심 소재지는 아르와이헤르이다. 몽골의 중심점(북위 46.52도, 동경 도, 해발 1,690m)이 어워르항가이 아이막 부르드 솜 우부르후슈트에 위치하고 있다. 또한 몽골의 옛 수도인 하르호린(Kharkhorin)이 위치하고 있다. 하르호린은 9세기 위구르 시대에 세워진 것으로 추정되며 1220년 부터 칭기스칸, 어거데이칸, 구육칸, 멍흐한이 거주하였으며 14세기에 명나라의 침략으로 도시가 파괴되었다. 하르호린은 현재 어워르항가이 아이막의 행정 구역 중 하나이다. 어워르항가이 아이막 내 조사지역인 부르드 솜(Bürd sum)은 어워르항가이 아이 막 북동쪽에 위치하고 있으며 터우 아이막의 경계와 맞닿는 곳으로 총 인구는 약 3,140명이다. 2) 표본 대상자 설정 이번 조사 지역은 현지 조사 일정과 지역적 특성 등을 고려하여 솜 단위로 7 곳이 선정되었다. 인류유전학 연구 대상자는 가계 내에서 중복되는 모계, 부계 계통형을 고려하여 최대한 효율적으로 표본을 추출하였다. DNA 시료는 본인이 자발적으로 동의한 경우에 한하여 채취가 이루어졌다. 미성년자는 의사 표현이 가능한 경우 본인과 부모가 동의했을 시 채취하였으며, 의사 표현이 불가능한 미성년자는 부모의 동의 하에 채취하였다. DNA 시료를 채취 과정에서 생길 수 있는 현지인의 거부감을 최소화하기 위 해 몽골 연구소 연구원과 전문 통역사가 연구 대상자에게 DNA 연구의 목적과 시료 채취 방법을 충분히 설명하였다. 조사 과정은 상호 인사 및 소개, 방문 목적 설명, 기본 인적 사항 및 가계 조사, DNA 시료 채취, 기념품 전달, 기념촬영 순으로 진행되었다. 특히 연구의 정확성을 위하여 나이, 성별, 가족관계 등 기본 인적 사항을 세부적으로 조사하였다.

6 Монголын төвийн бүс нутгийн орчин үеийн хүмүүсийн антропологи, генетикийн судалгаа 1) Судалгаа явагдсан газар нутаг Төв аймаг бол монголын 21 аймгийн нэг бөгөөд улсын нийслэл Улаанбаатар нь Төв аймгийн төв хэсэгт байрладаг. Баруун талаар нь Хэнтийн их сарьдгууд сүндэрлэн, өмнө болон зүүн зүгээрээ хээр тал бөгөөд усны их ундрага нь Туул гол юм. Аймгийн төв нь Зуун мод, нийт газар нутгийн хэмжээ нь 74,042км 2, 2008 оны байдлаар ойролцоогоор 89,000 хүн амтай. Төв аймгийн хүн амын 94%г Халх үндэстэн эзлэх бөгөөд үлдсэн хувийг нь Казак, Буриад гэх мэт үндэстнүүд эзэлдэг. Сэрэглэн сум нь нийслэл Улаанбаатрын урд хэсэгт байрлах ба аймгийн төв болох Зуун мод хот нь Сэлэнгэ сумын нутаг дэвсгэрт багтах ба ойролцоогоор 1,880 хүн амтай. Баян өнжүүл сум нь газар зүйн байрлалаар Төв аймгийн урд зүгт байрлаж Дундговь аймгийн нутагтай хиллэн оршдог оны байдлаар 2,560 хүн амтай гэж бүртгэгдсэн. Дундговь аймаг нь нийслэл Улаанбаатраас 245км т орших бөгөөд газар нутгийн хэмжээ нь 74,690км 2, хүн ам нь 48,000д хүрдэг. Засаг захиргааны нэгжийн хувьд 15 сумаас бүрддэг. Аймгийн төв нь Мандалговь. Дэлгэрцогт сум нь Дундговь аймгийн хойд хэсэгт байрлах ба Адаацаг сум болон Сайнцагаан сумын нутагтай хил залгаа оршдог. Хүн ам нь нийт 2,530, газар нутгийн хэмжээ нь 6,209км 2. Адаацаг сум нь Дундговь аймгийн баруун хойд хэсэгт байрлах ба газар нутгийн хэмжээ нь 3,309км 2, нийт 3,240 хүн амтай. Сайнцагаан сум нь Дундговь аймгийн төв хэсэгт байрлах ба аймшийн төв Мандалговь нь тус сумын нутаг дэвсгэр дээр оршино. Газар нутгийн хэмжээ нь 3,406км 2, ойролцоогоор 13,700 хүн амтай. Хулд сум нь Дундговь аймгийн баруун өмнө хэсэгт байрлах ба газар нутгийн хэмжээ нь 6,070км 2, нийт 2,460хүн амтай. Өвөрхангай аймаг нь нийслэл Улаанбаатраас 360км т орших бөгөөд хойд хэсгээрээ Архангай, Булган, Төв аймагтай баруун талаараа Дундговь, өмнө хэсгээрээ Өмнөговь аймгийн нутагтай хил залган оршдог. Нийт газар нутгийн хэмжээ нь 63,500км 2, ойролцоогоор 99,500 хүн амтай. Засаг захиргааны нэгжийн хувьд 18 сумаас бүрддэг. Аймгийн төв нь Арвайхээр. Монгол улсын төв цэг (Умард өргөрөгийн 46.52градус, Зүүн өргөрөгийн градус, Далайн түвшнээс дээш 1,690м) нь Өвөрхангай аймаг Бүрд сумын нутаг Өвөрхошуутад байдаг. Мөн Монголын эртний хот болох Хархорин байрладаг. Хархоринг 9-р зуун Уйгарын үед байгуулсан гэж таамгалдаг бөгөөд 1,220 оноос эхлэн Чингис хаан, Өгөөдэй хаан, Гүеэг хаан, Мөнх хаан зэрэг их хаадууд эзэн сууж байсан. Харин 14р зуунд Манжийн эрхшээлд орход хот ихээхэн сүйдсэн. Хархорин нь одоо цагт Өвөрхангай аймгийн засаг захиргааны нэгэн нэгж юм. Өвөрхангай аймгаас судалгаа авсан сум болох Бүрд сум нь Өвөрхангай аймгийн зүүн хойд зүгт байрлах ба Төв аймгийн нутагтай хил залгаа оршдог. Ойролцоогоор 3,140хүн амтай. 2) Шинжилгээнд хамрагдах хүмүүсийг сонгох Энэ удаагийн судалгаа явуулах газар нь хээрийн судалгааны хөтөлбөр, цаг хугацаа орон нутгийн онцлог зэрэг зүйлсийг харгалзан үзэж 7 сумын нутаг дэвсгэрт судалгаа явуулсан. Антропологи, генетикийн судалгааны обьектоор угсаатны зүйн судалгаанд хамрагдсан айл өрхийг голлон сонгосон. Тиймээс давхцаж байгаа эхийн тал болон эцгийн талыг харгалзан үзэж аль болох сайн үд дүн үзүүлэх талыг нь шинжилгээнд хамруулсан. DNA-ийн шинжилгээний дээж авхийн тулд шинжилгээнд хамрагдсан хүмүүсд судалгааны зорилгийг монголын талын мэргэжилтэн болон мэргэжлийн орчуулагчийн тусламжтай тайлбарлан өгсний дараа сайн дураараа зөвшөөрсөн тохиолдолд нь DNA-ийн шинжилгээний дээж авсан болно. Өөрийн санаа бодлыг илэрхийлэх чадамжтай ч насанд хүрээгүй хүүхдүүддийн хувьд өөрийнх нь болон эцэг эхийн зөвшөөрлийг авсан тохиолдолд сорилын дээж авсан бөгөөд өөрийн санаа бодлоо илэрхийлэх чадамжгүй бага насны хүүхдийн хувьд тэдний эцэг эхийн зөвшөөрлийн дагуу сорилтын дээж авсан. Судалгааны явцыг тухайд нутгийн хүмүүстэй уулзан танилцах, бэлэг дурсгалын зүйл өгөх, судалгааны зорилгоо тайлбарлах, DNA-ийн шинжилгээний дээж авах, дурсгалын зураг авхуулах гэсэн ерөнхий дарааллын дагуу явагдлаа. Судалгаанд хамрагдсан хүмүүсийн ерөнхий биеийн байцаалт болох нас, хүйс, гэр бүлийн байдал зэргийг ч мөн судалсан болно.

7 몽골의 문화유산 Ⅲ Монголын соёлын өвийн судалгаа Ⅲ

8 조사단 캠프전경. 터우 아이막 세르겔렝 솜 인근 Судалгааны багийн отог. Төв аймаг Сэрэглэн сумын нутаг 02 인류유전학 조사 가계. 터우 아이막 Антропологи генетикийн судалгаа явуулсан нутаг, Төв аймаг 03 인류유전학 조사 가계. 둔드고비 아이막 Антропологи генетикийн судалгаа явуулсан нутаг, Дундговь аймаг 04 인류유전학 조사 가계. 어워르항가이 아이막 Антропологи генетикийн судалгаа явуулсан нутаг, Өвөрхангай аймаг

9 몽골의 문화유산 Ⅲ Монголын соёлын өвийн судалгаа Ⅲ 3) 시료 채취 방법 몽골 현지 조사과정에서 수집된 DNA 시료는 별 도의 냉장 보관이 불가능한 상태로, 수집된 시료의 보존 상태를 유지하는 것이 중요하다. 또한 다양한 연령대에 분포하고 있는 다수를 대상으로 하는 유 일한 채취 기회임을 감안하여 가급적 간단하면서 도 충분한 양의 DNA를 확보할 수 있는 채취 방법 이 필요하다. 이번 조사에서는 2010년 조사와 동 일하게 면봉 채취 키트를 이용하였으며 1인당 2회 씩 DNA 연구용 시료를 채취하였다. 멸균한 면봉 을 볼 안쪽에 넣고 2~3회 적당한 압력으로 긁어서 구강상피세포(oral epithelial cell)를 채취하였다. 채취된 DNA 시료는 미리 준비한 마이크로튜브 내 0.5ml 보존액(0.5M EDTA ph=8.0, 20% DMSO, saturated NaCl) 속에 면봉 끝부분만 삽입한 후 나 무봉을 절단하여 밀봉하였으며 튜브를 3~4회 흔들 어서 면봉이 보존액 속에 충분히 잠기도록 하였다. 시료 채취는 본 연구진에 의하여 직접 이루어졌으 며 8세 이하의 미성년자의 경우 몽골 연구진에 의하 여 채취가 이루어졌다. DNA 시료 채취시 연구자에 의한 오염을 방지하기 위하여 방진마스크와 실험용 장갑을 착용한 후 조사를 하였다 조사과정 - 가계도 조사를 위한 사진 촬영 Угийн бичгийн судалгааны өмнөх дурсгалын зураг 02 조사과정 - 가계도 조사 Угийн бичгийн судалгаа авч буй байдал 03 조사과정 - 시료 채취과정 설명 Дээж авах явцын тайлбар 04 조사과정 - DNA 분석을 위한 구강상피세포 채취 및 기록 DNA-ийн шинжилгээнд зориулсан амны хөндийн эсийн дээж авалт болон тэмдэглэл 05 조사과정 - 성인 DNA 시료 채취 Насанд хүрсэн хүмүүсээс DNA-ийн дээж авч буй байдал 06 조사과정 - 미성년자 DNA 시료 채취 Насанд хүрээгүй хүмүүсээс DNA ийн дээж авч буй байдал 07 조사과정 - 기념품 전달 Бэлэг дурсгалын зүйл өгөх 08 조사과정 - 기념 촬영 Дурсгалын зураг

10 ) Дээж авах арга Антропологи, генетикийн судалгаанд шаардлагатай DNA-ийн дээж авах ажил нь Монголын хээрийн судалгааны ажлын явцад давхар хийгдсэн учир дээжийг тусд нь хөргүүрт хадгалах боломжгүй хээрийн нөхцөл байдалд дээжийг муутгахгүйгээр хадгалах аргыг зөв сонгох нь маш чухал байдаг. Түүнчлэн иймэрхүү тохиолдолд янз бүрийн насны олон тооны хүнээс ганцхан удаа дээж авах боломж учираас аль болох хялбар хэрнээ хангалттай хэмжээний DNA-ийн дээж цуглуулж болохуйц арга хэрэглэх шаардлагатай байдаг. Тиймээс энэ удаагийн судалгаанд 2010 оны судалгааны дээж авхад хэргэлсэнтэй адил нэг арга хэргэлэн дээж авах зориулалтын хөвөнтэй ухуурыг ашиглан хацрын дотор талаас 1 хүнээс 2 удаа дээж авсан. Авсан дээжээ урьдчилан бэлтгэсэн жижиг дээж хадгалах шилэн доторх 0.5ml хадгалалтын уусмал(0.5m EDTA ph=8.0, 20% DMSO, saturated NaCl)-д дээж авсан ухуурын үзүүр хэсэг болох хөвөнтэй хэсгийг хийсний дараа модон ишийг хугалан устгаж лацдан тагалсны дараа 3~4 удаа сэгсрэн дээж авсан хэсгийг хадгалалтын шингэнд бүрэн оруулсны дараа хадгалсан. Энэхүү дээж авах ажлыг миний бие хариуцан авсан бөгөөд 8-аас доош насны хүүхдүүдийн хувьд монгол талын мэргэжилтэн хариуцан дээж авах ажил явагдсан болно.

11 몽골의 문화유산 Ⅲ Монголын соёлын өвийн судалгаа Ⅲ 4) 시료 채취 현황 몽골 중부지역 인류유전학 조사 결과 4개 아이막 7개 솜에서 45가계 175명의 시료를 채취하였으며 이 중 남자는 91명, 여자 는 84명이다. 가계도 조사 결과 모계 계통 87유형, 부계 계통 58유형이 확보되었음을 확인하였다. 세부적으로 살펴보면 터우 아이막에서는 14가계 65명(남자 39명, 여자 26명)을 조사하였으며 세르겔렝 솜에서 5가계 7명, 바 양운줄 솜에서 9가계 58명이다. 둔드고비 아이막에서는 18가계 50명(남자 27명, 여자 23명)을 조사하였으며 델게르 촉트 솜에 서 4 가계 9명, 아다차크 솜에서 6가계 18명, 생차강 솜에서 5가계 14명, 훌드 솜에서 3가계 9명이다. 어워르항가이 아이막에서 는 부르드 솜에서 13가계 60명(남자 25명, 여자 35명)의 시료를 확보하였다. 4) Дээж авалтын өнөөгийн байдал Монголын Төв бүс нутагт явуулсан антропологи, генетикийн судалгааны үр дүнд 4 аймгийн 7 сумын 45 н айл өрхийн 175 хүн(эрэгтэй 91, эмэгтэй 84)-ээс дээж авсан. Ургийн бичгийн судалгааны үр дүнд эхийн талын 87, эцгийн талын 58 н хүний дээж авснаа баталгаажуулан баримтжуулсан. Нарийвчлан үзвэл Төв аймгийн 14н айл өрхийн 65хүн (эрэгтэй 39, эмэгтэй 26)-ээс дээж авсан ба мөн Сэргэлэн сумын 5 н айл өрхийн 7 хүн, Баян-өнжүүл сумын 9 н айл өрхийн 58 хүнээс дээж авсан. Мөн Дунд-говь аймгийн 18 н айл өрхийн 50 хүн (эрэгтэй 27, эмэгтэй 24), Дэлгэр цогт сумын 4 н айл өрхийн 9 хүн, Адаацаг сумын 5 н айл өрхийн 14 хүн, Хулд сумын 3н айл өрхийн 9 хүн, Өвөрхангай аймгийн Бүрд сумын хувьд 13н айл өрхийн 60 хүн (эрэгтэй 25, эмэгтэй 35)- ээс тус тус дээж авсан. 성인 DNA 시료 채취 Насанд хүрсэн хүмүүсээс DNA-ийн дээж авч буй байдал 미성년자 DNA 시료 채취 Насанд хүрээгүй хүмүүсээс DNA ийн дээж авч буй байдал

12 터우 아이막 DNA 분석용 검체 채취 현황 Төв аймгийн DNA-ийн шинжилгээний дээж авсан байдал 시료번호 가계 성별 나이 모계형 Эхийн тал 부계형 Эцгийн тал Дугаар Ургийн бичиг Хүйс Нас 가계 집단 가계 집단 Ургийн бичиг Овог Ургийн бичиг Овог MU210 F 35 am1 M MU211 A M 40 am2 M002 ay1 Y001 MU212 M 53 am1 M001 ay2 Y002 MU213 B M 45 bm1 M003 by1 Y003 MU214 C M 15 cm1 M004 cy1 Y004 MU215 D M 37 dm1 M005 dy1 Y005 MU216 E M 42 em1 M006 ey1 Y006 MU217 F 70 fm1 M MU218 F 30 fm1 M MU219 F F 55 fm2 M MU220 M 2 fm2 M008 fy1 Y007 MU221 M 54 fm1 M007 fy2 Y008 MU272 F 55 ym1 M MU273 Y M 22 ym2 M043 yy1 Y029 MU274 M 2 ym1 M042 yy1 Y029 MU275 M 30 zm1 M044 zy1 Y030 MU276 F 30 zm2 M MU277 M 9 zm2 M045 zy1 Y030 Z MU278 M 28 zm2 M045 zy2 Y031 MU279 M 32 zm2 M045 zy2 Y031 MU280 M 24 zm2 M045 zy2 Y031 MU281 M 27 aam1 M046 aay1 Y032 MU282 F 25 aam2 M MU283 M 8m aam2 M047 aay1 Y032 MU284 M 44 aam1 M046 aay1 Y032 MU285 AA(1) M 13 aam3 M048 aay1 Y032 MU286 M 11 aam3 M048 aay1 Y032 MU287 M 58 aam4 M049 aay2 Y033 MU288 F 52 aam2 M MU289 F 75 aam2 M MU290 M 77 abm1 M051 aby1 M036 AB MU291 F 70 abm2 M MU292 M 41 aam2 M047 aay3 Y034 AA(2) MU293 F 71 aam5 M MU294 M 34 aam5 M050 aay4 Y035 MU295 F 31 aam2 M MU296 F 8 aam2 M AA(2) MU297 M 4 aam2 M047 aay4 Y035 MU298 F 4 aam2 M MU299 F 53 aam2 M MU300 AC F 42 acm1 M MU301 M 79 adm1 M054 ady1 Y037 MU302 F 69 adm2 M MU303 F 36 adm2 M MU304 AD M 6m adm2 M055 ady2 Y038 MU305 M 37 adm3 M056 ady2 Y038 MU306 M 2 adm2 M055 ady2 Y038 MU307 M 25 adm2 M055 ady1 Y037 MU311 F 77 aem1 M MU312 M 27 aem1 M059 aey1 Y040 AE MU313 F 27 aem2 M MU314 F 3m aem2 M MU315 M 40 afm1 M061 afy1 Y041 MU316 F 37 afm2 M MU317 M 33 afm1 M061 afy1 Y041 MU318 F 30 afm3 M MU319 M 30 afm1 M061 afy1 Y041 AF MU320 F 24 afm1 M MU321 M 25 afm4 M064 afy2 Y042 MU322 F 26 afm5 M MU323 M 4 afm5 M065 afy1 Y041 MU324 M 3 afm1 M061 afy2 Y042 총합 14가계 남 Эр 39 32계통 22계통 Нийт 14 Айл өрх 여 Эм Удам 22 Удам 채취지역 Дээж авсан нутаг 세르겔렝 Сэргэлэн 바양언줄 Баян-өнжүүл

13 몽골의 문화유산 Ⅲ Монголын соёлын өвийн судалгаа Ⅲ 둔드고비 아이막 DNA 분석용 검체 채취 현황 Дундговь аймгийн DNA-ийн шинжилгээний дээж авсан байдал 시료번호 Дугаар 가계 Ургийн бичиг 성별 Хүйс 나이 Нас 가계 Ургийн бичиг 모계형 Эхийн тал 집단 Овог 가계 Ургийн бичиг 부계형 Эцгийн тал MU222 MU223 G M F gm1 gm2 M009 M010 gy1 - Y009 - MU224 F 6 gm2 M MU225 M 27 hm1 M011 hy1 Y010 MU226 H F 26 hm2 M MU227 M 4m hm2 M012 hy1 Y010 MU228 I F 78 im1 M MU229 M 56 jm1 M014 jy1 Y011 J MU230 F 23 jm2 M MU231 M 31 km1 M016 ky1 Y012 MU232 F 32 km2 M K MU233 M 4 km2 M017 ky1 Y012 MU234 M 16 km2 M017 ky2 Y013 MU235 M 34 lm1 M018 ly1 Y014 MU236 L F 23 lm2 M MU237 M 2 lm2 M019 ly1 Y014 MU238 M 40 mm1 M020 my1 Y015 MU239 F 40 mm2 M MU240 M F 51 mm2 M MU241 M 18 mm2 M021 my1 Y015 MU242 F 17 mm3 M MU243 N M 24 nm1 M023 ny1 Y016 MU244 M 40 om1 M024 oy1 Y017 MU245 F 45 om2 M O MU246 M 15 om2 M025 oy1 Y017 MU247 M 4 om2 M025 oy2 Y018 MU248 M 53 pm1 M026 py1 Y019 MU249 P F 52 pm2 M MU250 M 8 pm2 M027 py1 Y019 MU251 M 39 qm1 M028 qy1 Y020 Q MU252 F 39 qm2 M MU253 M 22 rm1 M030 ry1 Y021 R MU254 M 22 rm2 M031 ry1 Y022 MU255 S M 20 sm1 M032 sy1 Y023 MU256 F 55 tm1 M MU257 F 27 tm1 M MU258 T F 4 tm1 M MU259 M 3m tm1 M033 ty1 Y024 MU260 M 57 tm2 M034 ty2 Y025 MU261 M 38 um1 M035 uy1 Y026 MU262 U F 36 um2 M MU263 F 13 um2 M MU264 M 42 vm1 M037 vy1 Y027 V MU265 F 40 vm2 M MU266 W F 46 wm1 M MU267 M 32 xm1 M040 xy1 Y028 MU268 F 25 xm2 M MU269 X F 4 xm2 M MU270 M 3 xm2 M041 xy1 Y028 MU271 F 3 xm2 M 총합 Нийт 18가계 18 Айл өрх 남 Эр 27 여 Эм 23 33계통 33 Удам 20계통 20 Удам 집단 Овог 채취지역 Дээж авсан нутаг 델게르 척트 Дэлгэрцогт 아다카크 Адаацаг 센차강 Сайнцагаан 훌드 Хулд 센차강 Сайнцагаан 아다차크 Адаацаг

14 어워르항가이 아이막 DNA 분석용 검체 채취 현황 Өвөрхангай аймгийн DNA-ийн шинжилгээний дээж авсан байдал 시료번호 가계 성별 나이 모계형 Эхийн тал 부계형 Эцгийн тал Дугаар Ургийн бичиг Хүйс Нас 가계 집단 가계 집단 Ургийн бичиг Овог Ургийн бичиг Овог MU325 M 57 agm1 M066 agy1 Y043 MU326 AG(1) F 47 agm2 M MU327 M 35 agm3 M068 agy2 Y044 MU328 M 38 ahm1 M070 ahy1 Y045 AH MU329 F 37 ahm2 M MU330 F 32 agm4 M MU331 AG(2) F 4 agm4 M MU332 F 2 agm4 M MU333 F 37 aim1 M AI MU334 F 19 aim1 M MU335 M 34 ajm1 M073 ajy1 Y046 MU336 AJ F 29 ajm2 M MU337 M 3 ajm2 M074 ajy1 Y046 MU338 M 70 akm1 M075 aky1 Y047 MU339 F 65 akm2 M MU340 AK F 35 akm2 M MU341 F 25 akm3 M MU342 M 5 akm3 M077 aky1 Y047 MU343 M 38 alm1 M078 aly1 Y048 MU344 F 36 alm2 M AL MU345 M 8m alm2 M079 aly1 Y048 MU346 F 19 alm3 M MU347 M 68 amm1 M081 amy1 Y049 MU348 F 62 amm2 M MU349 M 27 amm2 M082 amy1 Y049 AM MU350 F 27 amm3 M MU351 F 3 amm3 M MU352 F 2 amm3 M MU353 F 52 anm1 M MU354 M 26 anm1 M084 any1 Y050 MU355 F 25 anm1 M AN MU356 F 22 anm1 M MU357 M 20 anm1 M084 any1 Y050 MU358 M 5 anm1 M084 any2 Y051 MU359 M 55 anm1 M084 any3 Y052 MU360 AN F 50 anm2 M MU361 F 23 anm2 M MU362 M 72 aom1 M086 aoy1 Y053 MU363 M 34 aom2 M087 aoy1 Y053 MU364 F 23 aom3 M MU365 AO F 20 aom4 M MU366 F 2 aom3 M MU367 M 3 aom4 M089 aoy1 Y053 MU368 F 5m aom4 M MU369 M 54 apm1 M090 apy1 Y054 MU370 F 53 apm2 M MU371 M 28 apm2 M091 apy1 Y054 MU372 AP F 24 apm2 M MU373 M 28 apm3 M092 apy2 M055 MU374 F 3 apm2 M MU375 F 2 apm2 M MU376 F 74 aqm1 M MU377 AQ M 34 aqm1 M093 aqy1 Y056 MU378 F 34 aqm2 M MU379 F 81 arm1 M MU380 AR F 74 arm2 M MU381 M 54 arm2 M096 ary1 Y057 MU382 M 43 asm1 M097 asy1 Y058 MU383 AS F 41 asm2 M MU384 M 5 asm2 M098 asy1 Y058 총합 13가계 남 Эр 25 32계통 16계통 Нийт 13 Айл өрх 여 Эм Удам 16 Удам 채취지역 Дээж авсан нутаг 부르드 Бүрд

15 몽골의 문화유산 Ⅲ Монголын соёлын өвийн судалгаа Ⅲ ~03 터우 아이막 DNA 조사 가족 Төв аймгийн DNA-ийн шинжилгээнд оролцсон гэр бүл 04~09 둔드고비 아이막 DNA 조사 가족 Дундговь аймгийн DNA-ийн шинжилгээнд оролцсон гэр бүл

16

17 몽골의 문화유산 Ⅲ Монголын соёлын өвийн судалгаа Ⅲ

18 ~06 둔드고비 아이막 DNA 조사 가족 Дундговь аймгийн DNA-ийн шинжилгээнд оролцсон гэр бүл 07~12 어워르항가이 아이막 DNA 조사 가족 Өвөрхангай аймгийн DNA-ийн шинжилгээнд оролцсон гэр бүл

19 몽골의 문화유산 Ⅲ Монголын соёлын өвийн судалгаа Ⅲ 5) 가계도 현황 시료채취 과정 중 가계별로 가계도(pedigree)를 작성해놓음으로써 가계의 기본 정보와 계통학적 분석, 집단유전학적 분석 등 에 활용할 수 있도록 하였다. MU211 MU212 MU210 <Family A> MU290 MU291 MU300 MU214 MU213 <Family C> <Family AB> <Family AC> <Family B> MU216 MU215 MU217 <Family D> <Family E> MU221 MU219 MU218 MU272 MU279 MU278 MU280 MU273 MU275 MU276 MU220 MU274 MU277 <Family F> <Family Y> <Family Z> 터우 아이막 DNA 시료 채취 가계도 현황 Төв аймаг, DNA-ийн шинжилгээний дээж авсан өрхийн угийн бичгийн байдал

20 ) Угийн бичиг хөтлөлт Дээж авах явцад өрх тус бүрээр ургийн бичиг хөтөлж түүнээс овгийн бүх талын мэдээллийг авч генетикийн шинжилгээ хийхэд ашиглаж болохуйцаар хөтөлсөн болно. MU289 MU292 MU293 MU299 MU287 MU288 MU294 MU295 MU311 MU296 MU297 MU284 MU281 MU282 MU312 MU313 MU285 MU286 MU298 MU283 MU314 <Family AA> <Family AE> MU301 MU302 MU307 MU310 MU305 MU303 MU306 MU304 MU308 MU309 <Family AD> MU321 MU320 MU324 MU315 MU316 MU317 MU318 MU319 MU322 MU323 <Family AF>

21 몽골의 문화유산 Ⅲ Монголын соёлын өвийн судалгаа Ⅲ MU222 MU223 MU225 MU226 MU229 MU228 MU224 MU227 MU230 <Family G> <Family H> <Family I> <Family J> MU234 MU235 MU236 MU235 MU236 MU235 MU236 MU231 MU232 MU237 MU237 MU237 MU233 <Family K> <Family L> <Family L> <Family L> MU244 MU245 MU240 MU238 MU239 MU246 MU241 MU243 MU247 <Family M> MU242 <Family N> <Family O> MU248 MU249 MU250 MU254 MU253 <Family P> <Family R> 둔드고비 아이막 DNA 시료 채취 가계도 현황 Дундговь аймаг, DNA-ийн шинжилгээний дээж авсан өрхийн угийн бичгийн байдал

22 MU260 MU256 MU251 MU252 MU257 MU255 MU258 MU259 <Family Q> <Family S> <Family T> MU261 MU262 MU264 MU265 MU266 MU267 MU268 MU263 MU269 MU270 MU271 <Family U> <Family V> <Family W> <Family X> MU260 MU256 MU261 MU262 MU257 MU255 MU263 MU258 MU259 <Family S> <Family T> <Family U> MU264 MU265 MU266 MU267 MU268 MU269 MU270 MU271 <Family V> <Family W> <Family X>

23 몽골의 문화유산 Ⅲ Монголын соёлын өвийн судалгаа Ⅲ MU369 MU370 MU338 MU339 MU380 MU371 MU340 MU341 MU379 MU373 MU372 MU328 MU329 MU342 MU381 MU374 MU375 <Family AK> <Family AH> <Family AR> <Family AP> MU382 MU383 MU335 MU336 MU384 MU337 <Family AS> <Family AJ> MU347 MU348 MU343 MU344 MU333 MU349 MU350 MU346 MU345 MU351 MU352 MU334 <Family AL> <Family AI> <Family AM> MU359 MU360 MU353 MU36 MU325 MU326 MU354 MU355 MU356 MU357 MU327 MU330 <Family AN> MU331 MU332 MU358 <Family AG> MU362 MU376 MU363 MU364 MU365 MU377 MU378 MU366 MU367 MU368 <Family AO> <Family AQ> 어워르항가이 아이막 DNA 시료 채취 가계도 현황 Өвөрхангай аймаг, DNA-ийн шинжилгээний дээж авсан өрхийн угийн бичгийн байдал

24 ) 향후 계획 2011년 조사 결과 확보한 현지인 DNA 시료는 국내 반입을 위하여 몽골 교육문화부, 복지부의 허가를 받고 있으며 현재 몽골 고고학연구소에서 냉동 보관 중이다. 본 조사결과는 대한민국과 몽골에서 출토되는 고인골의 분자계통학적 연구를 위한 귀중한 비교 연구 자료로 활용될 것이다. 6) Цаашдын төлөвлөгөө 2011 оны судалгааны үр дүн болох Монголоос авсан DNA-ийн шинжилгээний дээжийг Монгол улсын Боловсрол соёл шинжлэх ухааны яам болон Эрүүл мэндийн яам, Монгол улсын хил гаалийн зөвшөөрлийг авсны үндсэн дээр одоогийн байдлаар БНСУ-ийн Соёлын Өвийн судалгааны үндэсний хүрээлэнгийн Сэргээн засварлалтын хэлтэст хадгалж байна. Энэхүү судалгааны дээж хэрэглэгдэхүүнийг Монгол-Солонгосын эртний хүний генетикийн судалгаанд ашиглах ховор нандин харьцуулах материал болгон ашиглана.

25 몽골의 문화유산 Ⅲ Монголын соёлын өвийн судалгаа Ⅲ 2. 몽골 출토 인골의 고DNA 분석 연수 2011년 2월 13일부터 5월 13일까지 89일간 국립문화재연구소 보존과학연구실의 주관으로 몽골 과학아카데미 고고학연구소 연구원인 Ts. Amgalantugs의 보존과학분야 연수가 진행되었다. 이번 연수는 2010년 B.Erdene과 R.Erdenetsetseg의 연수에 이어 2번째로 진행되었으며, 몽골 남부지역에서 출토된 고인골의 DNA 분석을 주제로 연수가 이루어졌다. 이번 연수를 통하여 분석된 인골의 DNA 결과는 몽골 연구소 측에서 분석한 형질인류학 결과와 함께 비교 연구를 위한 자료로 활용될 예정이다. 1) 인골 발굴 조사 개요 고DNA 분석 연수의 대상이 된 인골은 오유 톨고이(Oyu tolgoi)와 오하 호닥(Ukhaa khudag) 지역은 움노고비 아이막 (Umnugobi simsg)에서 발굴되었다. 오유 톨고이 유적은 Ivanhoe Mines Ltd. 에서 소유하고 있는 오유 톨고이-가 수카이트(Gashuun sukhait) 고속도로 공사 과 정에서 발견된 유적으로 몽골 고고학연구소 조사팀이 2005년 10월 1일부터 30일까지 30일동안 발굴하였다. 이 유적은 도로의 동, 서쪽로 위치하여 있으며 움단강(Umdaan river)가 가로지르고 있다. 이 중 고고학적으로 중요성으로 띠는 13개 유구를 대상으 로 조사가 진행되었다. 오유 톨고이 8호묘는 자호란트 지역의 북부와 움담강의 동쪽 비탈면에 위치하고 있으며 9호묘와 인접하여 있다. 60cm 깊이로 발굴한 결과, 인골이 엎드린 자세로 반듯하게 매장되어 있었다. 두개골와 목뼈를 제외하고는 기존의 해부학적 위치에서 제대로 자 리잡고 있었습니다. 인골의 보존 상태는 좋지 않았으며 발견된 유물은 없었다. 또한 오유 톨고이 9호묘는 8호묘의 동쪽에 위치하고 있으며 지표로부터 40cm깊이에 무덤이 있었다. 매장자는 엎드린 자세를 하고 있었으며, 왼쪽 팔뼈, 오른쪽 손바닥뼈, 엉덩이뼈, 꼬리뼈 및 다리뼈가 발견되었다. 8호묘와 마찬가지로 인골의 보존상태가 양호하지는 않았다. 특이한 점은 엉덩이뼈에 큰 타원형의 돌이 얹혀져 있었는데, 이는 당시 장례의식 중 하나로 추정된다. 오하 호닥 유적은 척트체체 솜 지역에 위치한 Energy Resource 주식회사의 오하 호닥 구역에 위치하고 있으며 2008년 6월, 10월, 11월에 지표 조사 및 발굴조사를 통해 82기 이상의 유구가 발굴되었으며 이 중 2호, 65호, 69호, 70호, 72호, 77호, 82호묘 에서 출토된 인골은 2010년 고DNA 분석 연수(B.Erdene)를 통해 분석이 이루어졌다. 이 중 오유 톨고이 유적에서 출토된 청동기 시대 인골 3개체와 오하 호닥 유적에서 출토된 12 ~ 14세기 인골 3개체를 고DNA 분석 연수 대상으로 선정되었다. 2) 형질인류학 분석 고DNA 분석 대상 인골 중 오하 호닥 유적에서 출토된 인골 3개체에 대한 형질인류학 분석을 통해 나이와 성별, 신장을 파악 할 수 있었다. X 유적에서 발굴된 인골은 164.8cm의 신장을 가졌으며 60세 이상의 남성으로 판별되었다. 22호묘 인골은 남성 으로 키가 165.2cm이며 45-50세로 추정되었으며, 44호묘 인골은 성인으로 신장이 170.7cm이며 남성으로 판별되었다. 형질 인류학 분석으로 추정된 성별은 아밀로제닌 유전자 분석 결과와 비교가 가능하였다. 고DNA 분석 대상 인골의 형질인류학 분석 결과 Эртний хүний ясны DNA-ийн шинжилгээний обьект хүний ясанд хийсэн Физиологи хүн судлалын шинжилгээнйи хариу 연번 유적지명 Дурсгалын нэр 오유 톨고이 Оюу толгой 오유 톨고이 Оюу толгой 오유 톨고이 Оюу толгой 오하 호닥 Ухаа худаг 오하 호닥 Ухаа худаг 오하 호닥 Ухаа худаг 유구번호 Дурсгалын дугаар 시료명 Дээжийн нэр 나이 Нас 성별 Хүйс 신장 Өндөр 08 OTR OTR OTR X UK -X 22 UK UK-44 60세 이상 60дээш 45-50세 45-50нас 성인 Насанд хүрсэн 남성 эр 남성 эр 남성 эр 시기 Он цаг 청동기시대 Хүрэл зэвсгийн үе 청동기시대 Хүрэл зэвсгийн үе 청동기시대 Хүрэл зэвсгийн үе 164.8cm 12-14C 165.2cm 12-14C 170.7cm 12-14C

26 Монгол нутгаас олдсон эртний хүний ясанд хийсэн DNA-ийн судалгаа 2011 оны 2 сарын 13наас 5 сарын 13-г хүртэлх 89 өдрийн турш БНСУ-ийн Соёлын Өвийн судалгааны үндэсний хүрээлэнгийн Сэргээн засварлалтын хэлтсийн санаачлагаар Монголын ШУА-ийн Археологийн хүрээлэнгийн судлаач Ц. Амгалантөгс нь Сэргээн засварлалтын хэлтсийн сургалтанд хамрагдсан. Энэ удаагийн сургалт нь 2010 онд сургалтанд хамрагдсан Б. Эрдэнэ болон Р. Эрдэнэцэцэгийн сургалтын үргэлжлэл болон явагдсан бөгөөд, өмнө жилийн адил Монгол нутгаас олдсон эртний хүний ясанд хийсэн DNA-ийн судалгааны ажлын талаарх сургалт явагдсан. Сургалтаар дамжуулан судлагдсан DNA-ийн судалгааны ажлын үр дүн нь Физиологи хүн судлалын ухаанд нэмэр болох үнэ цэнэтэй материал болно гэдэгт итгэж байна. 1) Эртний хүний ясны малтлага судалгааны тойм DNA-ийн шинжилгээний обьект болох эртний хүний яс нь Өмнөговь аймгийн нутаг болох Оюу-толгой болон Ухаа худгаас олдсон олдвор юм. Оюу толгойн дурсгал нь Ivanhoe Mines Ltd хувьцаат компаний эзэмшил газар болох Оюу толгойн Гашуун сухайтын хурдны зам тавих ажлын явцад олдсон булш бөгөөд Монголын ШУА-н судалгааны багынхан 2005 оны 10 сарын 1 ээс 30-г хүртэлх 30 хоногийн турш малтлага шинжилгээний ажил явуулсан. Энэ дурсгал нь замын зүүн баруун зүгт байрлах бөгөөд Умдаан голоор огтлон байралсан байна. Мөн археологийн хувьд чухалд тооцогдох 13-н булш дурсгалд малтлага шинжилгээний ажил явуулсан. Оюу толгойн 8-р булш нь Жавхлантийн хойд зүг болон Умдаан голын зүүн талын налуу талд байрлах бөгөөд 9-р булштай зэрэгцсэн байдлаар илрэв. Малтлагын гүн 60 cm болоход хүний яс нь доошоо харсан байрлалтай булш илрэв. Гавлын яс болон хүзүүний яснаас бусад нь бие бүтцийн хувьд анхны тавилтаараа илэрсэн ба малтлагаар илэрсэн хүний яс нь сайн хадгалагдан үлдэж чадаагүй байсан. Мөн уг булшнаас эд өлгийн зүйл олдоогүй болно. Мөн Оюу толгойн 9-р булш нь 8-р булшны зүүн талд байрлах бөгөөд газрын гадаргаас малтлагын гүн 40cm хүрхэд оршуулга илрэв. Булшнаас илэрсэн хүний яс нь түрүүлгээ харсан байрлалтай байх бөгөөд малтлагаар зүүн гарын яс, баруун гарын алганы яс, аарцаг, ташаа болон хөлийн яс гарч ирэв. 8-р булшны мөн адил сайн хадгалагдан үлдэж чадаагүй байсан боловч сонирхолтой нь аацагны ясан дээр зууван хэлбэрийн чулуу тавиатай байсан. Үүнийг судлаачид тухайн үеийн оршуулгын зан үйлийн нэг хэсэг хэмээн таамаглаж байна. Ухаа худгын дурсгал нь Цогтцэций сумын нутагт байрлах Energy Resource хувьцаат компаний Ухаа худаг ашиглалтын талбайд байрлах ба 2008оны 6, 10, 11 сард явуулсан хээрийн судалгааны ажил болон малтлага шинжилгээний ажлаар нийт 82гаруй дурсгал илрүүлсэн байна. Энэхүү дурсгалуудаас 2, 65, 69, 70, 72, 77, 82дугаар булшнаас илэрсэн хүний ясанд 2010 онд эртний хүний ясны DNA-ийн шинжилгээ судалгааны ажлыг сургалтанд хамрагдах хугацаандаа Монголын ШУА-ийн Археологийн хүрээлэнгийн судлаач Б. Эрдэнэ хийж гүйцэтгэсэн. 2) Физиологи хүн судлалын шинжилгээ Эртний хүний ясны DNA-ийн шинжилгээний обьектийн дундаас Ухаа худгын дурсгалаас илэрсэн хүний 3ш биет ясанд хийсэн Физиологи хүн судлалын шинжилгээгээр нас хүйсийг нь тогтоосон. X-р булшнаас илэрсэн бодгаль нь 164.8см өндөртэй орчим насны эрэгтэй хүн болох нь тогтоогдсон бөгөөд 22-р булшнаас илэрсэн бодгаль нь 165.2см өндөртэй 60 гаран насны эрэгтэй хүн болох нь тогтоогдсон. 44-р булшнаас илэрсэн бодгаль нь 170.7см өндөртэй эрэгтэй хүн болох нь тогтоогдсон. Физиологи хүн судлалын шинжилгээгээр тогтоосон хүйсийг amylo генийн шинжилгээний хариутай харьцуулах боломжой байв.

27 몽골의 문화유산 Ⅲ Монголын соёлын өвийн судалгаа Ⅲ 3) DNA 분석 과정 출토 인골의 DNA 분석 과정은 시료 준비 및 상태 파악, 전처리, DNA 추출, DNA 증폭, 염기서열 분석 등 총 5가지로 나눌 수 있다. 특히 시료 준비부터 DNA 증폭 전까지 교차오염에 민감한 과정은 고DNA 분석실에서 진행되었다. 고DNA 분석실은 인 골 시료 및 DNA 추출물의 오염을 막기 위하여 멸균 방진복, 마스크, 일회용 장갑을 필히 착용한 후에 입실이 가능하다. (1) 시료 준비 및 상태 파악 인골이 고DNA 분석실에 들어가기 전후로 자외선 처리를 하여 외부의 오염물이 실험실 내에 유입되지 않도록 한다. 또한 다 루게 되는 인골 시료가 바뀔 때마다 장갑을 교체하여 교차오염을 차단해야 한다. 인골의 상태 파악 및 기록을 위하여 정밀하게 사진 촬영을 하며, 사진 촬영이 끝난 인골은 항온(23 이하), 항습(30% 이하) 조건이 유지되고 있는 인골 전용 데시케이터 안 에서 보관하였다. (2) 시료 전처리 분석에 이용될 인골은 너비 2cm, 길이 10cm로 자른 후 표면 오염물을 제거하기 위해 6% 차아염소산나트륨(6% Sodium hypocholirite)으로 세척하였다. 세척 후 청정실험대(clean bench)에서 상온으로 건조시키고 16-24시간 동안 자외선(260nm) 을 조사하여 시료 표면에 남아있을 수 있는 오염물을 최대한 제거하였다. 완전히 건조된 시료는 극저온분쇄기(Freezer Mill 6700, SPEX)를 이용하여 분말로 만들었다. (3) DNA 추출 약 0.5g의 인골 분말을 2ml튜브에 넣은 후, 인골에 남아있는 칼슘 이온과 지방, 단백질 등을 제거하기 위하여 0.5M EDTA, 10% SDS, proteins K 를 넣고 56 에서 48시간 동안 반응시켰다. 원심분리하여 분리한 DNA 를 15ml 튜브에 옮긴 후, 5ml PB 용액(binding buffer)을 더해 잘 섞어준 후 이온교환컬럼 (ion-exchange column)에 통과시켰다. 0.5ml PE 용액으로 컬럼을 2 회 세척한 후 컬럼을 새로운 튜브로 옮기고 멸균 증류수 0.1ml을 넣고 10분 후 원심분리 하여 DNA를 회수하였다. (4) DNA 증폭 인골의 모계 계통형 분석을 위하여 미토콘드리아 DNA(mitochondrial DNA)의 조절부위에 있는 과변이지역(hypervariation region, HVR)을 분석하였다. 중합효소 연쇄 반응(polymerase chain reaction, PCR)을 위해 인골에서 추출한 DNA 3μl, DNA 중합효소(polymerase) 3units, 10pmol 시발체(primer) 각각 3μl, 2.5Mm dntps 3μl, 10x 반응 buffer 3μl, MgCl 2 2μl를 첨가하였으며 3차 증류수를 이용하여 최종적으로 30μl에 맞추어 제조하였다. DNA 증폭장치(Veriti Thermal Cycler, Applied Biosystems)를 이용하여 94 에서 5분간 주형 DNA(template DNA)를 초기 변성(initial denaturation) 시킨 후 94 에서 30초간 변성(denaturation), 54~56 에서 30초간 결합(annealing), 72 에서 1분간 신장(extension) 단계를 40 회 주기로 반응시켰으며, 마지막으로 72 에서 7분간 신장단계를 거쳤다. 자동전기영동장치(HDA-GT12, egene)를 통해 확 인된 증폭 산물은 Exo-SAP-IT(Fermentas, USA)으로 정제되었다. (5) 염기서열분석 정제된 증폭 산물은 자동염기서열분석장치(ABI 3100, Applied Biosystems)를 이용하여 염기서열 분석이 이루여졌으며, CLC Main Workbench 5.7 프로그램을 통해 표준염기서열(revised Cambridge Reference Sequence, rcrs)을 기준으로 미토 콘드리아 DNA 하플로그룹(haplogroup)을 결정하였다. (6) 아밀로제닌 유전자 분석을 이용한 성 결정 인골의 성별 분석을 위하여 아밀로제닌 유전자 분석을 수행하였다. 분석 과정은 미토콘드리아 DNA 분석 과정과 동일하며 자 동전기영동장치를 이용하여 아밀로제닌 증폭 산물의 크기를 비교하였다.

28 ) DNA-ийн шинжилгээний явц Илэрсэн хүний ясны DNA-ийн шинжилгээний явцыг дээж бэлтгэх болон байдлыг судлах, DNA-г гаргаж авах, DNA-г нэмэгдүүлэх, DNA sequencing зэрэг нийт 5 төрөлд хуваан үзэж болно. Ялангуяа дээж бэлтгэхээс эхлэн DNA-г нэмэгдүүлхийн өмнө хүртлэх шинжилгээний үе шатанд бохирдох эрсдэлтэй эртний хүний ясыг DNA-ийн шинжилгээний лабраторид шинжилсэн. Эртний хүний ясны DNA-ийн шинжилгээний лабраторийг ашиглахдаа тоос болон гадны бохирдлоос хамгаалхын тулд ариутгасан хувцас хэрэглэл, маск болон нэг удаагийн бээлий хэргэлдэг. (1) Дээж бэлтгэх болон шинж байдлыг судлах Эртний хүний ясны DNA-ийн шинжилгээний зориулалтын лабраторийг ашиглахдаа тоос болон гадны бохирдлоос хамгаалж байх шаардлагатай. Мөн ясанд шинжилгээ хийх тохиолдолд ариутгасан хувцас хэрэглэл болон нэг удаагийн бээлий хэрэглэх хэрэгтэй. Ясны шинж байдлыг мэдэж авах, тэмдэглэхийн тулд нарийн зураг авах, дээжийг чийгнээс хамгаалах бодисын хамт тусгай зориулалтын хатаах зуухан дотор температур 23 градусаас доош, чийгшил 30 градусаас доош нөхцөлд хадгална. (2) Дээжийн цэвэрлэгээ Шинжилгээнд хэрэглэх ясны дээжийг 2см өргөн, 10см урттай хуваасны дараа гаднах бохир өнгөр хэсгийг арилгахын тулд (6% Sodium hypocholirite, sigma)-аар цэвэрлэнэ. Үүний дараа цэвэрлэж зассан лабраторын ширээн дээр тогтсон хэмийн дулаан нөхцөлд хатаасны дараа цаг хэт ягаан туяаны (260nm) гэрлээр шинжилж дээжин дээр үлдсэн байж болох бохирдлыг эцсийн байдлаар арилгаж цэвэрлэнэ. Дээжийг гүйцэд хатаасны дараа бутлагч (Freezer Mill 6700, SPEX)-г ашиглан нунтаг болгон бутлана. (3) DNA-г гаргаж авах Ойролцоогоор 0.5 гр ясны нунтгийг 2мл-ийн микро хоолойнд хийсний дараа ясанд агуулагдаж байдаг калци, ион, өөр тос уураг зэргийг арилгахын тулд 0.5M EDTA, 10% SDS, proteins K г хийж 56 градусын хэмд 48цагийн турш урвалд оруулна. Үүний дараа гаргаж авсан DNA-г 15мл-ийн хоолойд хийсний дараа 5мл PB уусмал (binding buffer)-г нэмэн сайн хольсны дараа уг шингэнээ ionexchange column-д оруулна. 0.5млl PE уусмалаар баганан хоолойг 2удаа угаасны дараа баганан хоолойг шинэ хоолойгоор сольж ариутгагч нэрмэл 0.1мл-г хйиж 10 минут байлгасны дараа хүрдэнд эргэлдүүлж DNA-г гаргаж авна. (4) DNA-г нэмэгдүүлэх Ясны эхийн талын удмыг шинжилхийн тулд Митохондриаль DNA(mitochondrial DNA)-ийн зохицуулах хэсэгь байх (hyper-variation region, HVR)-г шинжилнэ. PCR (polymerase chain reaction)-г тулд яснаас гаргаж авсан DNA 3μl, DNA (polymerase) 3units, 10pmol (primer) тус тус 3μl, 2.5Mm dntps 3μl, 10x gold buffer 3μl, MgCl 2 2μlийг нэмсний дараа 3 дахь нэрмэл усыг ашиглан эцсийн 30μ-д тааруулан хийнэ. DNA PCR machine (Veriti Thermal Cycler, Applied Biosystems)-г ашиглан 94 градусд 5минут орчим template DNA(template DNA)-г initial denaturation болгосны дараа 94 градусд 30 секунд орчим denaturation, 54~56 -д 30 секунд орчим annealing, 72 -д 15 минут орчим extension үе шатыг давталттайгаар 40удаа туршилт хийгээд, эцэст нь 72 -д 7 минут орчим ихэсгэх шатлалыг дамжина. Автомат цахилгаан нэмэгдүүлэх төхөөрөмж(hda-gt12, egene)-н тусламжтай тогтоогдсон нэмэгдүүлэх эд нь Exo-SAP-IT(Fermentas, USA)-р цэвэрлэгдсэн. Ясны хүйсийг тогтохын тулд хүйс тогтоох amylo генийн шинжилгээг хийсэн. Шинжилгээний явцад Митохондриаль DNA-ийн шинжилгээний явцтай адил бөгөөд amylo-г нэмэгдүүлэх эдийн хэмжээг харьцуулав. (5) DNA sequencing Цэвэршүүлсэн нэмэгдүүдсэн эдэд ABI 3100, Applied Biosystems автомат төхөөрөмжийг ашиглан sequencing шинжилгээ явагдсан бөгөөд CLC Main Workbench 5.7 программын тусламжтайгаар rcrs (revised Cambridge Reference Sequence) дээр үндэслэн Митохондриаль DNA haplogroup-г шийвэв.

29 몽골의 문화유산 Ⅲ Монголын соёлын өвийн судалгаа Ⅲ 4) DNA 분석 결과 오유 톨고이 유적과 오하 호닥 유적 에서 발굴된 인골 6개체에 대한 미토콘드리아 DNA 분석 및 성별 분석 결과는 다음과 같 다. 오유 톨고이 유적 8호묘 출토 인골은 성별 분석 결과 남성으로 분석되었으며 미토콘드리아 DNA 하플로그룹은 G2a1에 속 한다. 이 그룹은 동북아시아, 시베리아 등 동아시아인들에게서 분포 빈도가 높은 것으로 알려져있다. 9호묘 출토 인골은 여성으 로 동정되었으며 미토콘드리아 DNA 하플로그룹은 B2c에 속한다. B2c 그룹은 주로 동아시아인에게 나타나며 한국인에게는 거 의 나타나지 않는 그룹이다. 77호묘 인골은 남성으로 동정되었으며 하플로그룹은 C5으로 분석되었다. 오하호닥 유적 X호묘는 여성으로 동정되었으며 D4m2하플로그룹에 속하는 것으로 나타났다. 하플로그룹 D는 한국, 몽골, 중국 등 동북아시아에서 전형 적으로 분포하고 있는 그룹이다. 22호묘 인골은 남석으로 분석되었으며 D4a의 미토콘드리아 DNA 하플로그룹을 가지는 것으로 나타났다. 44호묘는 여성으로 동정되었으며 하플로그룹 N9a3에 속한다.

30 ) DNA-н шинжилгээний үр дүн Оюу толгойн дурсгал болон Ухаа худгын дурсгалд хийсэн малтлага шинжилгээгээр илэрсэн 6-н ширхэг хүний ясанд хийсэн Митохондриаль DNA шинжилгээ болон хүйс тогтоох шинжилгээний хариу дараах байдлаар гарлаа. Оюу толгойн 8-р булшнаас илэрсэн бодгальд хийсэн хүйс тогтоох шинжилгээний хариунд эрэгтэй гэдэг нь тогтоогдсон бөгөөд Митохондриаль DNA hapeulo бүлгийн G2a1-т багтана. Энэ бүлэг нь зүүн Хойд Ази, Сибир зэрэг Зүүн Азид голдуу тохиолдоно. 9-р булшнаас гарсан бодгаль нь эмэгтэй хүн болох нь тогтоогдсон ба B2c Митохондриаль DNA Hapeulro бүлэгт багтана. B2c бүлэг нь зүүн Азид голдуу тохиолдох боловч солонгос хүнд бараг тохиолдохгүй. 77-р булшнаас илэрсэн бодгаль нь эрэгтэй хүн болох нь тогтоогдсон ба C5 Hapeulro бүлэгт багтана. Ухаа худгын дурсглын X-р булшнаас илэрсэн бодгаль нь эмэгтэй хүн болох нь тогтоогдсон ба D4m2 Hapeulro бүлэгт багтана. Hapeulro бүлэг D нь Монгол, Солонгос, Хятад зэрэг зүүн хойд Азид өргөн тархсан. 22-р булшнаас илэрсэн бодгаль нь эрэгтэй хүн болох нь тогтоогдсон ба D4a-н Митохондриаль DNA Hapeulro бүлэгт багтана. 44-р булшнаас илэрсэн бодгаль нь эмэгтэй хүн болох нь тогтоогдсон ба N9a3 Hapeulro бүлэгт багтана.